Watergezant Henk Ovink: 'Water hoort thuis in het onderwijs'

Nederland heeft sinds kort een watergezant die vanuit de Nederlandse overheid meedenkt bij internationale waterprojecten. Geografie sprak met hem.

Een vlotte en deskundige prater, dat wordt meteen duidelijk als we op het ministerie van Infrastructuur en Milieu aanschuiven bij Henk Ovink, de eerste Nederlandse watergezant. Met een glaasje water onder handbereik brandt hij vrijwel direct los. Enthousiast vertelt hij over de atlas Dijken van Nederland, die hij samen met wethouder Henk Mulder van Almere en Hetty Klavers, dijkgraaf van waterschap Zuiderzeeland, heeft gepresenteerd in een middelbare schoolklas in Almere (zie de boekbespreking in het meinummer van Geografie). ‘Alle scholen in Flevoland ontvangen een exemplaar en er zijn ook plannen voor andere regio’s. Goed dat leerlingen meer inzicht krijgen in hoe allesbepalend water in ons land is’, stelt Ovink. ‘En water is natuurlijk meer dan dijken en kanalen, meer dan veiligheidsvraagstukken, het is essentieel voor onze economie. Denk niet alleen aan de landbouw en scheepvaart, maar ook aan waterkwaliteit die van belang is voor grote bedrijven als Heineken en DSM en voor ons allemaal. Ons water is van topkwaliteit en dat willen we zo houden, ondanks problemen als vervuiling, verzilting en droogte. Vaak gaat het over te veel water, maar te weinig water is ook een enorme opgave.’ 
 

Watercultuur

Ovink stelt dat water in onze cultuur zit. ‘Nederland is gemaakt van water, meer dan 3500 polders hebben we en zo’n 22.000 kilometer dijken. Al sinds mensenheugenis is water een belangrijke asset van Nederland. Twee derde van de binnenvaart in Europa is in Nederlandse handen. Bijzonder voor zo’n klein land. Al heel lang investeert Nederland in watergerelateerde projecten, denk aan dijken, bruggen, havens. Nederland neemt dat superserieus. En als je China buiten beschouwing laat, is Rotterdam de grootste haven ter wereld. Ook Amsterdam telt mee als haven in Europa.’

Water hoort dus ook thuis in het onderwijs, vindt Ovink. ‘De borging in het onderwijs is essentieel. Ik vind het fascinerend van het KNAG te horen dat water in de examenprogramma’s vmbo, havo en vwo weliswaar een verplicht onderdeel van het vak aardrijkskunde is, maar in de onderbouw niet. Terwijl daar de meeste aardrijkskundeleerlingen zitten en dus de basis wordt gelegd voor onze nieuwe waterprofessionals. Water zou een vast onderdeel moeten zijn van het onderbouwcurriculum. Het recente pleidooi van het KNAG en de waterschappen richting minister van Onderwijs om dat te realiseren heeft mijn volledige steun.’ 

Internationaal

Hoeveel belang Den Haag aan water hecht, blijkt uit het instellen van een watergezant naast een Deltacommissaris. De laatste richt zich vooral op het aansturen van het watermanagement in Nederland. Een interview met Wim Kuijken, de huidige Deltacommissaris, staat in Geografie februari 2013. Het werk van de watergezant is vooral gericht op internationale waterprojecten.

Ovink: ‘Het Wereld Economisch Forum heeft de waterproblematiek in de wereld prioriteit nummer 1 gegeven. Het gaat om grote getallen. Zo’n 2 tot 4 miljard mensen zijn de klos als het gaat om te veel, te weinig en te vies water. 90 procent van alle rampen wereldwijd is watergerelateerd en die opgave raakt 15 procent van die regionale economieën. Dat kan zo niet door gaan. Als watergezant probeer ik niet alleen te helpen zo adequaat mogelijk te reageren op rampen, maar ook te werken aan het voorbereid zijn op en voorkomen van rampen.

Ik ben vanuit de Nederlandse overheid samen met het bedrijfsleven en kennisinstituten hard bezig alle kennis en expertise die wij hebben op watermanagementgebied – in de volle breedte van veiligheid, schaarste en kwaliteit – zo goed mogelijk op ander plekken in de wereld in te zetten. Het gaat erom het perspectief om te keren. Het is meer dan alleen technologie. Er komt heel veel verschillende kennis bij kijken, lokaal en internationaal. Samen nadenken over wat mogelijk is, meebewegen met het water, daar gaat het om. Een integrale aanpak, want water is geen engineeringopgave maar een samenlevingsopgave. En dat betekent naast slimme en innovatieve oplossingen ook altijd institutionele borging en vaak verandering.

Een mooi voorbeeld is onze aanpak in New York na de orkaan Sandy. Daar heeft Nederland mede leiding mogen geven aan de wederopbouw van het kustgebied in een samenwerkingsverband met de verschillende overheden, de lokale gemeenschap, bedrijven en maatschappelijke organisaties. De teams die de wederopbouw en herinrichting van het gebied in gang hebben gezet, waren interdisciplinair en een sandwich van lokale expertise en wereldwijde kennis. Het ging om veel meer dan het repareren van de infrastructuur. Als je de vraag meekrijgt ‘bedenk een plan voor de komende honderd jaar’, ga je onderzoek doen op systeemniveau om een plan voor de toekomst van de regio te maken. Je hebt daarbij specialisten nodig én generalisten, in het bijzonder veel soorten specialisten die goed kunnen samenwerken. Nog te vaak zie je in de wereld dat watervraagstukken als op zichzelf staand en technologisch worden aangepakt, terwijl water een samenlevingsvraagstuk is.

Nederland heeft ervaring met een integrale aanpak van watervraagstukken.’ Ovink geeft als voorbeeld een groot waterproject in Delhi. ‘De lokale gemeenschap in een van de vele sloppenwijken heeft zelf bedacht hoe en waar waterkranen en voorzieningen voor ge scheiden afvoer van vuil water moesten komen. Wij sturen dus geen lading ingenieurs op pad om elders Nederlandse oplossingen te realiseren. We verkennen tegenwoordig met mensen ter plekke de wensen en mogelijkheden en realiseren dan samen oplossingen om waterproblemen te voorkomen. Daarbij gaat het niet alleen om fysieke oplossingen maar ook om werken aan een versterkte cultuur en structuur die het langetermijnbelang van de watervraagstukken kan borgen. Wij nemen kennis mee en verbinden die met lokale expertise. Het talent van de wereld moet verbonden worden met het talent van de regio.’ 

Onderwijs

Aan wat voor soort mensen behoefte is in dit type waterprojecten laat zich raden: mensen die over de grenzen van hun eigen speci ¬alisme heen kunnen kijken, die oog hebben voor de sociale kant naast de technische. Ovink studeerde zelf ooit wiskunde, kunst en bouwkunde. Over het belang van een link tussen de waterwereld en het onderwijs is hij duidelijk. Enthousiast spreekt hij over een nieuwe wereldwateratlas die hij met uitgever Noordhoff en Stichting Lijn43 heeft geïnitieerd, en die mogelijk begin 2017 gepresenteerd gaat worden op het Word Economic Forum in Davos, als alles volgens planning verloopt. ‘De borging in het onderwijs is essentieel. Jongeren moeten leren over watermanagement in Nederland en in andere landen. Het gaat erom bewustzijn te creëren en een beter begrip van de complexiteit van de waterproblematiek. De verbinding tussen de professionals en het onderwijs is belangrijk. Er gebeurt heel veel en dat is spannend.’