DSM van Heerlen naar Maastricht: niet zomaar een verhuizing

De tijd dat er in de zomer bijna niets bijzonders gebeurde (of dat in ieder geval zo leek), ligt ver achter ons. Dat gold afgelopen juli zeker voor Limburg en niet alleen vanwege de wateroverlast.

Terwijl het waterpeil in Limburg schrikbarend steeg, maakte DSM op 15 juli bekend het internationale hoofdkantoor van Heerlen naar Maastricht te verplaatsen. Die verhuizing is natuurlijk veel minder dramatisch dan de nét voorkomen overstroming van de Maas (met dank aan Ruimte voor de Rivier) en de ravage die kleinere overstromende rivieren zoals de Geul veroorzaakten. Maar in Zuid-Limburg veroorzaakte de move van DSM veel ophef. Vooral in Heerlen, waar DSM’s hoofdkantoor al 120 jaar gevestigd is. In de eerste emotionele reacties vielen zware verwijten als ‘verraad’ van Heerlen door Maastricht. Het gemeentebestuur van Heerlen sprak van ‘een ereschuld aan Heerlen’ en verweet DSM dat het ‘de stad en regio waardoor ze groot zijn geworden’ zou laten vallen.

Onomkeerbaar

Aan het persbericht van DSM was een lang proces van verkenning en besluitvorming voorafgegaan. Het was al bekend dat het concern de afgelopen jaren nadacht over mogelijke nieuwe locaties van het hoofdkantoor, of reorganisatie van het wereldwijde kantorennetwerk. Maar hoe vergevorderd en concreet die plannen waren, werd dus pas in juli naar buiten gebracht. Toen lag het besluit inmiddels vast. Bovendien bleken sommige direct betrokkenen al langer op de hoogte. De volgorde waarin dit gebeurde viel slecht in Heerlen. De burgemeester van Maastricht en het provinciebestuur van Limburg waren veel eerder geïnformeerd dan de burgemeester van Heerlen. Blijkbaar waren de verhuisplannen in een vergevorderd stadium, want DSM noemde het besluit ‘onomkeerbaar’ en had al een locatie in Maastricht op het oog. Bovendien ontstond commotie over mogelijke subsidies van de gemeente Maastricht en de provincie Limburg om het beoogde nieuwe hoofdkantoor te renoveren, herbestemmen en verduurzamen. DSM zou zelfs gedreigd hebben niet naar Maastricht, maar naar Amsterdam of Basel te verhuizen als het concern de subsidies niet zou krijgen. Volgens DSM was dit een misverstand en uiteindelijk zag het van de subsidies af.

Nieuwe hoofdkantoor

Het nieuwe hoofdkantoor moet eind 2023 klaar zijn. Het gaat om een combinatie van een monumentale oude ambachtsschool en de voormalige bioscoop Euroscoop. De naast elkaar gelegen panden worden samengevoegd en gerenoveerd. De locatie is Wyck, een stadsdeel dat al volop in ontwikkeling is. De afgelopen jaren zijn bijvoorbeeld het stationsgebied en de route van station naar binnenstad ingrijpend herontwikkeld. Het persbericht van DSM rept in een mix van managersjargon en projectontwikkelaarstaal van ‘een visuele vertaling van de cultuur van DSM’, ‘een clubhuisachtige omgeving’ en ‘een moderne, gezonde werkomgeving’.

Het nieuwe hoofdkantoor zou aan de hoogste duurzaamheideisen moeten voldoen en volgens DSM ook een bewuste combinatie van oud en nieuw zijn. Wat die twee gebouwen betreft klopt dat wel, maar om bij ‘het oude’ te verwijzen naar de ‘historische wortels’ van het bedrijf is vreemd. DSM was nooit eerder gevestigd in Maastricht.

Mijnbouwverleden

DSM’s huidige hoofdvesting in Heerlen zou je een typisch jaren 80-kantoor in een typische jaren 80-omgeving kunnen noemen. Het ligt aan de westelijke stadsrand, omgeven door andere kantoren, woonbuurten met flats en rijtjeshuizen en een winkelcentrum. Het stadscentrum is op loopafstand, het station ligt ook dichtbij. Toeval of niet, het kantoor kijkt uit op de achterkant van het Parkstad Limburg Theater Heerlen. In dit theater, dat toen nog Stadsschouwburg heette, hield Joop den Uyl als minister van Economische Zaken in december 1965 zijn historische toespraak waarin hij de sluiting van de mijnen aankondigde.

Het huidige hoofdkantoor was in 1985 de opvolger van ‘De Boerderij’, een monumentaal gebouw uit 1906 aan de Saroleastraat, nu de belangrijkste winkelstraat van Heerlen. De Boerderij was het hoofdkantoor van de Staatsmijnen, het staatsbedrijf dat al vanaf het begin van de hoogtijdagen van de mijnbouw in Heerlen gevestigd was. De Boerderij was daarmee ook een van de symbolen van de glorietijd van Heerlen als centrum van de Mijnstreek. Hoewel de sloop destijds door velen betreurd werd, kon die niet voorkomen worden. Kort daarna verrees hier het winkelcentrum Corio Center.  Het past in het beeld van Heerlen in die jaren: herinneringen aan het mijnbouwverleden maakten plaats voor wat als de toekomst van de stad gezien werd. Er zijn toen in Heerlen en de Mijnstreek beleidskeuzes gemaakt die achteraf gemiste kansen op herontwikkeling bleken. In Belgisch Limburg en het Ruhrgebied vind je veel voorbeelden van hoe je vroegere mijnbouwcomplexen nieuw leven kunt inblazen als museum, theater, horeca of creatieve werkplek. Dat is in Zuid-Limburg helaas een gepasseerd station.

Als De Boerderij er nog had gestaan, was dat dan niet een prachtige herontwikkelingslocatie voor het hoofdkantoor van DSM geweest? Wat nu met de oude ambachtsschool en bioscoop in Maastricht gaat gebeuren, had daar net zo goed gekund. Ook op andere locaties in Heerlen was veel mogelijk geweest, of misschien had zelfs DSM’s huidige kantoor in een verbouwde en verduurzaamde versie nog vele jaren meegekund. Elders in de Parkstadregio zijn er al veelbelovende projecten met circulair bouwen en verbouwen. Het huidige complex was ook een mooie uitdaging geweest.

Vragen

Het verhuisbesluit van DSM roept veel vragen op, die door de toelichting van het bedrijf tot nu toe nog niet overtuigend beantwoord worden.

Waarom naar Maastricht? Heeft dat echt zo veel meer ‘internationale uitstraling’? Speelt de nabijheid van de Universiteit Maastricht en het academisch ziekenhuis misschien ook een rol? Wordt Maastricht als een prettiger werkomgeving gezien, of gaat het toch vooral om een ‘chiquer’ adres?

Waarom niet in Heerlen gebleven, of in de regio Parkstad? Was nergens in de stad of in de regio een locatie te vinden die ook aan DSM’s wensen en eisen aan een nieuw hoofdkantoor kon voldoen? Of wil DSM met deze verhuizing definitief het mijnbouwverleden achter zich laten?

De afgelopen jaren zijn mooie plannen en visies ontwikkeld voor Zuid-Limburg als geheel en voor de deelregio’s, waarin het de bedoeling was om ruimtelijke ontwikkeling, woonbeleid en economisch beleid goed op elkaar af te stemmen. Dat een groot internationaal bedrijf als DSM zich weinig van zulke regionale afspraken aantrekt, is te begrijpen. Maar dat zowel Maastricht als de provincie Limburg deze verhuizing ten koste van Heerlen mede mogelijk heeft gemaakt, zonder de gedupeerde stad daar vanaf het begin bij te betrekken, maakt duidelijk dat de belangen van de provinciehoofdstad uiteindelijk toch zwaarder wegen dan regionale samenwerking. DSM blijft nu wel in Zuid-Limburg, maar daar hebben Heerlen en Parkstad weinig aan. Om de regio toch wat inspraak te gunnen, werd begin september een vergadering gehouden waarin de regiogemeenten de verhuizing moesten goedkeuren. De meeste stemden voor, alleen de gemeenten van Parkstad Limburg stemden tegen. Het was hoe dan ook (schijn?)inspraak achteraf in plaats van vooraf.

Niet verdiend

Het vertrek van DSM is weer een grote klap voor Heerlen, de stad die na een lange post-mijnsluitingscrisis de laatste jaren juist de goede kant op leek te gaan. Met DSM verliest Heerlen een van de grootste werkgevers en wordt een van de laatste restanten van het mijnverleden geschiedenis. DSM heeft sinds de mijnsluiting al meerdere metamorfoses ondergaan: eerst van mijnbouw naar chemie en vervolgens naar een bedrijf dat zich vooral met gezondheid, voeding en duurzaamheid bezighoudt. Ondanks die eerdere koerswijzigingen bleef DSM altijd in Heerlen. Waarom kan dit nu niet meer? Dit plotse en niet goed doordachte vertrek heeft Heerlen niet verdiend.