Bosatlas van Amsterdam

Eind oktober verscheen de Bosatlas van Amsterdam. Bij de officiële presentatie waren alle sprekers, inclusief burgemeester Eberhard van der Laan, het erover eens dat het een prachtwerk is, maar ook dat Amsterdam deze atlas verdient.

Je kunt gerust stellen dat Noordhoff Uitgevers zich met deze Bosatlas de Amsterdamse mentaliteit perfect eigen heeft gemaakt. Uiteindelijk draait het in Nederland toch om Amsterdam. Het is de grootste stad, het meest internationaal, en alles, echt alles is ook Amsterdam of Amsterdams als het zo uitkomt. Is de Haarlemmermeer echt Amsterdam? Natuurlijk niet. Totdat het over verkeer en vervoer gaat; dan is Schiphol Amsterdam. Gaat het over bevolkingsontwikkeling, dan zijn Purmerend, Bussum en Almere Amsterdam. Komt het koloniale verleden ter sprake, dan is Suriname Amsterdams. En de Stelling van Amsterdam? Van het fort bij Edam tot het Muiderslot – het hoort allemaal bij onze hoofdstad.

Universeler

De lezer heeft er vooral profijt van. Amsterdam wordt beschouwd als centrumgebied van structuren, processen en fenomenen die een groter gebied beslaan. En waar de Amsterdammer nog weleens wil denken dat recente ontwikkelingen ‘typisch’ zijn voor de stad, blijken ze veel universeler en is Amsterdam er hooguit snel bij. Neem de horeca. Jeroen Slot, hoofd onderzoek van de Dienst Onderzoek en Statistiek Gemeente Amsterdam, levert het merendeel van de statische informatie voor de atlas aan en vertelt dat toen hij 30 jaar geleden in dienst trad, er in Amsterdam meer soorten horecavergunningen waren dan terrassen. De stad is de laatste jaren overspoeld met lunchrooms, restaurants en terrassen. In de provincie is dat niet veel anders. Ondanks de recente economische crisis floreert deze branche als nooit te voren. De huidige horecadichtheid is gevangen in twee detailkaartjes van Oud-West en de Jordaan. Ook van het Rembrandtplein, het uitgaanscentrum van Nederland, is een detailkaart in de atlas opgenomen.
 

Anno nu

Afgezien van een aantal historische thema’s beschrijft de atlas vooral de huidige situatie. Die momentopname maakt de atlas wellicht beperkt houdbaar, maar zorgt wel voor veel herkenning. Wat je op dit moment in Amsterdam op straat ziet, of waarover de media berichten, komt terug in de atlas. Dan blijkt ook de enorme dynamiek van de stad. Want terwijl nu de strafzaak tegen de vermoedelijke moordenaars van Willem Endstra loopt, komt de Apollolaan al niet meer voor op de kaart met recente moordzaken. Endstra werd namelijk in 2004 gedood. Op het moordkaartje in de atlas is vooral de Drugsoorlog (vanaf december 2012) in beeld. Ook qua moordzaken is de hoofdstad onbetwist koploper in Neder land: 23 van de 137 moorden in 2014 vonden plaats in Amsterdam.
 

Structuur

Met 272 pagina’s is de atlas fors dikker dan de recente thematische ‘Bossen’ over voedsel, water en de ondergrond. De makers hanteren in deze atlas een vast stramien: alles gaat in spreads. Acht inhoudelijke hoofdstukken – alleen ‘Stadsdelen’ en ‘Stadsplattegrond’ wijken hiervan af – openen met een luchtfoto van Karel Tomeï en een inhoudsopgave, en dan volgen een inleiding en negen tot dertien spreads die ieder één onderwerp belichten. Dat gebeurt hoofdzakelijk in beeldvorm. De atlas telt meer dan zeshonderd kaarten, grafieken, infographics en foto’s. De tekst-beeldverhouding is 1:3. Driekwart van de atlas bestaat dus uit afbeeldingen.Samen met de focus op het heden maakt dit de atlas geen naslagwerk, maar een struinboek. Niet echt bedoeld om antwoorden op vragen te vinden, maar om door een veelheid aan onderwerpen te bladeren en daar allerlei leuke feitjes over te leren. Het Parool schrijft : ‘Die indeling is droog zakelijk: Trein, Centraal Station, Tram, Bus en taxi, Metro, Scheep vaart heten bijvoorbeeld de eerste zes hoofdstukken van het hoofdstuk verkeer en vervoer. Je hoort de ongemotiveerde aardrijkskundeleraar al een paar pagina’s als huiswerk opdreunen.’ Jammer dat in sommige media nog zo’n achterhaald beeld van het vak van aardrijkskundedocent en atlassen bestaat, want juist deze Bosatlas biedt met bijvoorbeeld kaartjes over de ontwikkeling van het spoorwegnet en opgedoekte stations ook stof tot nadenken. Want hoe komt dat nu?

En hoe actueel de atlas is, blijkt uit de infographics van het soort fietsen waarop Amsterdammers rijden en hun fietsgedrag. Waar anders wordt getoond dat fietsen hip is en van deze tijd, maar dat het ook voor ergernis en overlast zorgt?

De hoofdstukken eindigen steeds met zes foto’s plus uitleg. Zo weten de makers zaken die karakteristiek zijn voor de stad, maar niet te vangen in kaarten, toch onder de aandacht te brengen.

Vragen

Bladerend door de atlas raak je soms toch even de draad kwijt. De verdeling van onderwerpen tussen de twee hoofdstukken ‘Vrije tijd en vermaak’ en ‘Cultuur’ is niet altijd eenvoudig, maar hoe komt het toch dat de zes foto’s aan het eind van het eerste hoofdstuk ‘Zangers en Bands’ tonen, terwijl ‘Muziek’ een onderwerp is in het tweede?

Ook een nadere bestudering van ‘Stadsdelen’ roept even vragen op. Op het eerste gezicht is het vervelend dat de legenda’s voor hetzelfde onderwerp (WOZ-waarde, gezinnen, winkelaanbod en Citotoets) verschillen per stadsdeel. Dezelfde kleur staat dan steeds voor iets anders en het is onmogelijk om in je hoofd een complete overzichtskaart van de stad te vormen.

Toch laat deze presentatie pijnlijk duidelijk zien welke regionale verschillen er bestaan in een stad die zich erop voorstaat dat alle bewoners gelijk zijn. Goed dat de Bosatlas dit zo duidelijk in beeld brengt. Natuurlijk verwacht je een verschil tussen de hoogste gemiddelde WOZ-waarde per buurt/wijk: 228.000 euro in Driemond, de duurste buurt in Zuidoost, en 500.000 tot 700.000 euro in Willemspark, Museumkwartier, Apollobuurt, Prinses Irenebuurt en Zuidas, de duurste delen van Zuid. Maar als we naar de laagste gemiddelde Citoscore per woonadres kijken, wordt de ongelijkheid pas echt gruwelijk duidelijk. In Holendrecht/Reigersbos (laagste gemiddelde score in Zuidoost) is de score namelijk
528-529, in Oostelijke eilanden/Kadijken (laagste gemiddelde score in Centrum) 537,4.

Rotterdam

Eberhard van der Laan zal de atlas als relatiegeschenk gaan gebruiken. De Engelstalige editie die binnenkort volgt, zal onder toeristen aft rek vinden. En waarschijnlijk floreert de verkoop van de Nederlandstalige atlas in Purmerend en Almere, waar de stad van herkomst op een voetstuk staat. Maar eigenlijk is de atlas te leuk om het daarbij te laten.

Als je een goed beeld van de staat van Nederland wilt krijgen, word je bediend door deze atlas óók als je in Zaltbommel of Middelbeers woont. En ik kan me voorstellen dat sommigen in het land moeite hebben met een atlas van ‘020’, zeker als daarin een spread over Ajax is opgenomen. Maar als de verkoop meevalt en de atlasmakers er drie jaar werk in willen steken, zou toch rond 2019 de Bosatlas van Rotterdam moeten verschijnen.