In memoriam Hans Renes (1954-2023)

Hans Renes studeerde sociale geografie in Utrecht. Onder invloed van docent en historisch geograaf Hans Harten koos hij de specialisatie historische geografie. Hij studeerde in 1979 af en vond werk bij de Stichting voor Bodemkartering (Stiboka) in Wageningen. Hier werd veel toegepast landschapsonderzoek uitgevoerd, onder andere ten dienste van de ruilverkavelingen. Renes zou er onder andere uitgebreide, inventariserende onderzoeken uitvoeren voor West-Brabant en Limburg. Zijn boeken over Limburg werden standaardwerken. Onze zuidelijkste provincie zou altijd de bijzondere belangstelling van Hans Renes blijven genieten. Hij publiceerde er veel over, zat in diverse commissies en adviesraden en gaf tot vrij kort voor zijn dood excursies in zijn geliefde Limburg. 

Midden jaren 1990 kreeg Hans Renes de kans Harten op te volgen als universitair docent historische geografie. Enkele jaren werkten beiden samen op het Geografisch Instituut in Utrecht. In 1999 promoveerde Renes op zijn onderzoek Landschappen van Maas en Peel. Het proefschrift bevatte niet alleen een gedegen inventarisatie van historisch-geografische elementen in het landschap, maar ook een zorgvuldige theoretische verhandeling over de ontwikkeling van het vak historische geografie en de methodologie. Daarmee vormt het een brug tussen het praktijkgerichte werk van Renes en de academische carrière die in het verschiet lag. 

Vanuit zijn ruime praktijkervaring verkende hij nu ook meer theoretische concepten en hield zich bijvoorbeeld bezig met het plaatsen van historische geografie in the new cultural geography. Renes begeleide diverse afstudeerders, verzorgde een geliefd bijvak historische geografie met excursies en werd ook als copromotor actief. Inmiddels werkte hij verder aan een omvangrijk oeuvre, dat uiteindelijk honderden titels zou beslaan. Daarnaast raakte Renes actief betrokken bij een veelheid aan maatschappelijke organisaties, maar ook meer academische onderzoeksgemeenschappen.

In 2001 kreeg hij een deeltijdaanstelling aan de Vrije Universiteit bij de masteropleiding erfgoedstudies. Hier werkte ook Jan Kolen, die in 2005 zou promoveren op een onderzoek over de landschapsbiografie. Zowel Kolen als Renes zou belangrijk werk verrichten op het gebied van de doorvertaling van dit theoretische concept naar de historische geografie en de praktische omgang met het landschap. 

De bijzondere leerstoel van Renes werd later omgezet in een reguliere leerstoel erfgoed en ruimte. Deze aanstelling als hoogleraar bleef Renes tot zijn pensioen combineren met zijn aanstelling aan de Universiteit Utrecht. Hij trad nu ook zelf op als promotor. Zelf mocht ik in 2018 bij Hans Renes en Jan Kolen promoveren, waarbij de landschapsbiografie een belangrijke invalshoek was.

In 2021 ging Renes met emeritaat, maar niet met pensioen. Zo bleef hij diverse promovendi begeleiden en werkte hij zijn afscheidsrede om tot wat een van zijn laatste boeken zou worden: Landscape, Heritage and National Identity in Modern Europe. Het is een illustratie van het vele internationale onderzoek dat hij ook verrichte. Zijn grote wens om een boek te schrijven over Europese landschappen kon hij door zijn vroegtijdige ziekte niet meer verwezenlijken. Veel te snel na zijn emeritaat overleed Hans Renes in 2023. 

Toch is de erfenis die hij achterlaat enorm. Het gaat dan niet alleen om zijn vele publicaties. Hij heeft generaties historisch geografen en andere erfgoedspecialisten opgeleid en geïnspireerd. Nu is het aan zijn leerlingen om zijn gedachtengoed verder uit te dragen. Studenten en promovendi van Hans Renes werken in alle geledingen van de samenleving. De historisch-geografische bril voorziet in onze tijd van snelle transformaties en opeenvolgende ruimtelijke processen duidelijk in een behoefte. 

Het lijkt belangrijk dat ook toekomstige generaties studenten kennis kunnen maken met het werk van Hans Renes en het vak waar hij zo van hield, de historische geografie. Alleen daarom al zou het goed zijn als het vak voorgezet wordt op de plekken waar Hans Renes met zo veel passie en energie gewerkt heeft. 

Meer lezen

• Baas, H., & Purmer, M. (2021). Hans Renes: historisch geograaf in dienst van het landschap. In: J.E. Abrahamse et al. (red.), Het landschap beschreven. Historisch-geografische opstellen voor Hans Renes (pp. 9-32). Hilversum: Verloren.
• De Groot, H.L. (red.) (1995). Cultuurhistorische Effectrapportage ‘Leidsche Rijn’. Utrecht: Gemeente Utrecht.
• Renes, J. (1999). Landschappen van Maas en Peel. Een toegepast historisch-geografisch onderzoek in het streekplangebied Noord- en Midden-Limburg. Leeuwarden/Maastricht: Eisma.
• Renes, J. (2011). Erfgoed in interessante tijden. Amsterdam: Faculteit der Letteren, Vrije Universiteit Amsterdam. 
• Renes, H. 2022. Landscape, Heritage and National Identity in Modern Europe. Palgrave Macmillan.
• Voorn, V. (2023). Twintig jaar Máximapark in Leidsche Rijn, een park om trots op te zijn. Rondom Leidsche Rijn & Vleutensche Wetering, 43/4, 8-16.