De Welshmen zijn verdeeld

Terwijl Londen, Schotland en Noord-Ierland in meerderheid tegen stemden, waren de Welsh merendeels vóór de Brexit. Maar ook hier was de verdeeldheid groot. 

De uitslag van het Brexit-referendum in Wales (figuur 1) weerspiegelt enigszins de driedeling die al langer relevant is in dit deel van het Verenigd Koninkrijk. Denis Balsom vatte deze in 1985, op basis van verkiezingsonderzoek, samen in het ‘three-Wales model’ (figuur 2). British Wales omvat de graafschappen aan de grens met Engeland en in het uiterste zuidwesten. Dit deel voelt zich al lange tijd sterk met Engeland verbonden en is vrijwel geheel Engelstalig. 

Het tweede gebied, Welsh Wales, omvat vooral de oude mijnstreek van Zuid-Wales, is economisch sterk verbonden met Engeland en grotendeels Engelstalig, maar met een sterke betrokkenheid op Wales. Het derde, Y fro Gymraeg (Keltisch Wales), identificeert zich sterk met de Keltische taal en cultuur, en een aanzienlijk deel van de bevolking spreekt Welsh. 

Geen politieke eenheid 

Wales heeft van oudsher een eigen cultuur en christelijke identiteit, maar is nooit een zelfstandige politieke eenheid geweest. De kleine Keltische vorstendommen uit de vroege middeleeuwen wisselden door oorlogen en huwelijkspolitiek vaak van vorm en heerser. Bondgenootschappen werden gesmeed en ontbonden. Behalve met elkaar moesten ze ook strijd leveren met de Vikingen en de Engelse koningen. In de 13e eeuw wist Engeland de hele regio onder haar gezag te brengen, maar pas halverwege de 16e eeuw werd Wales formeel bij het Engelse koninkrijk getrokken. Welshmen waren gelijkwaardig aan andere Engelsen, maar het Engels werd de taal van rechtspraak en bestuur, en de regio kreeg de bestuursorganisatie van de Anglicaanse kerk opgelegd. Dit alles leidde tot de vorming van een Engelstalige bovenlaag. 

In de 19e eeuw begon Wales in versneld tempo te verengelsen, vooral in het dichter bevolkte zuiden, waar zich de mijnbouw en industrie ontwikkelden. Pas toen kwam er een nationale Welshe beweging op en vormde zich het idee – zowel bij de Welsh als in de rest van Engeland – van Wales als een apart land. Maar wel een land dat sterk achtergesteld was, dan wel achterliep – al naar gelang het perspectief van de beschouwer.  

In 1847 onderzocht een driekoppige commissie in opdracht van het Welshe MP (member of parliament) William Williams de kwaliteit van onderwijs in Wales. De commissieleden spraken geen Welsh en baseerden zich op dienaren van de Anglicaanse kerk in een Wales waar de meerderheid bestaat uit protestanten, die zich niets gelegen laten liggen aan de Anglicanen. Het oordeel van de commissie was dan ook niet mals: het onderwijs in Wales was belabberd, de bevolking onwetend, lui en immoreel, en dat kwam vooral door de Welshe taal en de non-conformistische kerkgenootschappen. In reactie op de (blauw gekafte) rapporten schreef de bard Robert Jones Derfel in 1854 zijn fel kritische lied Brad y Llyfrau Gleision (Het verraad van de blauwe boeken). Nog steeds zijn deze rapporten voor veel Welshmen hét symbool voor de minachting door Engeland. Die werd in 1888 opnieuw bevestigd in de Encyclopedia Britannica, waar men in het register bij Wales de zin ‘For Wales, see England’ aantrof.

Devolutie 

Het duurt nog tot de jaren 1960 en 1970 voor de gedeeltelijke overheveling van de macht van de centrale Britse overheid naar Wales, de devolution, op de politieke agenda van de Welsh komt te staan. Directe aanleiding vormt in 1965 het plan van de Engelsen om het Welshe dorpje Capel Celyn te laten verdwijnen in een nieuw waterreservoir voor Liverpool. De Welshe vertegenwoordigers in het Britse parlement, aanvankelijk vastberaden dit plan tegen te houden, blijken machteloos. Het maakt dat de nationalistische partij Plaid Cymru het jaar erop voor het eerst een zetel in het parlement bemachtigt. Wales wil een eigen democratisch systeem en Labour zet zich in voor een referendum voor devolutie, dat er uiteindelijk in 1979 komt. Maar de meerderheid van de Welsh blijkt allesbehalve enthousiast en stemt tegen meer zelfbestuur. Veelgehoorde verklaringen voor die onverwachte uitslag zijn de verwarring over het verschil tussen onafhankelijkheid en meer autonomie, de animositeit tussen het traditionele rurale Noorden en het geïndustrialiseerde Zuiden van Wales en wantrouwen jegens de Labour-partij, die op dat moment regeert in Westminster. 

Dan volgt een turbulente tijd voor Wales. Thatcher sluit een groot deel van de mijnen in de Valleys, wat leidt tot wijdverbreide werkloosheid in het steenkoolbekken. De Welsh voelen zich niet langer vertegenwoordigd in de Britse politiek. Terwijl zij overwegend Labour stemmen, blijven de Conservatieven aan de macht en wordt de post van Welsh Secretary, zeg maar: de minister van Wales in de Britse regering, tussen 1979 en 1997 achtereenvolgens bekleed door zes Conservatieven. Als Labour in 1990 terugkeert in Westminster, ziet de partij opnieuw momentum voor een devolutie- referendum, dat uiteindelijk in 1997 plaatsvindt. Eén week ervoor hebben de Schotten zich in een eigen referendum met een forse meerderheid van 74,3 procent uitgesproken voor meer autonomie. De uitslag in Wales is minder overtuigend, met een opkomst van 50,1 procent en een meerderheid van 50,3 procent vóór devolutie, maar dat is voldoende om het Welsh Office op te doeken en een National Assembly te openen in Cardiff. Binnen Wales zijn de meningen overigens sterk verdeeld en de uitslagen van het devolutie- referendum weerspiegelen bijna een-op-een de scheidslijnen uit het three-Wales model (figuur 3). 

Verdeeld Wales 

Bij het devolutie-referendum in 1997 stemmen Keltisch en Welsh Wales in meerderheid voor meer zelfstandigheid, terwijl British Wales tegen is. Bij het Brexit-referendum in 2016 willen Keltisch Wales en de hoofdstad Cardiff in meerderheid bij de Europese Unie blijven, en stemt de rest van Wales voor Leave. Waar komen die verschillen vandaan? 

Cardiff profiteert als hoofdstad volop van de devolutie. De stad kreeg de afgelopen twintig jaar nieuwe bestuurlijke taken, zoals een parlement. Omdat kennis van het Welsh tegenwoordig in je voordeel werkt als je een baan bij het Welshe bestuur of bijvoorbeeld de omroep ambieert, spreken meer mensen in Cardiff Welsh. Een collega-onderzoeker van Cardiff University beschrijft dat zijn ouders hem ooit naar een Engelstalige school stuurden, om zo zijn carrièrekansen te vergroten. Nu gaan zijn kleinkinderen naar een Welsh-talige school, om exact dezelfde reden. Het moderne nationalisme heeft de wind dus in de zeilen in Cardiff. Tegelijkertijd richt de stad haar blik naar buiten, onderhoudt nauwe banden met steden in binnen- en buitenland en trekt prestigieuze internationale evenementen aan zoals de Champion’s League-finale in 2017 en de Volvo Ocean Race in 2018. De voordelen van een positie in een Europees stedennetwerk zijn zichtbaar voor de inwoners. In Cardiff staan de Welsh dan ook positiever tegenover inkomende én uitgaande migratie dan hun landgenoten. Daar tegenover staat Welsh Wales. Dit omvat de oude mijnbouwen industriegebieden van de Valleys en Swansea. Deze hebben sterk geprofiteerd van de Europese structuurfondsen, die ondersteuning bieden bij de transitie naar nieuwe economische bedrijvigheid. Toch stemde deze regio vóór de Brexit. Uit onderzoek van de Universiteit van Cardiff blijkt dat veel inwoners van de Valleys simpelweg niet geloven dat Wales een netto-ontvanger is van het EU-budget, en menen dat alleen Engeland profiteert. Een geïnterviewde zegt: ‘I know they done the roads round here but that’s it’. Het grote aantal ‘Funded by the EU’-borden langs de hoofdwegen is inderdaad opvallend. Hier ligt ook deels het probleem. Juist in de Valleys zijn mensen geconfronteerd met white elephants, dure prestigeprojecten die weinig toegevoegde waarde bieden voor de bevolking. De inwoners staan ook relatief negatief tegenover migranten, die de aanhoudend hoge werkloosheid en lage lonen worden verweten. 

Welshe boeren 

Het heuvelland omvat delen van British en Keltisch Wales en heeft met andere problemen te maken dan Cardiff of de Valleys. Twee gebieden, de Brecon Beacons in het zuiden van British Wales (grenzend aan Engeland, vóór de Brexit), en Snowdonia in het noorden van Keltisch Wales (tegen de Brexit), hebben de status van National Park. Landbouw is hier nog een belangrijke grondgebruiker, die het open landschap in stand houdt, met als belangrijkste activiteit de schapenhouderij. De boeren in de heuvels hebben het moeilijk, zijn in grote mate afhankelijk van subsidies en staan steeds meer onder druk van de wildernislobby, die het aantal schapen in de heuvels liefst drastisch zou verminderen. Een van de grote vragen van dit moment is wat de Brexit zal betekenen voor de Welshe boeren; de schapentelers in de heuvels lijken het meest kwetsbaar. Dat de subsidies van de Europese Unie zullen verdwijnen, is zeker. Maar welke landbouwpolitiek gaat het Verenigd Koninkrijk daarvoor in de plaats zetten? 

Driedeling 

Onderzoek zoals dat van de Universiteit van Cardiff zal uiteindelijk meer inzicht verschaffen in de ingewikkelde sentimenten achter de Brexit-stem. Wij zoeken een deel van de verklaring in de historische relatie tussen de Engelsen en de Welsh, die sterk varieert binnen Wales. Dit is evenzeer het verhaal van Wales tegenover Engeland, als dat van het Verenigd Koninkrijk tegenover de EU. Het is nog steeds zinvol onderscheid te maken tussen Keltisch Wales, British Wales en Welsh Wales, omdat het een deel van de sentimenten van de Welshmen naar de buitenwereld kan verklaren. Al volgde het stemgedrag in 2016 een andere verdeling, het three-Wales model van Balsom blijft relevant voor onze blik op Wales en de Brexit.  

Hans Renes (historisch geograaf) en Ruud Bosch (ontwikkelingsgeograaf en junior docent) bezochten Zuid-Wales voor een excursie van de opleiding Sociale Geografie & Planologie van de Universiteit Utrecht. De veldexcursie is een jaarlijks terugkerend bezoek aan het gebied, waarbij collega’s en studenten een geografische blik werpen op de actualiteit in Wales. Dit artikel is een beschouwing op de ontwikkelingen rondom de Brexit in dit geografisch perspectief. 

BRONNEN

• Awan-Scully, R. 2017. New research shows deep divisions persisting on Brexit. Cardiff University. Zie: www.cardiff.ac.uk/news/view/982009-new-research-shows-deep-divisions-persisting-on-brexit.
• Balsom, D. 1985. The three-Wales model. J. Osmond (Ed.). The National Question again. Welsh political identity in the 1980s. Gomer: Llandysul.
• Broughtorn, D. 2007. The Welsh devolution referendum 1997. Journal of Representative Democracy, 35(4).
• Davies, J. 2007. A History of Wales. London: Penguin.
• Dwyer, J. 2018. The implications of Brexit for agriculture, rural areas and land use in Wales. Public Policy Institute for Wales. Zie: www.wcpp.org.uk/wp-content/uploads/2018/04/The-Implications-of-Brexit-for-Agriculture-Rural-Areas-and-Land-Use-in-Wales-1.pdf
• Huws, S. 2010. It exists, but not according to this… National Museum Wales. Zie: https://museum.wales/blog/2010-03-16/It-exists-but-not-according-to-this
• Monbiot, G. 2014. Feral. Rewilding the Land, Sea and Human Life. London: Penguin.