De Mekong Delta – Het zout en de draak

Op het bruine water van de drijvende markt in Cantho, de stad met de meeste inwoners van de Mekong Delta, deinen bootjes onder de interactie tussen kooplieden en hun klanten. Mijn vriendin snijdt een net gekocht stuk drakenfruit in stukken. Nooit gedacht dat ik vijf jaar later zou concluderen dat de draak plaats moet maken voor de garnaal.

De Mekong Delta in het zuiden van Vietnam is het eindstation van het zoetwater en sedimenten afkomstig uit het op 5000 meter hoogte gelegen Tibet. Vandaar slingert de Mekong via China, Myanmar, Thailand, Laos, Cambodia en Vietnam zeewaarts. In de delta wonen 17 miljoen mensen die afhankelijk zijn van het telen van fruit en rijst en steeds meer het kweken van garnalen. De delta kampt echter met een groot probleem: zout dringt vanuit zee steeds verder door in de kanalen.

Dalende delta

Een van de redenen voor de zogenoemde zoutintrusie is dat de bodem daalt, terwijl de zeespiegel stijgt. Elk jaar zakt de bodem 10-40 mm en gaat de zeespiegel 3-5 mm omhoog. Doordat de getijdegeulen lager komen te liggen ten opzichte van de zee, kan zeewater de voorheen hoger gelegen geulen verder van de zee gemakkelijker bereiken.

Een van de hoofdoorzaken van de bodemdaling is de excessieve onttrekking van grondwater aan de poreuze waterhoudende kleilagen, aldus Philip Minderhoud, PhD-onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Om de dichtbevolkte delta van drinkwater te voorzien, pompt men zoet water uit de grond. Het gevolg is dat de kleideeltjes zich steeds compacter gaan stapelen. Vergelijk het met ongeordende vieze vaat in een spoelbak. Afgewassen en netjes opgestapeld op het aanrecht neemt het volume sterk af. Bij kleilagen geldt hetzelfde. Alleen is dit proces bij klei grotendeels onomkeerbaar. Het volume zal niet opnieuw toenemen wanneer het grondwater na verloop van tijd weer stijgt. Het gevolg is bodemdaling.

Verzilting

De grootschalige grondwateronttrekking leidt ook tot verzilting. Omdat er netto meer water onttrokken wordt aan de kleilagen dan dat er zoetwater van bijvoorbeeld neerslag bijkomt, zal de onderdruk in deze lagen zout water aanzuigen. Op den duur zullen de waterhoudende aardlagen verzilten.

Dan is er nog de invloed van estuarine circulation. Dit is een proces waarbij zoetwater van de Mekong richting zee vloeit en daarbij boven blijft (als een laag olie), terwijl daaronder zoutwater tijdens vloed landinwaarts stroomt. Omdat het zoutwater dus niet in botsing komt met zoetwater, kan het zoutwater binnen een getijdecyclus verder landinwaarts bewegen dan wanneer zouten zoetwater volledig zouden mengen. Dit proces is het sterkst tijdens doodtij, wanneer de zon en de maan elkaar tegenwerken in getijdekrachten en daardoor minimale menging plaatsvindt in de Mekong.

Transitie agrarische sector

De toenemende zoutintrusie vormt een serieuze bedreiging voor de agrarische sector. De Mekong Delta is momenteel goed voor 50 procent van de nationale rijstproductie, 60 procent van de productie van fruit en 80 procent van de visproductie. Voor gebruik als drinkwater en agrarische doeleinden mag het zoutgehalte niet boven de 1,0-1,5 ppt (kg zout per duizend kg water) uitkomen. Modelsimulaties en metingen wijzen uit dat deze drempelwaarde momenteel al overschreden is in een zone tot 40-50 km stroomopwaarts vanaf de monding. Verdere bodemdaling zal die grens steeds meer landinwaarts verplaatsen.

Omdat het zouter wordende water steeds minder geschikt is voor irrigatie van de akkers vindt er een transitie plaats van landbouw naar garnalenkwekerijen. Omdat garnalen brak water nodig hebben, wordt het zoute water aangelengd met zoetwater. Dit zoetwater is afkomstig uit de grondwaterbronnen van de delta. Het oppompen van zoet water leidt echter weer tot verdere bodemdaling en verzilting. De vraag is dus hoe duurzaam deze transitie van akkerbouw naar aquacultuur is.

De garnalenkwekerijen zouden duurzaam zijn wanneer ze in plaats van grondwater het oppervlaktewater van de riviertakken zouden gebruiken. Zoetwaterleverancier Vitens-Evides International zegt hier uitkomst te kunnen bieden. Het concern is van plan een zuiveringsinstallatie voor oppervlaktewater op te zetten voor de watervoorziening van circa 80.000 mensen. Zo wordt de regio minder afhankelijk van grondwaterreservoirs.

Boeren die het houden bij de verbouw van rijst, zullen resistentere rijstsoorten moeten gaan gebruiken. In Vietnam worden inmiddels al gewerkt met zouttolerante rijstsoorten als Soc Nau.

BRONNEN

• Coumou L. & P. Minderhoud 2016. Guided Research on Mekong Delta Elevation. Universiteit Utrecht
• Eslami, S., M. van der Vegt & Nguyen Nghia Hung 2016. Baroclinic dynamics at the downstream junction of the Bassac River, Mekong Delta, Vietnam. Universiteit Utrecht.
• ICEM 2009. Mekong Delta Climate Change Forum 2009. Te raadplegen op: www.icem.com.au/02_contents/06_materials/06-mdcc-page.htm.
• Rees, F.F. van 2017. Calibration of an 1D-numerical model to calculate salt intrusion in the Bassac river, Vietnam. Universiteit Utrecht.
• Stouthamer, E., P. Hoekstra, G. Oude Essink, P. Minderhoud & H. Otter 2017. Towards strategies for the subsiding Mekong Delta in Vietnam. Universiteit Utrecht.