Op studiereis naar Ghana

Aardrijkskunde gaat over de wereld om ons heen. En die is niet altijd vanuit de boeken te begrijpen, laat staan uit te leggen aan leerlingen. Daarom ging in oktober 2013 een groep aardrijkskundedocenten onder leiding van Hanneke Maasland, lerarenopleider aardrijkskunde aan de Hogeschool van Rotterdam, twee weken op studiereis naar Ghana.

Aanleiding was het vernieuwde vmbo-examenprogramma. Arm en rijk is een van de centrale thema’s. In de aardrijkskundeboeken ligt de focus op Nigeria, maar daar heerst grote onrust. De groep reisde af naar het veiligere Ghana, dat ook ver afligt van de gebieden waar ebola voorkomt. Ghana ligt geografisch dicht bij Nigeria en er zijn meer overeenkomsten, zoals de taal, het tropisch regenwoud, oliebronnen en hun Britse koloniale verleden. Verschillen zijn er ook. Ghana is politiek stabiel, heeft een kleinere bevolking en is economisch nog in opkomst. Verder is er een historische band met Nederland, hoe wrang het verhaal over de vroegere Goudkust en Slavenkust ook is. In 1598 openden Nederlanders een handelspost, en Nederland bleef er actief tot 1872. Elmina was de laatste Afrikaanse kolonie van ons land. Nederland heeft ongeveer vijfhonderdduizend slaven verscheept uit Ghana en heeft diverse forten in handen gehad of laten bouwen.

Tijdens de studiereis werd de hele slavenroute gevolgd. Het slavenkamp in het savannegebied van Noord-Ghana, de wasplaats aan de rivier, fort Elmina en fort Nassau aan de kust. Nederlandse sporen zijn nog steeds aanwezig in de vorm van gedenkstenen, graven, namen en bouwwerken.

We praten met een van de deelnemers, vmbo-docent Ria van Santvoort, over de reis.

Wat heb je gemerkt van het verschil tussen arm en rijk?
‘Vanaf Tamale zijn we van het noorden van Ghana naar het zuiden gereden. Zo’n 2000 kilometer over vaak onbegaanbare wegen. Onderweg word je met de cultuurverschillen geconfronteerd. In het dorp Tongo Hills brachten we een bezoek aan de chief: hij is getrouwd met 29 vrouwen (polygamie) en heeft bijna 200 nazaten. Ondanks zijn hoge leeftijd (72) kregen we een zoontje te zien van enkele maanden oud. In het dorp troffen we aanwijzingen van animisme aan, onder andere amuletten.

'We brachten ook een bezoek aan Jamestown, waar toeristen normaal niet mogen komen. Onder begeleiding van locals liepen we in groepjes door de township. De geur van mest, vis, kruiden en loslopend vee zal ik niet snel vergeten.'

'Ook andere aardrijkskundig interessante dingen blijven me bij. Zo passeerden we een prachtig voorbeeld van wolzakverwering. Het lijken gestapelde stenen, maar ze zijn gevormd door wind en zon. Verder bezochten we het lokale project Neeltje Jans. De aanleg van een dijk zorgt voor het vasthouden van water, zodat de rijstvelden kunnen worden geïrrigeerd. Daarna zijn we per fiets de grens met Burkina Faso overgestoken en door de irrigatievelden weer teruggereden naar Ghana. De dag erna vertrokken we heel vroeg door de savanne naar het Mole National Park.

'Onderweg bezochten we een nomadenstam uit Mali, de Peul. Deze stam verblijft hier al vier jaar en is ontzettend arm. Net als bij Neeltje Jans lieten we ingezamelde spullen achter, vooral kinderkleren. Later bekeken we Lake Bosomtwi, een krater meer dat een miljoen jaar geleden is ontstaan door een meteorietinslag. We zijn ook bij een illegaal goudwinningsgebied geweest. Vooral jonge mensen graven diepe gangen op zoek naar goud. De grond die al eeuwenlang in bezit is van de community, is door de overheid verkocht aan Amerikanen. Binnen niet al te lange tijd wordt een inval verwacht van militairen; de gouddelvers leven nu in voortdurende angst.

'Op de dag voor vertrek bezochten we een e-waste in Accra. Ongelooflijk, hoe ons elektronisch afval hier wordt gesorteerd. Het bruikbare materiaal wordt verzameld en het onbruikbare verbrand. Enorme zwarte rookwolken vervuilen de lucht. Je komt hier veel kinderarbeid tegen. Aan de andere kant van het water brengen deze werkers met vrouw en kinderen de nacht door op een vuilnisbelt.

'De reis was ook best avontuurlijk. We hebben geslapen in afgelegen primitieve hutten met een emmer en een kalebas om je schoon te spoelen. De temperatuur liep overdag op tot wel 40 graden Celsius en ’s nachts was het ook vreselijk warm. Een aantal van ons sliep op het dak onder de klamboe in de open lucht. Ook de jeepsafari door Mole National Park was indrukwekkend. Het natte seizoen net voorbij, de savanne groen, het gras lang. Door de hoge waterstand waren de wegen slecht begaanbaar en de jeep kwam vast te zitten. Met wat trek- en duwwerk konden we onze rit vervolgen en ’s middags de Kintempo-waterval bezoeken.’

Hoe is het schoolleven in Ghana?
‘Heel anders dan hier. In het begin bezochten we de Rockanje Presbyterian Experimental School in Kumasi. We werden ontvangen door het docententeam, de dominee en het hoofd van de school. We mochten zelf les geven en de lessen van docenten bijwonen. Wat op ons veel indruk maakte, waren de lijfelijke straffen. Zweepslagen en knielen voor het bord zijn de gewoonste zaak van de wereld.

'Later bezochten we de Philip Quaque Girls Junior High School in Cape Coast en de Catholic Girls school in Elmina. Ook hier mochten we lesgeven. Er zitten wel 60 leerlingen in een klas, met twee docenten die ook hier niet bang zijn de zweep te gebruiken.’

Wat ga je aan je leerlingen vertellen?
‘We hebben tijdens deze reis zo veel facetten van Ghana gezien die te maken hebben met het thema Arm en rijk, dat het voor mij als docent heel gemakkelijk is dit aan leerlingen over te brengen. Ik kan ze laten beleven hoe het is om heel zuinig te moeten omgaan met water. En hoe je in het nu moet leven, omdat je morgen niet weet hoe het zal zijn. Dat goed onderwijs echt niet de gewoonste zaak van de wereld is. Vooral middelbaar onderwijs is niet vanzelfsprekend, laat staan universiteit.

'Ook kan ik leerlingen vertellen hoe blij de kinderen waren met eenvoudige materialen, zoals schrift en, pennen, gummen, voetbalshirts en gympen. Met eigen ogen heb ik gezien hoe zelfs de allerkleinsten worden ingezet om te voorzien in het levensonderhoud. Mede dankzij onze geweldige reisgids, Cyprus Nii Sackey, een Ghanees van geboorte die in Italië woont, zijn we op plekken geweest waar een toerist nooit komt. Hij heeft zo veel kennis en inzicht dat wij hem gekscherend “de nieuwe president van Ghana” noemden. Inmiddels hebben twee mensen van het reisgezelschap een samenwerkingscontract met een school in Ghana. Een van hen gaat nog dit jaar met een vmbo-t 4-groep naar Ghana. Een geweldige ervaring die iedere vmbo-docent die werkt in de bovenbouw zelf zou moeten meemaken.’