De wondere wereld van de Altiplano in de Atacamawoestijn in Chili 

Ik wilde graag naar Chili vanwege het zout. Grote zoutmeren hebben mijn interesse, omdat ik kennis heb over het ontstaan van zoutlagen (waar ook ter wereld), maar ik wilde ook eens in het echt zien hoe of wat. Dan is het grootste zoutmeer van Chili, Salar de Atacama, toch een van de betere plekken om dat te zien! Dit zoutmeer bevindt zich in de Atacamawoestijn. In 2012 trok ik met een groep door deze woestijn, een tocht die eindigde aan de kust. Een wonderlijke wereld openbaarde zich, van Andes en Altiplano tot Atacama.

De Atacama, de droogste woestijn ter wereld, ligt in het noorden van Chili (tussen 22 en 240 zuiderbreedte) en strekt zich uit van de Stille Oceaan tot aan het zuidoosten van Bolivia en de Andes in Argentinië. Aan de noordkant ligt een deel in Peru. Het laagste punt is zeeniveau en het hoogste punt ligt op 6687 meter. 

Het Andesgebergte waar de Atacama aan grenst is ontstaan doordat de tektonische Nazcaplaat naar Zuid-Amerika schuift. De Nazcaplaat bestaat uit zware oceaankorst en gaat bij de ‘confrontatie’ met de lichtere Zuid-Amerikaanse plaat letterlijk ten onder (subductie). Op grotere diepte zal die Nazcaplaat smelten, en als een soort tweede leven weer omhoogkomen met veel gevolgen in de bestaande plaat, waaronder smelt en gebergtevorming met veel vulkanisme: de Andes.

Altiplano

Het gedeelte waar Noord-Chili (met de Atacamawoestijn) ligt, heeft een complexe geologische geschiedenis van meer dan 180 miljoen jaar. Rond 70 miljoen jaar geleden ontstond de westelijke Cordillera (rond 3000 meter) door oprijzend magma van onder andere graniet met hoge bergen als gevolg. Maar door druk en trek ontstond oostelijk ervan juist een breed, relatief vlak, plateau: de Altiplano. De hoogte is hier gemiddeld tussen de 2000 en 3500 meter. Oostelijk hiervan ligt de oostelijke Cordillera die ook weer ontstaan is door de subductieprocesssen. Hier zijn de begrenzende bergen hoger dan 5000 meter en ook hier is veel vulkanisme ontstaan. Al met al een geschiedenis van miljoenen jaren.

Doordat de Altiplano in een regenschaduw ligt valt er weinig regen: 3 tot 15 millimeter per jaar, (ter vergelijking,  in Nederland valt zo’n 700 millimeter per jaar!). Maar in de laatste 10 jaar zijn er meerdere stortvloeden geweest met lokaal veel neerslag in korte tijd, waarschijnlijk ten gevolge van klimaatverandering waardoor (net als bij ons) weerpatronen veranderen. Eén van die perioden was tijdens onze reis, waar onze tenten zelfs in de sneeuw stonden, zie foto.

Zout

Ik wilde dus naar Chili vanwege het zout. Grote zoutmeren hebben mijn interesse, omdat ik kennis heb over het ontstaan van zoutlagen (waar ook ter wereld), maar ik wilde ook eens in het echt zien hoe of wat. Op naar het grootste zoutmeer van Chili, Salar de Atacama. Een meer dat in de Atacamawoestijn ligt, geen afwatering heeft en is omgeven door vulkanen en bergen. Het grote zoutmeer ligt daardoor in een ‘kom’ waar water alleen in gaat door afstroom van de oostelijke bergen en alleen door verdamping eruit. Vandaar het hoge zoutgehalte (want ook zoetwater bevat zouten). Salar de Atacama is dus heet en zout, maar toch vind je ook hier leven. Zo wonen er hagedissoorten, watervogels zoals flamingo’s, vleugelloze kevers en zoutminnende microben.

Zoutlagen worden gevormd door verdamping van zoute meren en/of ondiepe randzeeën. Zo zijn bijvoorbeeld de zoutlagen, die zich bevinden in de Nederlandse ondergrond ook (ooit) door verdamping ontstaan: huidige steenzout (zie: De ondergrond van Nederland, De Mulder).

De Cordillera de la Sal is een bergrug ten noordwesten van het zoutmeer. Deze bergrug bestaat grotendeels uit steenzout. Het zout is zo’n 23 miljoen jaar geleden ontstaan door verdamping en de zoutlagen zijn samengeperst en vervolgens zijn deze lagen door tektonische processen in een bergrug gevormd. Dit is vergelijkbaar met het Nederlandse ondergrondse zout, dat voor consumptie wordt gewonnen, dat ook in lagen is ontstaan en vervolgens vervormd.

Behalve zout biedt de regio meer, zo is ook in de nabijgelegen Valle de La Luna is vanalles te zien. Door erosie zijn hier oplossingsverschijnselen ontstaan (karst) zoals verzakkingen (dolines) en grotten. Rillenkarren zijn scherpe verticale richels in het gesteente door oplossing bij de spaarzame regenval en op sommige plekken zijn zoutbollen ontstaan.

Al met al een indrukwekkend gebied!