FOTO: KRO/NCRV
Boer zoekt Vrouw 2012: grasland, overalls, een blonde Hollandse meid en allemaal blank: het stereotype beeld. Noviteit in deze editie: homoseksuele boer Willem.
Na de kick-off in augustus is nu het negende seizoen van de kijkcijferhit Boer zoekt Vrouw echt begonnen. Het typisch Nederlandse karakter van het programma lijkt een belangrijke reden voor het succes. Maar Boer zoekt Vrouw is van origine helemaal niet Nederlands. Het is een formatadaptatie die in zo’n twintig landen wordt uitgezonden.
Boer zoekt Vrouw vindt zijn oorsprong in Engeland. Naar aanleiding van berichten over een uitzonderlijk hoog zelfmoordpercentage onder alleenstaande boeren startte het tijdschrift Country Living een ‘Lonely Hearts Campaign’ om boeren aan een partner te helpen. Honderden vrouwen reageerden op de oproepen van boeren. Een Belgische productiemaatschappij pikte het succes op en vertaalde de campagne in een televisieformat, dat aangepast kan worden aan het nationale publiek.
TV-formats
Een tv-format is een set van vaste elementen in een programma, waarin variabele elementen kunnen worden toegevoegd, afgestemd op de nationale identiteit. Het concept speelt in op twee tegengestelde krachten in de televisie-industrie. Aan de ene kant de internationale diffusie door producenten en aan de andere kant de voorkeur van het publiek voor lokaal geproduceerde programma’s. Mensen zien graag beelden en situaties die overeenkomen met hun eigen ervaringen en aspecten van hun identiteit.
Televisieformats lijken hiervoor de oplossing. In verschillende landen kijken mensen naar dezelfde televisieprogramma’s, maar ‘formatlokalisering’ creëert toch een bepaalde culturele nabijheid. Dit wordt bewerkstelligd met wat de Britse sociaal psycholoog Michael Billig banal nationalism noemt. Allerlei kleine, onopvallende, alledaagse dingen ademen het ‘Nederlandse’: een vlag, het kleurgebruik, een accent, een liedje. Het onopvallende en schijnbaar onzichtbare van zulke kenmerken zorgt dat de formatversie authentiek aanvoelt. In ons land is er in brede zin een nieuwe belangstelling voor het Nederlandse. Daarop spelen de media gretig in. Ook in Boer zoekt Vrouw wordt het alledaagse natiegevoel gemobiliseerd – waarover straks meer.
Glocalisation en grobalisation
Doordat er meer formats en minder ‘echt Nederlandse’ programma’s op de Nederlandse televisie te zien zijn, menen critici dat globalisering van de tv-industrie leidt tot culturele homogenisering. In dit verband wordt ook gesproken over grobalisation (van grow), wat staat voor de imperialistische ambities van landen, bedrijven en organisaties en hun verlangen een eigen stempel te drukken op de verschillende gebieden in de wereld. Anderen spreken over glocalisation (van local). Volgens hen zorgen de variabele elementen binnen een format ervoor dat het programma op een lokale manier wordt ingevuld. Dit resulteert in uiteenlopende versies in verschillende gebieden van de wereld. Zo leidt globalisering tot culturele hybridisering. De vraag is dus: kijken we nu naar hetzelfde programma als in een ander land, of is een format een lokaal product?
Universele thema's
De mate waarin de nationale versies van een format van elkaar verschillen of op elkaar lijken zegt iets over homogeniserende effecten. De diverse adaptaties van Boer zoekt Vrouw kennen twee universele thema’s: de liefde en de tegenstelling tussen stad en platteland. Bij liefde gaat het niet alleen om verliefdheid, maar ook om liefde voor familie, kinderen en voor de dieren op de boerderij. Gevoelens spelen in het programma dan ook een belangrijke rol. De boeren praten er niet graag over, het stereotiepe beeld. Ze vinden het ongemakkelijk en worden er onzeker van. In de loop van het programma gaan ze toch praten en uiten ze hun verlangen naar liefde en een partner met wie ze het leven kunnen delen. Boer Frans vertelt bijvoorbeeld dat hij toch wel graag ‘huisje, boompje, beestje’ zou willen (seizoen 3, 2008, aflevering 1).
De tegenstelling tussen stad en platteland wordt vooral op een stereotiepe manier verbeeld. Het platteland wordt gelijkgesteld met traditioneel, nostalgisch en ouderwets. De stad met modern, hectisch en werelds. Beelden van de omgeving worden gebruikt om een sfeer van authenticiteit te creëren. In The Farmer Wants a Wife (Australië) zie je boeren in hun eentje op een paard in de outback, op een quad met een hond achterop of kijkend naar de zonsondergang. In Nederland zijn het vaak shots van molens, koeien, overalls aan een waslijn, slootjes of iemand op de fiets. We zien Yvon Jaspers in de file staan wanneer zij op weg is naar een van ‘haar’ boeren, en daarna over een landweg door de weilanden rijden waar geen ander verkeer te zien is.
Ook tijdens de logeerpartij komt de tegenstelling naar voren. De vrouwen worden direct geconfronteerd met de alledaagse zaken op de boerderij. Zo loopt een van de kandidaten bij boer Gerard (seizoen 3, 2008) met een emmertje met dode biggen door de stal. Hierdoor ontstaat er een spanning tussen het traditionele leven van de boeren op het platteland en dat van de moderne stadse vrouwen. Daarnaast wordt er veel dialect gesproken. Boer Frans woont in Twente en heeft een sterk accent. Het is zelfs zo erg dat de vader van de uitverkozen vrouw aan Frans vraagt of hij ook Nederlands spreekt (seizoen 3, aflevering 11). Zo geeft taal de spanning weer die er binnen het programma is tussen nationaalen lokaal. Familie en vrienden zijn een belangrijk onderdeel van het programma. Zij ondersteunen de boeren, zowel bij het werk op de boerderij als bij het selecteren van de kandidaten. Dit bevestigt het stereotiepe beeld dat op het boerenbedrijf de hele familie meewerkt.
Ook tijdens de citytrip wordt het contrast tussen de rust en ruimte op het platteland, en het stadse leven uitgemolken. De reis wordt ingeleid op Schiphol met beelden van vertrekkende vluchten en de drukte van mensen die komen en gaan. De boeren slapen in moderne hotels midden in het centrum van de steden.
Verschillen
Verschillen tussen de adaptaties zijn vooral zichtbaar in de mise-en-scène. Zo dragen de Australische boeren bijna altijd een spijkerbroek met geruit overhemd en een cowboyhoed. In de Nederlandse serie lopen de boeren rond in blauwe overalls met klompen of kaplaarzen. Ook presentatrice Yvon Jaspers voldoet met haar blonde haar en blauwe ogen aan het stereotiepe beeld van een Nederlandse vrouw. Haar laarzen en jurkjes verwijzen vaak naar het leven op het platteland. De Australische presentatrice draagt dikwijls leren laarzen en een westernhesje.
De grootste verschillen tussen de adaptaties worden echter veroorzaakt door fysisch-geografische kenmerken, de ‘gedwongen adaptatie’. In Nederland zien we boerderijen met weilanden en slootjes, en akkers met een snelweg op de achtergrond. In Australië zijn het bergen, uitgestrekte en uitgedroogde vlakten, zandweggetjes en in de wijde omtrek van de boerderij is geen ander huis of snelweg te bekennen. Ook afstanden spelen een rol. Yvon Jaspers rijdt in haar auto door het hele land van boer naar boer. In Australië arriveren de vrouwen per vliegtuig of trein. Vanwege het klimaat vinden in Australië bijna alle activiteiten buiten plaats. Er wordt buiten gewerkt, gegeten en bijna alle dates zijn in de open lucht. In Nederland spelen meer scènes zich binnenshuis af, vooral aan de keukentafel. Hier wordt koffie gedronken, worden de brieven geselecteerd en wordt de was opgevouwen. Het format is dus sterk aan geografische kenmerken van een land aangepast. Hoofdredacteur Jason Tegelaar is daar heel stellig in: ‘We hebben het niet Nederlands gemáákt. […] Het programma gaat over boeren. Het maakt niet uit in welk land je bent. De ultieme bewoner van dat land is een landarbeider’. In België is een boer typisch Belgisch, in Engeland is een boer typisch Engels en in Australië is een boer typisch Australisch.
Een formatadaptatie probeert een zo groot mogelijk publiek, de nationale gemeenschap, aan te spreken. Een succesvolle formatversie zal daarom de onderlinge diversiteit moeten overstijgen. Daarom richt Boer zoekt Vrouw zich op de Nederlandse meerderheidscultuur (seculier, blank en liberaal). Het lijkt een geslaagde poging. Niets in het programma verraadt de buitenlandse afkomst. Binnen de ruimte die de formatontwikkelaars laten, is gekozen voor herkenbare elementen die een lokale identiteit representeren. Hierdoor ontstaat een hybride cultuur. Maar door selectief gebruik van tegenstellingen, stereotypen, tradities en rituelen is het dus allesbehalve een ‘Nederlands’ programma geworden.
BRONNEN
- Billig, M. 1995. Banal Nationalism. Sage Publications, Londen.
- Spruijt, B. 2009. One size fits all: Boer zoekt Vrouw en de lokale invulling van een mondiaal televisieformat. Universiteit van Amsterdam.
- Keulen, J. van 2011. Hollandse huiselijkheid versus Bush bachelors. Lokalisering van de Nederlandse en Australische versie van het Britse format Farmer Wants a Wife. Erasmus Universiteit, Rotterdam.
- Looijestijn, E. 2008. Holland formatland. VPRO Gids. 12 juli.Ritzer, G. & M. Ryan 2004. ‘Americanisation, McDonaldisation and Globalisation.’ Issues in Americanisation and Culture. Edinburgh University Press.
- Straubhaar, J.D. 2007. World Television: from Global to Local. Sage, Los Angeles.
