De Brug: grenzen verbeeld in Nordic Noir en buitenlandse remakes

1 maart 2017
Auteurs:
Virginie Mamadouh
Geografie, Planologie & Internationale Ontwikkelingsstudies, Universiteit van Amsterdam
Dit artikel is verschenen in: geografie maart 2017
Zweden
Denemarken
Engeland
Frankrijk
Mexico
Kennis
de brug
FOTO: OLA KJELBYE/FILMLANCE INTERNATIONAL AB

Scandinavische misdaadseries hebben de wereld veroverd. De populaire tv-serie De Brug – genoemd naar de brug over de Sont – is bijzonder interessant voor geografen, omdat deze fysieke en sociale grenzen verbeeldt. Het succes van de serie heeft geleid tot nieuwe versies, gesitueerd in andere grensgebieden. De omzetting naar andere contexten leert ons veel over grenzen en grensregio’s.

 

De Brug (Deens: Broen; Zweeds: Bron) behoort zonder twijfel tot de Nordic Noir, een genre films en televisieseries dat zijn oorsprong vindt in Zweden en Denemarken. Daarbij horen een bepaalde sfeer, met donkere kleuren en winterse lichten, maar vooral ook intriges met tobberige antihelden en aandacht voor genderverhoudingen en allerlei maatschappelijke problemen.

De hoofdpersonages in De Brug zijn twee rechercheurs (een Zweedse en een Deen) die samen een moordonderzoek leiden na de vondst van een lichaam op de nieuwe brug over de Sont (Deens: Øresund; Zweeds: Öresund) die de Deense hoofdstad Kopenhagen met het Zweedse Malmö verbindt. Omdat het lijk precies op de grens tussen Denemarken en Zweden gevonden wordt, moeten zij samenwerken. Bovendien blijkt spoedig dat er sprake is van twee halve lijken (van een Zweeds en een Deens slachtoffer). Afgezien van de intrige fascineert de serie vanwege de verbeelding van de grens, of eigenlijk allerlei grenzen: fysiek, sociaal, taalkundig, psychisch. 

de brug
FOTO: OLA KJELBYE/FILMLANCE INTERNATIONAL AB
Het gevonden lijk, precies op de grens van de Deens/Zweedse brug over de Sont, in de oorspronkelijke dramaserie Bron/Broen, verbeeldt allerlei grenzen: fysiek, sociaal, taalkundig, psychisch.

De Brug oogstte veel succes. De Scandinavische serie werd in 130 landen getoond en het format werd aangekocht voor een Amerikaanse en een Frans/Britse adaptatie.

De Amerikaanse remake werd in 2013 uitgebracht door FX Network onder de naam The Bridge. Hier gaan twee rechercheurs (een Amerikaan en een Mexicaan) samen achter een seriemoordenaar aan, nadat een lichaam is gevonden op de grens tussen de VS en Mexico, op the Bridge of the Americas, de tolvrije brug tussen El Paso in de deelstaat Texas, en Ciudad Juárez in de Mexicaanse deelstaat Chihuahua.

Eveneens in 2013 verscheen een Britse-Franse coproductie van Sky Atlantic en Canal+ onder de titel (The) Tunnel, waarbij het lichaam wordt gevonden in de Eurotunnel tussen het Franse Coquelles en het Britse Folkstone, precies op de grens tussen Frankrijk en Engeland. De wijziging van brug naar tunnel lijkt groot, maar in menig opzicht blijft deze Frans-Britse adaptatie dichter bij het Scandinavische origineel dan de Amerikaanse – alleen al omdat het ook een coproductie van twee landen is en de Europese eenwording op de achtergrond speelt.

De series kunnen ons veel leren over de geografie van deze grensregio’s: de fysieke scheiding, de historische banden in oorlog en vrede, en de institutionalisering van de staatsgrens, de nieuwe infrastructuur en de grensoverschrijdende integratie, de taalsituatie, de culturele verschillen en nationale stereotypen. De series zijn ook interessant vanwege de maatschappelijke problemen die in de schijnwerper worden gezet en de samenwerkingsverbanden die verbeeld worden en achter de scherm nodig waren. Om enig gevoel te krijgen voor het specifieke van elke grensregio, zoomen we in op de afzonderlijke series.

Bron | Broen

Wat allereerst opvalt in De Brug zijn de prachtige vergezichten van de nieuwe brug die de zeestraat verbindt tussen de Oostzee en de Noordzee, ooit de verbinding tussen Denemarken en de bezittingen aan de overkant (nu de regio Skåne), en na het Verdrag van Roskilde in 1658 de grens tussen de twee grote koninkrijken van het Noorden: Denemarken en Zweden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag de Sont tussen bezet Denemarken en neutraal Zweden.

grens Denemarken - Zweden
Figuur 1: Groot Kopenhagen & Skåne met belangrijke verbindingen over de Sont
Nordic Noir

De Brug, (oorspronkelijke titel Bron | Broen; Brøn in het Zweeds en Broen in het Deens) is een Europese politieserie geproduceerd door Sveriges Television en Danmarks Radio met geld van de Noorse televisie en het Duitse ZDF. Hij werd voor het eerst uitgezonden in 2011 toen series nog voornamelijk via televisiezenders de kijkers bereikten. Hij groeide uit tot een cultserie in diverse Noord-Europese landen waaronder Nederland en het Verenigd Koningrijk. De Brug werd genomineerd als beste buitenlandse televisieserie bij de BATA in 2012-2013, samen met drie Amerikaanse series: Games of Throne, Homeland en Girls. De laatste won. De Brug kreeg ook de Prix Europa 2012 en werd in 130 landen vertoond.

De Scandinavische politieserie is alom populair, maar terwijl Nederlanders zich verheugen op een soundtrack vol Deens keelklanken en zangerig Zweeds, kijken Duitsers in nasynchronisatie en kregen Amerikanen een remake. Van De Brug werden maar liefst twee andere versies gemaakt: The Bridge (America) aan de grens tussen de VS en Mexico en (The) Tunnel over de grens onder het Kanaal. De vele transposities geven veel te denken over stereotypen over de grens, sociale problemen, nationale talen en karakters, mannen en vrouwen, en ook over autisme. De ene grenssituatie is de andere niet en de afstand tussen de talen en de culturen van de protagonisten variëren nogal.

Voor Nederlanders is de geluidsband onderdeel van de ervaring. Deens en Zweeds met ondertiteling (een exotisch verschijnsel voor een Engelstalige publiek dat daaraan niet gewend is) werd tegen alle verwachtingen succesvol onder Britten, althans onder een bepaald publiek, wellicht niet erg groot maar trouw, en luid vertegenwoordigd in de media en onder de opiniemakers. Duitsers blijven bij de nasynchronisatie. Leerzaam is ook om na te gaan hoe de titels van de verschillende series in andere taalgebieden vertaald worden. In het Duits heet de eerste Die Brücke – Transit in den Tod (De brug – Transit in de dood), de tweede The Bridge – America (onvertaald want iedereen verstaat genoeg Engels maar met lokalisering), de derde The Tunnel – Mord kennt keine Grenzen (De tunnel - Moord kent geen grenzen).

Andere kassuccessen van het Nordic Noir zijn ook overgenomen. Van The Killing (Forbrydelsen in het Deens) uit 2007 verscheen een Amerikaanse remake door Fox in 2011 en een Turkse Cinayet (Murder) in 2014. Van de zeer succesvolle Zweedse trilogie Millenium (naar de boeken van Stieg Larsson) werd een Amerikaanse film gemaakt (The Girl with the Dragon 2011) en van de Zweedse detective Wallander (naar de boeken van Henning Mankell) een Britse versie – beide op locatie in Zweden.

Onder Nordic Noir vallen ook de Noorse serie Varg Veum (2007-2012) in het Noorse Bergen gebaseerd op de detectives van Gunnar Staalesen, de Zweedse Morden i Sandhamn (2010-2016) op Sandhamn, een eiland in het oosten van het eilandenrijk bij Stockholm, gebaseerd op de romans van Viveca Sten, de IJslandse serie Ófærð (Trapped) uit 2015, politieke dramaseries als het Deense Borgen (2010) genoemd naar het Deense Binnenhof, Follow the Money (in het Deens Bedrag) uit 2016 over financiële criminaliteit (nu te zien op de Nederlandse tv) en het Noorse Okkupert (Occupied) (2015).

Een vergelijkbare sfeer wordt opgeroepen in recente Britse producties onder de noemer Celtic Noir zoals de Welsh politieserie Y Gwyll / Hinterland en de Schotse politieserie Shetland (beide BBC 2013).

Bij Nordic Noir wordt een grote rol toegedicht aan de landschappen, plekken en interieurs waar de actie zich afspeelt, aan melancholische antihelden die met grote maatschappelijke problemen worstelen en een overheid die de maakbare samenleving nog nastreeft, weinig hiërarchische verhoudingen, gelijke man-vrouwverhoudingen, en een onherbergzaam klimaat en een grimmige sfeer (lange, koude, donkere winters).

Van de Zweedse serie Wallander (zie boven) maakte de BBC een remake op locatie, in en bij Ystad aan de zuidelijke Zweedse kust. Dat is interessant, omdat de verbeelding van het landschap en van de Zweedse identiteit door een Britse productie voor een Brits publiek sterk afwijkt van het origineel, al was alleen dat de landschappen altijd veel meer uitnodigend en zonovergoten werden gefilmd. Behoorlijk minder Nordic Noir dan het origineel.

De grens tussen de twee staten is na de oorlog vrij poreus geworden dankzij de Noordse paspoortunie en later Schengen.

Kopenhagen, de hoofdstad en veruit grootste bevolkingsconcentratie in Denemarken, en Malmö, de Zweedse industriestad en haven in de zuidelijke periferie van Zweden, gingen steeds meer samenwerken. De Europese Commissie moedigt soortgelijke grensoverschrijdende regionale samenwerkingsverbanden aan om de ontwikkelingsachterstand van grensregio’s in te halen. Door de toetreding van Zweden tot de Europese Unie in 1995 is de relatieve ligging van Malmö in de nationale geografie radicaal veranderd: van zuidelijke periferie – 600 km rijden van de hoofdstad Stockholm – is het nu de meest Europese stad van Zweden.

De verkeersverbinding tussen twee oevers speelt een grote rol in alle series: het is bijna een personage op zichzelf. Dat is vooral het geval voor de Øresundsbron (een samentrekking van Øresund, de Deense naam van het water, met bron, het Zweedse woord voor brug). Deze is buitengewoon fotogeniek en vormt een symbolische mijlpaal in de verbinding tussen de twee landen. Aan de bouw van de brug en tunnel (weg en treinspoor) die Malmö sinds 2000 met Kopenhagen verbinden, ging een lange geschiedenis vooraf. Ze vervangen de ferryroute tussen de twee steden, al is de ferrydienst tussen het Deense Helsingør en het Zweedse Helsingborg nog altijd een van de drukste ter wereld. 

De nieuwe infrastructuur heeft de integratie versterkt. De regio Øresund is geürbaniseerd en profileert zich als geïntegreerde grootstedelijke grensregio in het hart van Europa. Met de brug (van 9 km) en tunnelverbinding (samen 16 km) is ook een nieuw stadsdeel Ørestad in de agglomeratie van Kopenhagen gebouwd (figuur 1). Er is druk verkeer heen en weer – meer dan vóór de brug – onder wie veel forensen: Zweden die in Kopenhagen zijn gaan werken, en Denen die in Zweden zijn gaan wonen omdat dit goedkoper is. Sinds de ‘vluchtelingencrisis’ van 2015 zijn er wel weer grenscontroles. De regio heeft ongeveer 4 miljoen inwoners, en het regionaal bestuur heeft in 2016 de naam Øresund/ Öresund vervangen door Groot Kopenhagen & Skåne. Het zou best kunnen dat de regio Skåne door televisieseries zoals De Brug en Wallander genoeg naamsbekendheid geniet voor zo’n rebranding.

De verkeersverbinding tussen twee oevers speelt een grote rol in alle series

De moordenaar in de serie stelt maatschappelijke problemen aan de kaart, althans zo lijkt het, want in de loop van het verhaal blijkt dat het eigenlijk om persoonlijke wraak gaat. 

In de Scandinavische serie draait het om vijf sociale problemen: ongelijkheid en discriminatie, dakloosheid, de verwaarlozing van psychische zieken, de mislukte integratie van kinderen van immigranten, en de hypocrisie over kinderarbeid in ontwikkelingslanden. 

De twee vrouwelijke slachtoffers, uit wier lichamen het gevonden lijk blijkt samengesteld, zijn elkaars tegenpolen: de ene lokaal bekend en respectabel, de andere anoniem en levend aan de zelfkant van de samenleving, ieder natuurlijk vermoord aan een andere kant van de brug.

De twee detectives die moeten samenwerken, zijn ook elkaars tegenpolen: een charmeur die zijn gecompliceerde gezinsleven nauwelijks op orde heeft, en een vrouw die sociaal onaangepast is – ze vertoont gedrag dat typisch geassocieerd wordt met het Asperger-syndroom. De ‘familieman’ probeert zijn kille collega sociaal vaardiger te maken. Ze zijn herkenbaar als nationale stereotypen: de kordate maar stijve Zweedse tegenover de warme maar slordige Deen. De details over de politieorganisatie, tot aan de werkruimtes toe, verbeelden ook vermeende verschillen in werkcultuur en karakter tussen de twee landen. Het buitenlandse publiek zal die subtiele verschillen niet zo gauw herkennen als nationale eigenschappen; het gemeenschappelijke Scandinavische voert de boventoon: niet al te formeel of hiërarchisch (ook in Zweden niet), niet al te extrovert (ook in Denemarken niet).

Typerend voor alle series is het spel met talen. In Bron | Broen gaat het dan om de kleine verschillen tussen Deens en Zweeds – zeker in de grensregio. Met wat goede wil kan men elkaar hier verstaan en in de eigen taal antwoorden. De uitspraak van het Deens is echter wat moeilijker voor andere Scandinaviërs dan andersom en dat is in de serie aanleiding tot grapjes (bijvoorbeeld over het correct uitspreken van de naam van de Deense rechercheur). Al die subtiliteiten zullen het internationale publiek ontgaan. 

The Bridge

De Rio Grande (Spaans: Rio Bravo) is lang niet zo’n breed water als de Sont, maar een van de grootste rivieren van het westen van Noord-Amerika. Sinds het einde van de Amerikaans-Mexicaanse oorlog in 1848 markeert de Rio Grande de grens tussen twee landen: de VS en Mexico, en de Amerikaanse deelstaat Texas en de Mexicaanse deelstaat Chihuahua.

Amerika
Figuur 2: Agglomeratie El Paso-Juárez
Meertalige televisieseries

Bron | Broen is tweetalig Zweeds en Deens. The Bridge (America) Engels en Spaans (en Spanglish) en (The) Tunnel  Engels en Frans. Er kan niet genoeg worden onderstreept hoe bijzonder die tweetaligheid is, los van de functie ervan voor het verhaal en voor de couleur locale. In de Amerikaanse remake probeerde Fox ook een nieuw publiek van tweetalige Spaansprekende kijkers te trekken.

Televisieseries en films volgen de strenge norm van eentaligheid. Bij de overgang van de stomme naar de sprekende film was het gebruikelijk meteen meerdere versies  op te nemen, elk in een andere taal. Landen hebben eigen tradities ontwikkeld om buitenlandse films en televisieseries voor eigen publiek toegankelijk te maken, afhankelijk van de omvang van de afzetmarkt, en de talenkennis van het beoogde publiek. De ondertiteling die wij in Nederland en Vlaanderen gebruiken, is niet geschikt voor kinderfilms maar wordt in veel andere landen ook voor een volwassen publiek te moeilijk gevonden. In Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje wordt meestal nagesynchroniseerd: de dialogen worden in vertaling ingesproken, zoveel mogelijk aansluitend bij de bewegende lippen van de acteurs. Ook worden lokale accenten (vergelijk plat Hagenees, Afroamerikaans) weergegeven.

Twee- of meertalige films en televisieseries zijn zeldzaam. Le mépris (1963) van Jean-Luc Godard, althans de Franse versie, was dat wel: Frans, Italiaans, Engels, Duits. In de Engelstalige versie (Contempt) werd dat losgelaten. Ook in spionnenfilm, zoals in The Bourne Identity (Engels, Frans, Nederlands, Italiaans, Yoruba), en in migratieverhalen komt het voor.

De vele talen staan dan voor de ongewone ontmoetingen van vreemden op reis.

Slechts zelden wordt tweetaligheid verbeeld als een lokaal gegeven. Dat is dan ook het meest innovatieve van Bron | Broen  en de opvolgers. Een enkele Canadese film speelt met de ontmoeting van twee talen in een grensregio, zoals het succesvolle Bon Cop, Bad Cop (2006). Gek genoeg gaat die over twee politiemannen: een keurige maar stijve Engelstalige politieman uit Ontario en een shabby Franstalige politierechercheur uit Quebec die het niet al te nauw nam met de regels. Ook zij worden tot samenwerking veroordeeld na de vondst van een lijk hangend aan het grensbord tussen de twee provincies en de twee taalgroepen in Canada. Wederom worden stereotiepe taal- cultureel- en karakterverschillen door tweetaligheid versterkt, maar ook overbrugd. Gek genoeg heb ik in geen enkele bespreking van de versies van De Brug (over Nordic Noir wordt in mediastudies heel veel geschreven) nooit een verwijzing naar deze oudere film gezien. Geniale plots kunnen blijkbaar vele vaders hebben. Wel is het zo dat de Canadese film een komedie is – beslist geen Nordic Noir! Het motto is ‘Shoot first, translate later’. En hier bestonden twee versies met twee soundtracks (weliswaar beide tweetalig maar ieder op een andere manier). Vergelijk de Franstalige en Engelstalige trailers op www.youtube.com/watch?v=bhNtnPEImAY en www.youtube.com/watch?v=UxMuCyzXgC4

Twee- of meertalige soundtracks stellen vertalers voor een grote uitdaging bij de ondertiteling en de nasynchronisatie. Het is buitengewoon moeilijk de overgang tussen de talen en de connotaties van de verschillende talen over te brengen. Bij Bron | Broen is voor wie Zweeds en Deens als één pot na beschouwt, beduidend minder lol te beleven.

The Bridge of the Americas (soms afgekort als BOTA), die figureert in de Amerikaanse serie is de enige tolvrije brug tussen El Paso en Ciudad Juárez (figuur 2, ingezoomd om rivier en brug zichtbaar te maken), en heeft vele namen, zoals Free Bridge, Cordova Bridge in het Engels, en Puente Río Bravo, Puente Libre in het Spaans.

De beelden van de drukke brug zijn typerend voor een veelgebruikte grensovergang, niet zozeer voor deze specifieke brug of grensovergang. Er zijn namelijk nog drie andere autobruggen en een spoorwegbrug.

El Paso en Ciudad Juárez vinden hun oorsprong in de stad Villa Paso del Norte, die sinds 1848 is opgesplitst: de zuidoever van de Rio Grande werd Mexicaans, de noordoever Amerikaans (en Texaans). Het Mexicaanse deel werd in 1888 hernoemd naar de Mexicaanse president Juárez. De twee steden bleven samen groeien en de grensplaats heeft een reputatie van wetteloosheid: drank, prostitutie, gokhallen.

In de Amerikaanse serie zijn de maatschappelijke problemen verregaand vertaald naar de lokale situatie aan de Mexicaanse grens

De twee steden vormen nu samen de grensoverschrijdende agglomeratie El Paso-Juárez (Juárez-El Paso). De agglomeratie wordt samen met Las Cruces in de deelstaat New Mexico soms beschouwd als één conurbatie van bijna 3 miljoen mensen. Er is veel interactie tussen El Paso en Juárez, ondanks de verharding van het grensbeleid naar aanleiding van de aanslagen van 11 september 2001. 

De grensovergangen zijn van cruciaal belang voor de stroom lokale forenzen maar ook voor de in- en uitvoer van goederen tussen Mexico en de VS en Canada (zeker sinds het vrijhandelsverdrag Nafta) en voor de migratiestromen van Mexico en verder zuidwaarts gelegen landen naar de VS.

In The Bridge is het al veel grotere verschil tussen de twee kanten van de grens nog eens aangezet: de aangeharkte buitenwijken van El Paso tegenover de chaotische straten van Juárez. Dit in contrast met de enscenering in de Scandinavische serie, waar het soms niet duidelijk is of een shot van een treurig gebouw in Malmö of in Kopenhagen genomen is.

In de Amerikaanse serie zijn de maatschappelijke problemen verregaand ‘vertaald’ naar de lokale situatie met grote aantallen moorden op vrouwen, uitbuiting van migranten, corruptie en drugshandel. En dan te bedenken dat men oorspronkelijk van plan was de serie te situeren aan de Canadese grens met een lijk midden op de Ambassador Bridge tussen Detroit in Michigan en Windsor in Ontario – goed voor 25% van het handelsverkeer tussen de twee landen. Daarmee zou de Noordse dimensie qua sfeer en cultuur gehandhaafd blijven, maar men achtte de verschillen in deze grensregio te klein. Dus werd besloten de actie naar de meer omstreden, zuidelijke grens te verplaatsen.

In The Bridge zijn de rechercheurs opnieuw tegenpolen. Hier staat de Amerikaanse kordaatheid tegenover de Mexicaanse buigzaamheid. De corruptie binnen de Mexicaanse overheid en de politie in het bijzonder krijgt de nodige aandacht. De verschillen in werkstijl, morele en ethische codes zijn veel groter dan in de oorspronkelijke serie.

De taalsituatie in El Paso-Juárez is een lastiger onderwerp dan in de eerste serie: het gaat niet meer om twee kleine talen, maar om twee wereldtalen, het Engels en het Spaans (in hun Amerikaanse varianten). Zoals de namen van stad en rivier laten doorschemeren, is het Spaans onderdeel van de Texaanse geschiedenis. Bovendien is het de voertaal voor een groot deel van de lokale bevolking (locals of recente immigranten). Tegelijkertijd is Engels de taal van de machtigste groep, van de Amerikaanse overheid en van de economische mondialisering. Velen gebruiken elementen uit verschillende talen door elkaar (code-mixing).

Net als in Bron | Broen is het subtiele spel van taalkeuzes een bijzondere component van de relaties tussen Amerikaanse en Mexicaanse personages in The Bridge. Af en toe zijn Spaanse dialogen niet van Engelse ondertiteling voorzien, omdat de uitdrukkingen bekend verondersteld zijn. De Mexicaanse politieman spreekt vloeiend Engels, maar zijn Amerikaanse collega geen Spaans.

(The) Tunnel

De waterscheiding tussen de twee landen in de derde serie, (The) Tunnel, is breder, maar het Kanaal is bij de Straat van Dover (Nauw van Calais) vergelijkbaar met de Sont bij Kopenhagen. Engelsen en Fransen hebben een lange gemeenschappelijke maar conflictueuze geschiedenis, net als de Denen en Zweden. Calais was tot 1558 een Engelse haven. Net als de oever van de Sont markeerde het Kanaal het einde van de nazi-invasie. Het staat echter ook symbool voor het debacle van de Franse en Britse legers in 1940, waarbij Calais werd platgebombardeerd door de Duitsers.

kanaal
Figuur 3: Het Kanaal met de Channel Tunnel

De psychologische en technische hindernissen bij de bouw van de ‘Eurotunnel’ (officieel: The Channel Tunnel c.q. le tunnel sous la Manche) waren zo mogelijk groter dan bij de Øresunds-bron. Vele Britten zagen de aanleg als een bedreiging van hun nationale identiteit als eilanders. De spoortunnel ging open in 1994.

Hij is minder fotogeniek en speelt lang niet zo’n visuele rol als de brug in de oorspronkelijke serie. Het heen en weer reizen gaat ook lang niet zo soepel omdat auto’s op de trein moeten. Naast deze verbinding tussen het Franse Coquelles en het Engelse Folkestone in Kent blijven de ferry’s tussen Calais en Dover nog steeds van groot belang. 

Filmtoerisme

Succesvolle fictiewerken, boeken, films en zeker politieseries, zijn een bron van toerisme voor de locaties waarin ze spelen. Lokale toeristische instellingen organiseren bezoeken van filmmusea, filmlocaties, wandelingen ‘in de voetsporen van…’ en meer. Zo kun je in Malmö én in Kopenhagen in de voetsporen van Saga Nóren de stad verkennen. 

De lokale VVV’s hadden in het begin wat moeite samen te werken om munt te slaan uit deze aandacht, omdat ze gewend waren als elkaars concurrenten te opereren. Het toeristenbureau Visit Sweden voert actrice Sofia Helin (die Saga Norén speelt) op om toeristen te porren voor een bezoek. Zij is lyrisch over de brug als verbinding tussen de twee landen, maar haar ‘favoriete adresjes’ liggen toch uitsluitend aan ‘haar’ kant van de brug: in het Zweedse Skåne.

Door de fysieke afstand tussen (het dorp) Coquelles en Folkestone, c.q. Dover en Calais, en het gebrek aan economische dynamiek is er veel minder sprake van integratie als in de Zweeds-Deense en Amerikaans-Mexicaanse grensregio’s. Ook zijn er minder forensen: de tunnel brengt vooral Londen en Parijs dichter bij elkaar.

De Frans-Britse serie stelt dezelfde sociale problemen aan de orde als het Scandinavisch origineel, zij het toegespitst op de ‘lokale’ setting en met iets meer aandacht voor de economische crisis.

In (The) Tunnel staan de Franse en de Britse rechercheur met hun typische hebbelijkheden tegenover elkaar: de Française is kil en afstandelijk, de Brit is de Bourgondiër. Dat zal de Nederlandse kijker wellicht verbazen: hoort het niet omgekeerd? Maar als je weet welk stereotiepe beeld de Britten en Fransen van elkaar hebben, klopt het wel: de rationele Française die Descartes hoog houdt, en de pragmatische Brit met zijn onvoorspelbare gewoonterecht en een taal zonder systematische grammaticale regels. Vreemd is wel dat beiden een Duits klinkende achternaam hebben (Élise Wassermann en Karl Roebuck).

De Europese series zijn binationale coproducties, de Amerikaanse adaptie is puur nationaal: hij gaat over de eigen zuidgrens die allerlei gevaren uit de rest van de wereld representeert

In (The) Tunnel ontmoeten twee wereldtalen elkaar, Frans en Engels, die minder verwant zijn dan de talenparen uit de andere twee series. De migratiestromen tussen de twee landen zijn omvangrijk (Franse studenten en creatieven in Londen, Britse gepensioneerden in de Corrèze en aan de Côte d’Azur), maar niet in de grensregio. Hoger opgeleide Britten hebben Frans geleerd op school, en andersom. Zowel economisch als cultureel is de afstand tussen de twee oevers groter dan in de oorspronkelijke serie, maar kleiner dan in de Amerikaans/Mexicaanse adaptatie.

Overeenkomsten en verschillen

De grenzen en grensregio’s in de series verschillen sterk – een weinig verrassende conclusie voor geografen. Toch is het de makers wonderwel gelukt de plot grotendeels te handhaven én de couleur locale tot zijn recht te laten komen.

De brug over Øresund/Öresund kon symbool staan voor de verdwenen binnengrenzen van de Europese Unie. Dit geldt tot zekere hoogte ook voor de Eurotunnel, al is het Verenigde Koninkrijk nooit lid geworden van het Schengengebied en hebben de eilanders de controle aan de grens gehandhaafd. De BOTA over de Rio Grande/Bravo is daarentegen onderdeel van een van de best bewaakte grens ter wereld.

Ook taalkundig is de situatie erg verschillend. Het gebruik van lingua receptiva (mensen met een verschillende taalachtergrond praten elk in hun eigen taal maar kennen de andere taal goed genoeg om elkaar te begrijpen) is heel gangbaar in de communicatie tussen Denen en Zweden – met twee sterk aan elkaar verwante Scandinavische talen. Dat geldt in de grensregio’s, maar ook in transnationale ontmoetingen tussen Scandinaviërs, en als corporation language in sommige Scandinavische bedrijven zoals luchtmaatschappij SAS.

Het gebruik van Spaans, Engels en Spanglish heeft een andere lading, vanwege de rol van het Spaans als culturele erfenis in het zuidwesten van de VS en als migrantentaal. Engelsen en Fransen kennen elkaars taal als vreemde taal. Ook hier is lingua receptiva een werkbare strategie.

Misschien nog het belangrijkst onderscheid is dat de twee Europese series binationale coproducties zijn waarin teams uit verschillende taalgebieden en nationale tradities met elkaar een serie vervaardigden. De Amerikaanse serie is echter puur Amerikaans: hij gaat over de Amerikaanse zuidgrens die allerlei gevaren uit de rest van de wereld (illegale migranten, drugs enzovoorts) representeert. Dat het geen deels Mexicaanse productie is geworden, wijten sommigen aan het grote machtsverschil tussen beide kanten van de grens, anderen aan de corruptie in Mexico die een dergelijk samenwerkingsverband onmogelijk maakt, zeker als de makers maatschappelijke problemen zoals de vrouwenmoorden in Juárez en corruptie aan de orde willen stellen.

Tot slot valt op dat bij The Bridge niet het water maar juist de woestijn visueel het kenmerkende landschap tekent. Dat is in zeker zin een trouwe vertaling, want het beklemmende van een onherbergzame natuurlijke omgeving blijft zo overeind.