Alledaagse helden van de Diamantbuurt

In een tijd waarin onze bioscopen overspoeld worden door een eindeloze stroom superheldenfilms, is het goed om te zien dat gewone mensen ook helden kunnen zijn. Daarvoor hebben ze geen superkrachten,andere bovenaardse eigenschappen of hulpmiddelen nodig. De documentaire ‘Amsterdamse Helden’ van Julia Strijland (ook in het Engels uitgebracht als ‘Amsterdam Heroes’) gaat over zulke alledaagse helden en wat iemand eigenlijk tot ‘held’ kan maken.

Het tweede, daaraan verbonden hoofdthema van de film is vrijheid en de verschillende betekenissen die dit in ieders dagelijks leven kan hebben. De Diamantbuurt en haar bewoners staan centraal, maar de geschiedenis van deze buurt blijkt ook nauw verbonden met die van Amsterdam als geheel. Bijvoorbeeld met de geschiedenis van de Amsterdamse diamantindustrie, de grote invloed van internationale migratie door de eeuwen heen en de daaruit ontstane reputatie (terecht of niet) van tolerantie en diversiteit in de stad.

De Diamantbuurt is als deel van De Pijp gebouwd in de late 19e en vroege 20e eeuw. In de weilanden van wat toen nog de gemeente Nieuwer-Amstel was werden eerst kleine arbeidershuisjes gebouwd. In de op hol geslagen woningmarkt van Amsterdam blijken die huisjes nu rond een half miljoen euro waard! Begin 20e eeuw vestigt zich er ook een diamantslijperij van de familie Asscher. In de jaren ’20  van de 20e eeuw wordt de buurt, intussen onderdeel van Amsterdam geworden, afgebouwd in Amsterdamse School-stijl.

‘Verandering’ is een derde hoofdthema in de film: de diamantslijperij die tot woon/werk/horecacomplex wordt verbouwd, het badhuis dat een werkplek voor kunstenaars wordt, komende en gaande winkels, de veranderende bevolkingssamenstelling, en herinneringen aan het Joodse verleden van de buurt. Intussen is meer dan de helft van de buurtbewoners van niet-Nederlandse afkomst. In de film zien en horen we onder andere Surinamers, Marokkanen, Duitsers, Portugezen en Spanjaarden. Het is een relatief arme buurt: een op de zes bewoners leeft onder de armoedegrens. Veranderingsprocessen in de buurt zoals gentrificatie dragen bij aan spanningen tussen armere en rijkere groepen buurtbewoners.

Julia Strijland geeft in de film haar persoonlijke kijk op de buurt. Haar samenlevingsidealen komen in de film duidelijk tot uiting, bijvoorbeeld in hoe ze de thema’s ‘helden’ en ‘vrijheid’ verbindt: ‘We spelen allemaal een rol in ons eigen verhaal, soms spelen we helden, soms spelen we slachtoffers’. Dit wordt ook mooi verbeeld met een metro vol zwijgende mensen, die wél allemaal onuitgesproken gedachten hebben. Wat ze zouden kunnen denken op dat moment horen en zien we dan ook.

Geloof in multiculturele samenleving

De regisseur koos voor deze film en voor deze buurt om haar geloof in de multiculturele samenleving, onderlinge verbondenheid en het belang van elkaar leren kennen te laten zien. De prominente rol van haar kinderen Luciano en Ana in de film draagt ook bij aan die persoonlijke blik. Zoon Luciano Balestra is een van de beste ‘freerunners’ van Nederland. De spectaculaire manieren waarop hij zich door de buurt beweegt vormen een verbinding tussen de bewonersverhalen en zijn een uitdrukking van de filmthema’s ‘helden’ en ‘vrijheid’. Het gaat meestal goed, maar (spoiler alert) het gaat ook een keer goed mis. Zangeres Ana Balestra sluit de film af, met een eerbetoon aan mensen die nooit helden konden zijn.

Maar het is vooral het verhaal van de buurtbewoners. Persoonlijke verhalen over grote maatschappelijke thema’s: hoe groepen met elkaar omgaan en op elkaar reageren, armoede naast welvaart in dezelfde buurt, gentrificatie en de snel stijgende prijzen voor woon- en bedrijfsruimte. De regisseur organiseerde als vrijwilliger in buurthuis Plan C storytelling-middagen. In de nabespreking na de film omschrijft initiatiefnemer Henk Griffioen Plan C als een laagdrempelige plek waar iedereen welkom is: ‘Het begint met een warm welkom. Iedereen helpt elkaar, dat is echt Plan C.’ Alle activiteiten zijn gratis en worden door vrijwilligers georganiseerd. Er is bewust voor gekozen om geen doelgroepactiviteiten te organiseren, alle activiteiten richten zich op diverse groepen. De storytelling-middagen komen zelf niet voor in de film, de deelnemers wilden wat ze daar vertelden liever privé houden. Toch komen sommige verhalen die daar verteld werden terug in de film. Die verhalen gaan over de geschiedenis van de buurt en wat die voor bewoners persoonlijk betekent, of over het alledaagse leven in de buurt en de goede en minder goede kanten daarvan.

Vrijheid bevechten

Mensen met uiteenlopende achtergronden en standpunten blijken uiteindelijk goed met elkaar te kunnen leven. Maar de vrijheid om je eigen leven te kunnen leven en de onderlinge tolerantie zijn zeker niet vanzelfsprekend. Zo zegt een Nederlandse gepensioneerde docent dat zijn homoseksuele geaardheid nu geaccepteerd wordt door zijn Turkse en Marokkaanse buurtgenoten en dat ze hem soms ook in bescherming nemen als anderen hier vijandiger tegenover staan. Maar: ‘Die vrijheid heb ik moeten bevechten ‘. Ook een jongen van een jaar of tien weet al pijnlijk goed te verwoorden wat discriminatie voor hem betekent. Een bijzonder verhaal komt van een jonge vrouw die door zuurstoftekort bij de geboorte hersenbeschadiging opliep en daardoor moeilijk loopt. Ze zou graag willen hardlopen en springen, maar dat kan niet. Maar parachutespringen kan wél! Met haar positieve instelling verlegt ze haar grenzen: ‘Ik ben trots op mezelf omdat ik deelneem aan de samenleving’. Een thema dat wel vaker in de film terugkomt: als je iets echt wilt, kan het vaak toch wél.

Zoals de regisseur in de nabespreking in Pakhuis de Zwijger zelf ook aangaf, is de film wat overvol geworden met thema’s, boodschappen en verhalen. Was een focus op één hoofdthema, of een duidelijke hoofdrol voor een of enkele buurtbewoners, beter geweest? Misschien wel, maar de thema’s en verhalen hebben toch duidelijk veel met elkaar te maken. De diversiteit van bewonersperspectieven, een bewuste keuze van de regisseur, kan ook juist als kracht van deze film gezien worden: zo veel verschillende verhalen vind je dus in zo’n kleine Amsterdamse buurt. Het is een typische stadsbuurt: de buurt wordt door bewoners als een dorp ervaren, maar er is toch ook veel anonimiteit. Je kunt je in je eigen wereld terugtrekken, wat zowel voor- als nadelen kan hebben. De regisseur wil ook (bewust of onbewust) vooral een positief verhaal over deze buurt vertellen. Is het té positief geworden, hoewel de problemen van deze buurt zeker ook de nodige aandacht krijgen? Misschien wel, maar dit hoopvolle perspectief biedt wel een welkom tegenwicht tegen de te eenzijdig slechte reputatie die de Diamantbuurt in de media heeft gekregen.

De zoektocht van Julia Strijland naar ‘Amsterdamse helden’ gaat verder. Na de Diamantbuurt in deel 1, zal een volgende film in deze reeks zich afspelen in Amsterdam Nieuw West.

Amsterdamse Helden was op 3 mei onderdeel van de serie ‘Urban Movies’, georganiseerd door het Centre for Urban Studies van de Universiteit van Amsterdam in samenwerking met Pakhuis de Zwijger. In deze serie wordt een film of documentaire over een stedelijk thema vertoond en nabesproken met de regisseur, andere betrokkenen (zoals acteurs, bewoners of beleidsmakers) en stadsonderzoekers. Zie dezwijger.nl/programmareeks/urban-movies voor het programma van de volgende ‘Urban Movies’ en om terug te zien welke films eerder in deze serie te zien waren.