Chicago

Veerkracht in een ongelijke stad

Precies drie jaar terug verlieten wij halsoverkop een nagenoeg ‘leeg’ Chicago na de sluiting van het Amerikaanse luchtruim vanwege covid. In maart waren we terug met een nieuwe groep masterstudenten Stads- en Economische Geografie van de Universiteit Utrecht. Weer zijn we getroffen door de sociale en ruimtelijke ongelijkheid en tegelijkertijd de veerkracht van deze stad en haar inwoners.

Chicago ligt in de staat Illinois aan de westelijke oever van Lake Michigan. Met bijna drie miljoen inwoners is het na New York en Los Angeles de derde stad van de Verenigde Staten. Chicago is startpunt van Route 66 en staat bekend als windy city, als hoofdstad van de blues (Geografie november/december) en als centrum van architectuur. Wie kent niet de iconische art deco-gebouwen en het huidige symbool van de stad, Cloud Gate, in de volksmond The Bean. Chicago is ook de stad van architect Frank Lloyd Wright, Oprah Winfrey, Michelle Obama en Chicago Bulls-speler Michael Jordan. Met wolkenkrabbers als de Willis Tower, Trump Tower en John Hancock Tower, die figureren in de top-10 van Amerika’s hoogste gebouwen.

De stad Chicago heeft vele gezichten. Kilometerslange stranden en parken aan Lake Michigan. Vervallen industriële complexen langs de spoorlijnen, en een skyline met kantoren en luxueuze appartementen. Segregatie en armoede in het zuidelijke deel, en wijken waar hoge inkomens de oorspronkelijke bevolking verdringen. De stad is een city of neighborhoods met meer dan tweehonderd buurten. Net als in veel andere Amerikaanse steden is het voor lage en middeninkomens steeds lastiger een plek te vinden in de betere delen van de stad. Het leidt tot een alsmaar groeiende ongelijkheid en segregatie tussen rijke wijken en arme, waar vaak Afro-Amerikanen en Latino’s wonen. Tegelijkertijd is Chicago een internationale stad met hoofdkantoren van onder andere Boeing, Google en McDonalds. Populair zijn het noorden van de stad, The Loop en Fulton Market, waar tot voor kort slachthuizen en de vleesverwerkende industrie het beeld bepaalden.

Tijdens onze excursie zagen we een stad vol tegenstellingen, die na covid leken te zijn toegenomen. Veel nieuwe en luxe appartementen in glimmende torens rondom het Millennium Park, terwijl twee blokken verderop veel winkelpanden leegstaan in de voorheen drukbezochte State Street in The Loop, het centrale deel van de stad. Meer daklozen en verslaafden op straat en in het openbaar vervoer, maar ook veel bezoekers en toeristen vanwege Saint Patrick’s Day. Steeds meer ongelijkheid tussen de verschillende delen van de stad, maar tegelijkertijd veel hoopvolle buurtinitiatieven op het gebied van sociale huisvesting, huiswerkbegeleiding en sportactiviteiten voor jongeren. Hier volgt een impressie van een aantal wijken en projecten die wij bezochten.

De glossy stad: The Loop & Millennium Park

In 1870 woonden ongeveer 300.000 mensen in Chicago, van wie bijna de helft immigrant. De arme wijken in de buurt van het centrum waren overvol. Wie het zich kon veroorloven, trok naar de buitenwijken, geheel in lijn met de uitgangspunten van het model van concentrische zones van de Chicago School. In 1871 brandde de stad grotendeels af. Het vuur verspreidde zich razendsnel en de schade was enorm; 18.000 houten gebouwen werden in de as gelegd en bijna een derde van de inwoners raakte dakloos. De Great Chicago Fire leidde onder meer tot strenge veiligheidsmaatregelen en de bouw van stenen woningen. Een groot deel van het puin werd na de brand gedumpt in Lake Michigan en vormt nu de basis van het Millennium Park, dat in 2004 open ging. Het ligt in het oostelijke deel van het oude zakendistrict The Loop met bijzondere bouwstijlen en historische wolkenkrabbers binnen de ring van verhoogde spoorlijnen, de L-trains. Tijdens onze fieldtrip verbleven we in deze wijk, een centrale en goed bereikbare plek.

Het Millennium Park is een populaire toeristische attractie met jaarlijks zo’n 25 miljoen bezoekers en illustreert de wereldwijde transformatie ‘van parkeren naar recreëren’. Het symboliseert de renaissance van Chicago als aantrekkelijke stad voor zowel bewoners en bedrijven als bezoekers, waarin cultuur en ecologie een centrale plek hebben. Op het in onbruik geraakte rangeerterrein van de spoorwegen stonden vanaf de jaren 1970 auto’s van forenzen die werkten in The Loop. Toen het stadsbestuur koos voor verfraaiing van de stad en focuste op openbaar vervoer en fietsverkeer, viel het sjofele bovengrondse parkeerterrein uit de toon. Nu ligt er een ondergrondse parkeergarage met het Millennium Park als groen dak. De ontwikkeling was een publiek-private samenwerking en de sponsors vind je terug in de naamgeving van voorzieningen en objecten in het park. Het Millennium Park is verdeeld in zones en er valt een hoop te zien. Cloud Gate (The Bean), het spiegelende kunstwerk van Anish Kapoor, is een van de iconen van de stad en prijkt op veel brochures. Het is ook een ideale plek voor onze jaarlijkse groepsfoto. Daar vlakbij ligt Crown Fountain van kunstenaar Jaume Plensa, een videosculptuur met de gezichten van inwoners van Chicago. Het Jay Pritzker Pavilion van architect Frank Gehry is niet te missen. In dit roestvrijstalen bouwwerk zijn liveoptredens en festivals zoals Millennium Park’s Summer Music en het Chicago Blues Festival. Verder liggen er veel culturele instellingen en attracties op loopafstand, zoals het Art Institute of Chicago.

In Amerikaanse steden is veel geïnvesteerd in parkachtige openbare ruimten en stedelijke vergroening. Dit wordt alom toegejuicht, maar heeft ook een keerzijde en blijkt vaak het begin van environmental gentrification, opwaardering van de wijk door de aanleg van een park. Een groene omgeving draagt bij aan de leefbaarheid en biedt rust in de drukke stad,  maar drijft ook de waarde van omliggende gebouwen op. Sinds de opening van het Millennium Park zijn in de onmiddellijke omgeving woontorens verrezen met een mix van huur- en koopappartementen. Daarnaast wakkerde het park investeringen aan in The Loop, waar kantoorgebouwen worden opgeknapt en getransformeerd tot woningen

De gesegregeerde stad: South Side

De wolkenkrabbers, dure nieuwe winkels en goed onderhouden openbare ruimte in The Loop en het Millennium Park vormen een scherp contrast met de wijken in het zuiden van de stad. Gedurende de Great Migration kwamen meer dan 500.000 mensen, vooral Afro-Amerikanen, uit het zuiden van de Verenigde Staten naar Chicago (zie ook Geografie november-december). Gebrek aan werk door verregaande mechanisatie van de katoenindustrie en toenemend (institutioneel) racisme in de zuidelijke staten leidden tot een forse migratie van de zwarte bevolking. De Jim Crow-wetten daar legitimeerden rassenscheiding in alle publieke instellingen, zoals scholen, theaters, parken, bussen, bibliotheken en zwembaden, en leidden tot verregaande segregatie.

De nieuwkomers uit het zuiden stroomden binnen aan de South Side van Chicago. Vele tienduizenden Afro-Amerikanen vonden werk in Chicago’s fabrieken (vleesverwerkende industrie, auto- en treinassemblage) en laagbetaalde dienstverlening (portier, bediening, schoonmaak) en trokken massaal in de benauwde woningen van familie of vrienden die hen waren voorgegaan. Het was de enige wijk waar ze mochten wonen. Hoewel segregatie op basis van ras sinds de Amerikaanse burgeroorlog officieel verboden is, hadden veel Afro-Amerikanen aan het begin van de 20e eeuw nog steeds te maken met discriminerende huisvestigingspraktijken zoals redlining. De federale overheid en kredietverstrekkers trokken op stadsplattegronden letterlijk rode lijnen rondom specifieke ‘risicovolle’ wijken, waarin zij niet wilden investeren. Zwarte Amerikanen kregen hierdoor geen toegang tot hypotheken of studieleningen, scholen en gezondheidzorg. Door de enorme groei van de bevolking, met een piek van 3,6 miljoen in 1950, was er een groot tekort aan woningen. Witte huishoudens die de centrale stad ontvluchtten naar de buitenwijken (white flight), verkochten hun huizen aan vastgoedontwikkelaars, die ze opsplitsten en voor hoge bedragen aan de zwarte bevolking verhuurden of verkochten. Naast deze blockbusting-praktijken werden nieuwe grootschalige woningbouwprojecten opgezet, zoals de Robert Taylor Homes (1962) in Bronzeville.

Steeds meer zwarte inwoners probeerden te ontsnappen aan de gesegregeerde wijken en protesteerden tegen de ongelijke kansen en mogelijkheden. Burgerrechtenleider Martin Luther King Jr. verhuisde in 1966 naar Chicago, hij organiseerde acties en protestmarsen en pleitte voor een systeem van open housing, een inclusieve woningmarkt die voor iedereen toegankelijk zou moeten zijn. Er waren in die tijd veel rellen en geweld, zeker na de moord op King in Memphis (Tennessee) in 1968. In 1969 maakte de Fair Housing Act formeel een einde aan het discriminerende woningbeleid, maar in de praktijk komt discriminatie op de woningmarkt nog steeds veel voor. 

Folded Map

Door de lange historie van structureel racisme is Chicago ook vandaag de dag een sterk gesegregeerde stad met een ‘zwarte’ zuidkant en een ‘witte’ noordkant, gescheiden door het central business district (The Loop) en de grotendeels Mexicaanse, Afro-Amerikaanse en Aziatische westkant. In het algemeen zijn voorzieningen, scholen en openbaar vervoer zeer ongelijk verdeeld over verschillende segmenten in de stad.

De in Englewood geboren kunstenaar Tonika Lewis Johnson vouwt in het project Folded Map, de kaart van Chicago letterlijk dubbel, ze doet onderzoek naar sociale ongelijkheid en slaat bruggen tussen bewoners die op overeenkomstig genummerde adressen in de North en South Side van Chicago wonen, zogenoemde map twins. Als tiener zag Johnson de verdeeldheid met eigen ogen toen ze van haar buurt in de South Side naar haar middelbare school in de North Side reisde. Ze startte met het fotograferen van dezelfde adressen in Noord- en Zuid-Chicago, bijvoorbeeld 6720 N. Ashland Ave en 6720 S. Ashland Ave (foldedmapproject.com/address-pairs). In één oogopslag zie je het enorme verschil in stedelijke investeringen in straten en openbare ruimten. Hoewel de woningen soms best op elkaar lijken, zijn de vervallen staat waarin de huizen in de South Side verkeren, de leegstand en braakliggende kavels tekenend voor de verschillen met Noord-Chicago. Door in gesprek te gaan met bewoners uit beide stadsdelen creëert Lewis Johnson meer begrip voor elkaars leven en persoonlijke geschiedenissen.

Hoewel bewoners die het zich kunnen veroorloven, de South Side veelal verlaten en lokale ondernemers er moeite hebben het hoofd boven water te houden, met nog meer armoede tot gevolg, zijn er veel hoopvolle initiatieven om bewoners en bedrijven terug te halen naar deze wijken. Op allerlei plekken richten bewonersgroepen community gardens in om de binding met en in de buurt te versterken en de bewoners van groente en fruit te voorzien. Deze tuinen hebben ook een educatieve functie en via schoolprojecten wordt geprobeerd jongeren over te halen tot een meer gezonde leefstijl. Een ander project is Boxville in Bronzeville, een marktplaats opgebouwd uit kleurig geverfde zeecontainers. Je kunt er lokale producten kopen, en startups vinden hier betaalbare bedrijfsruimte. Zo brengt het project bedrijvigheid weer terug naar de wijk. Daarnaast probeert Bronzeville zichzelf weer op de kaart te zetten als de Black Metropolis van voorheen, als een toeristische plek waar je de historie van de blues, jazz en Afro-Amerikaanse cultuur kunt opsnuiven. Die boodschap is bijvoorbeeld terug te zien op de borden met ‘Chicago Blues District’ die aan de lantaarnpalen hangen.

Betaalbare woningen in Woodlawn

Ten zuiden van Bronzeville ligt de wijk Woodlawn. Hier is sinds 2011 de non-profitontwikkelaar POAH (Preservation of Affordable Housing) bezig de wijk te revitaliseren. De eerste doelstelling is om betaalbare woningen en appartementen te creëren voor huishoudens met een laag tot gemiddeld inkomen. Door de mix van nieuwbouw en renovatie zijn plekken ontstaan met een diverse bevolking, van families tot senioren, maar ook met een mix aan functies waaronder winkels, scholen en restaurants. Neem de nieuwe vestiging van Daley’s; deze American diner is een van de oudste restaurants van Chicago, opgericht in 1892. Daarnaast investeert POAH in scholings- en sportfaciliteiten voor jongeren, zoals METROquash (Mindfulness Effort Teamwork Respect Ownership), zodat de universiteit ook voor hen een bereikbare plek wordt.

Tegelijkertijd zijn de bewoners van Woodlawn ook beducht voor gentrificatie. De wijk heeft een rijke geschiedenis als thuisbasis van de Wereldtentoonstelling van 1893 en als muzikaal centrum voor jazz en blues. Bovendien heeft het een gunstige ligging dicht bij Lake Michigan, en de Universiteit van Chicago bevindt zich in het naastgelegen Hyde Park. Binnenkort verrijst ten oosten van Woodlawn de Obama Presidential Library. De investeringen van POAH in betaalbare huisvesting zorgen dat de bewoners hier ook in de toekomst kunnen blijven wonen.

Armoede in North Lawndale

Zo’n 30 mijl ten westen van The Loop bevindt zich North Lawndale, een van de armste wijken van de stad. Deze is ontstaan doordat mensen zich hier vestigden na de Great Chicago Fire. Vervolgens werd het een florerende Joodse wijk; in 1946 woonde een kwart van de Joodse inwoners van Chicago in North Lawndale. In de jaren 50 trokken steeds meer Afro-Amerikanen naar de wijk, deels vanuit de zuidelijke staten van de Verenigde Staten, deels uit de South Side van Chicago, waar diverse stedelijke vernieuwingsprojecten leidden tot displacement. Begin jaren 60 was 91% van de bevolking in de wijk Afro-Amerikaans en dat is vandaag de dag nog net zo. De wijk bestaat uit een residentieel deel en een gebied met industriële bedrijvigheid. Ondanks de nabijheid van fabrieken kampt North Lawndale met een hoge werkloosheid – de bedrijvigheid trekt vooral werknemers aan van buiten de wijk – en daarmee veel armoede. Ook hier zijn er diverse initiatieven die het tij proberen te keren. Zo zet het North Lawndale Employment Network zich in voor het creëren van banen in de wijk. Een bijzonder initiatief is het beelove café. Je kunt er allerlei soorten koffie bestellen in een hippe setting – uniek voor deze wijk. Je kunt er ook huid- en haarverzorgingsproducten kopen op basis van honing van bijen die in de buurt zelf worden gehouden. Tegelijkertijd biedt het café baanmogelijkheden voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, zoals ex-gedetineerden, die daarmee werkervaring in de horeca kunnen opdoen.

In een loods in het industriële deel van North Lawndale zet Inherent Homes modulaire woningen in elkaar, die vervolgens in de wijk verder afgebouwd worden. De woningen zijn  betaalbaar én duurzaam en maken het bezit van een huis bereikbaar voor een grotere groep mensen. Toekomstige bewoners krijgen ook steun bij de financiering. Ook kunnen ze bij aankoop woon-, arbeidsongeschiktheids-, en levensverzekeringen afsluiten zonder extra kosten voor de eerste vijf jaar. Verder speelt de organisatie een belangrijke rol in het revitaliseren van buurten die kampen met leegloop en lege kavels. Door deze kavels opnieuw te bebouwen, ontstaat er een gevoel van gemeenschap en hoop. Inherent Homes creëert zo werkgelegenheid in de wijk en voert zelf een actief beleid om vrouwen en people of color aan te nemen. Werknemers krijgen een opleiding, verdienen meer dan het minimumloon en krijgen de mogelijkheid een woning die ze zelf gebouwd hebben, te kopen.

Hoopvolle ontwikkelingen in een ongelijke stad

De excursie naar Chicago confronteerde ons met de ongelijkheid binnen de stad. In de eerste dagen bezochten we de The Loop en het noorden en zagen we de rijkere en gegentrificeerde delen van de stad, met nette woningen, schone openbare ruimtes en hippe koffietentjes. Het bezoek aan het zuiden en westen van de stad later die week maakte ons bewust van het onrechtvaardige stedelijke systeem in Chicago. We zagen lege kavels, dichtgetimmerde woningen en hoorden over armoede en gebrek aan investering in deze wijken. Toch vertrokken we uit Chicago met een gevoel van hoop. Initiatieven als het Beelove Café, Inherent Homes en POAH hebben ons bewust gemaakt van de kracht van activisme en bottom-upprojecten. Hopelijk helpen deze initiatieven Chicago geleidelijk te transformeren in een meer humane en rechtvaardige stad.