Deelfietsapps in China: hype, revolutie, of plaag?

Ineens waren ze er: deelfietsen, heel veel deelfietsen. Chinezen lijken de laatste maanden steeds massaler de fiets herontdekt te hebben. Ooit was de fiets hét vervoermiddel van China. De economische transformatie en de snelle welvaartsgroei maakten daar een eind aan. De fiets dreigde een marginaal vervoermiddel te worden, letterlijk en figuurlijk uit het stadsverkeer verdreven door auto en metro. Maar nu maakt de fiets een spectaculaire comeback. Wat begon met een paar Chinese steden die, geïnspireerd door buitenlandse voorbeelden, een deelfietsensysteem met docking stations opzetten, werd al snel overvleugeld door  de ene na de andere start-up die het de Chinezen nog makkelijker maakte. De deelfietsen van die start-ups zijn meestal dockless: ze staan dus niet vast in een stalling. Je hebt niet meer nodig dan je smartphone om ze van het slot te krijgen: een combinatie van app en QR-code is je sleutel. Je mag die fiets vervolgens ook achterlaten waar je maar wilt.

In de soms onnavolgbare Chinese economie, waarin stevige staatsinvloed met extreme marktwerking samen kan gaan, zagen veel start-ups en durfkapitalisten een veelbelovend gat in de markt. Met als voorlopig resultaat dat er al meer dan dertig deelfiets-apps en miljoenen deelfietsen zijn, waar nog bijna dagelijks duizenden fietsen bij komen. Het wordt in de media wel eens ‘de Uber voor fietsen’ genoemd en dat is geen toeval: bij de meest succesvolle apps zijn ex-medewerkers van Uber betrokken.

Met die moordende concurrentie is het niet vreemd dat de huurprijzen extreem laag zijn, zo laag zelfs dat veel gebruikers de moeite niet meer nemen om hun fiets na afloop weer op slot te zetten en vaak zelfs letterlijk dumpen. Veel deelfietsen eindigen dus jammerlijk als afval (begin dit jaar circuleerden zelfs foto’s van ‘fietsbergen’), of slingeren zo maar ergens in de stad rond, of worden door de gebruiker juist tot (bijna) gratis eigen fiets gemaakt. De bedrijven achter de apps reageren op dit verlies door hun fietsfabrieken nog sneller te laten draaien. De overheid lijkt het fenomeen zwaar onderschat te hebben. Zoals wel vaker bij nieuwe economische experimenten in China komen de regels pas nadat het flink uit de hand is gelopen. Of is het maar tijdelijke chaos die uiteindelijk tot een verkeersrevolutie kan leiden waarin de fiets de stad terug verovert op de auto?

Tot welke extreme situaties dit kan leiden werd begin april in Shenzhen overduidelijk. Heel China had een paar dagen vakantie, het was mooi weer, en Shenzhen heeft sinds een paar jaar een mooi autovrij park aan het water: Shenzhen Bay Park. Voeg de massaal beschikbare deelfietsen, onbekendheid met (of lak aan) verantwoord fietsgebruik  én de helaas vaak nog gebrekkige stuurmanskunst van de Chinese stadsbewoners  hieraan toe, en je hebt een perfect recept voor chaos. Op zowel 2 als 3 april waren er rond de 300 duizend bezoekers in het park: veel fietsers (ik was een van hen) maar ook veel wandelaars. Dat bleek  vooral op kruispunten en splitsingen slecht samen te gaan, ook omdat niemand meer verschil maakte tussen fiets- of voetpaden en eenrichtings- of tweerichtingspaden. Een paar bewakers en nog wat haastig opgetrommelde vrijwilligers probeerden de massa nog in goede banen te leiden, maar maakten de chaos alleen nog maar erger. Door alle achtergelaten fietsen liep het steeds meer vast.

Toen werd het de lokale overheid dan eindelijk te gortig. Die avond werden de 5 grootste deelfietsbedrijven gesommeerd om al hun achtergelaten fietsen uit het park weg te halen. De volgende dag was het park onherkenbaar leeg en rustig (zie bijvoorbeeld hier voor de ‘voor’ en ‘na’ foto’s). Al eerder waren pogingen ondernomen om orde in de deelfietschaos te scheppen, door massa’s zwerffietsen van straat te vegen, maar het effect was steeds van korte duur.  Er is intussen ook een levendige ‘fietsjaagindustrie’ ontstaan: deelfietsfans sporen achtergelaten of gestolen fietsen op. Dat doen ze vooral omdat de weesfietsen ze aan het hart gaan, maar ze krijgen er soms ook bonuspunten op hun deelfietsapp of geld van de deelfietsbedrijven voor.

Voor de marktleiders in deelfietsapp-land is intussen blijkbaar zelfs de enorme Chinese markt te klein. De eerste Chinese deelfietsen zijn al gesignaleerd in Singapore, San Francisco, en Cambridge. Net als in de Chinese steden lijkt ‘de Uber-methode’ favoriet: gewoon ergens beginnen en je niets aantrekken van de plaatselijke regels en wetten. Nederland is bij deze alvast gewaarschuwd…

VIDEO: MARCO BONTJE