Alkmaar, gewoon een provinciestadje

Ook in Nederland hebben we steden die uit de schaduw mogen treden. Zeker nu je buitenlandse zomervakantie waarschijnlijk niet door gaat heb je een goede reden om in eigen land op verkenning te gaan. Wat dacht je van Alkmaar? Voor buitenlandse toeristen is de kaasmarkt een bekende highlight, maar er zijn ook andere dingen te beleven.

Ligt Alkmaar echt in de schaduw? De eerste helft van mei haalde de stad meerdere malen de landelijke dagbladen. Over winkelstraten, leegstand en het coronavirus. Over de heropening van de Hoornse Vaart, een van de grotere zwembaden van Nederland (blijkbaar, voor mij als Alkmaarse een verrassing om te lezen). Over hoe de raadsvergadering plaatsvindt in een omgebouwde gymzaal met anderhalve meter tussen alle raadsleden. En dat in het Regionaal Archief Alkmaar de oudste bekende Nederlandse geluidsopname gevonden is, van 9 maart 1898. Wel in de landelijke dagbladen, maar toch vrij provinciaals nieuws. Wat gebeurt er zoal in Alkmaar dat de aandacht van geografen verdient?

Dagje uit

Naast winkelend publiek uit de regio weten vooral Duitsers de Alkmaarse binnenstad al decennia goed te vinden. Ze zijn op vakantie aan de kust en komen een dagje naar de stad, vooral op vrijdagochtend voor de kaasmarkt. Als er Nederlanders van buiten Noord-Holland bij me op bezoek zijn en we gaan de stad in, verbazen ze zich over de schoonheid van de binnenstad. Binnen de singel is historisch Alkmaar redelijk goed bewaard gebleven. Er zijn wat grachten gedempt in de 19e eeuw, maar de meeste liggen er nog. Maar de verkrotting van de binnensteden heeft Alkmaar niet overgeslagen, evenals nieuwbouw van eind jaren ’70, begin jaren ’80; sociale woningbouw die in het hele land min of meer hetzelfde oogt.

Maar de ‘oude stad’ met haar smalle straatjes, het Waagplein met de Waagtoren of de Oude Gracht met statige panden, dat zijn inderdaad mooie stukken. Een beetje zoals Amsterdam zeggen toeristen, alleen dan wat kleiner. Echte kaaskoppen vinden het helemaal niet als in Amsterdam. En ze praten ook geen Amsterdams. Het neigt meer naar Westfries. Misschien is het wel gewoon ‘Alkmaars’? 

Groeikern met nieuwbouw

Geografisch vallen twee processen op, die landelijk gezien in veel provinciestadjes spelen. Het gaat om woningbouw en om leegstand in de winkelstraten. Lang bleef de bebouwing van de stad beperkt tot binnen de singels en de zone direct er omheen. Er kwamen in de eerste helft van de 20e eeuw al wat wijken bij, maar echt grote stadsuitbreiding kwam nadat Alkmaar aangewezen werd als groeikern.

Oudorp en Koedijk werden in 1972 aan het grondgebied toegevoegd en in rap tempo verschenen de woonwijken. Van hoogbouw, via bloemkoolwijken met woonerven naar goedkopere, strakkere bouw van rijtjeshuizen. Het inwoneraantal groeide van 50.000 naar 94.000 en er kwamen vooral veel Amsterdammers naar de stad. Niet alleen Alkmaar groeide, ook het naastgelegen dorp Heerhugowaard maakte een onstuimige groei mee. In 2015 fuseerden de plattelandsgemeenten Schermer en Graft-De Rijp met Alkmaar. Het is vooral een bestuurlijke fusie. Ditmaal verschijnen op het nieuwe grondgebied geen grote nieuwbouwwijken. Wel is het inwoneraantal toegenomen tot een kleine 110.000 inwoners.

Het open polderland aan de noordoostzijde van Alkmaar is inmiddels helemaal opgevuld. Maar het is niet genoeg. De gemeente wil veel woningen bijbouwen in de stad. Het plan is om de kanaalzone verder te ontwikkelen. Open plekken langs het kanaal worden volgebouwd met 12.500 tot 15.000 woningen, de gebouwen hebben een gemiddelde hoogte van vijf bouwlagen. Al met al een behoorlijk ingrijpende verdichting. Er worden dan ook zorgen uitgesproken over de verkeersstromen van al deze bewoners, maar ook over de vraag voor wie er gebouwd wordt. Hoeveel woningen zijn er daadwerkelijk nodig? Alkmaarders vrezen dat vooral wordt gebouwd voor Amsterdammers die daar weg trekken door te hoge prijzen maar hier de prijzen opdrijven door ruim over de vraagprijs van woningen heen te bieden.

Leegstand

In de binnenstad maar ook in de winkelgebieden buiten het centrum staan behoorlijk wat winkelpanden leeg. Het is een treurige aanblik. Dagblad Trouw meldde dat uit onderzoek van Locatus blijkt dat het aantal bezoekers van de langste winkelstraat van de stad in tien jaar tijd met 40 procent afgenomen is. Er werden nu op zaterdagen 10.600 passanten geteld.

Er wordt door de gemeente en ondernemersverenigingen nagedacht over een andere inrichting van de oostzijde van de straat met meer vermenging van functies. In de smalle straatjes tussen de Laat en Langestraat in en in de ‘oude stad’ zitten veelal kleinere zaken. Het is een mengeling van speciaalzaken, toeristenwinkels, kappers en koffietentjes. De gezellige uitstraling van deze straatjes staat in schril contrast met Overstad, het winkelgebied aan de overzijde van het kanaal, direct tegen het centrum aan. Van industriegebied is dit terrein via bedrijventerrein langzamerhand omgevormd naar winkelgebied. Het gaat om winkels met een groot vloeroppervlak en veel ketens hebben na een aantal jaar hun winkel weer opgedoekt. De Decathlon die er nu een tijdje zit lijkt een langer leven beschoren. Het helpt ook mee dat er steeds meer functiemenging plaatsvindt in het gebied. De bioscoop, het filmhuis en het poppodium zijn ‘op Overstad’ neergestreken en in de zomermaanden is er een stadsstrand. De ontwikkeling van de oude Ringersfabriek zal het aanzien van het gebied ook goed doen. Overigens zijn in deze driehoek tussen het spoor, het Noordhollandsch kanaal en de Hoornse Vaart ook de meubelboulevard en de kringloopboulevard te vinden, welke een geheel eigen publiek trekken.    

Dagtoerist

Grote kans dat je buitenlandse zomervakantie op losse schroeven staat nu, maar Nederland heeft gelukkig genoeg te bieden. Voor iedereen die Alkmaar nog niet kent, kom – als het weer veilig kan en mag – vooral een keertje langs. De winkeliers en horecamedewerkers zullen je met open armen ontvangen. Breng een bezoek aan de Grote Kerk (in 2018 500 jaar oud geworden) of het Stedelijk Museum, maak een stadswandeling, vaar door de grachten en strijk neer op een van de vele terrassen. Er zijn zoveel pleintjes met terrassen dat je op ieder uur van de dag wel ergens in de zon kunt zitten.