Nederland in 2050

De toekomstige ruimtelijke orde in vier scenario´s

Opgaven, transities en ruimte

De klimaatverandering, de energietransitie, het biodiversiteitsherstel en de aanpak van het woningtekort vragen om grote ruimtelijke ingrepen in Nederland. In de Ruimtelijke Verkenning 2023 heeft het PBL vier scenario’s ontwikkeld voor de ruimtelijke inrichting van Nederland in 2050. Voor elk scenario zijn op basis van ruimtelijke modellen en ontwerpend onderzoek gedetailleerde kaarten en verhalende beelden van het bijbehorende Nederland van 2050 gemaakt. Deze kaarten, beelden en verhalen brengen in beeld welke gevolgen verschillende keuzes hebben. De nieuwe woonwijken, infrastructuur voor verkeer, energie en water, bedrijventerreinen en voorzieningen waarin nu wordt geïnvesteerd gaan immers zo’n vijftig tot honderd jaar mee en hebben grote invloed op de kwaliteit van de leefomgeving in de nabije en verre toekomst.

De urgentie is groot: de leefomgevingsopgaven vragen om ruimtelijke aanpassingen op korte termijn. Tegelijkertijd is duidelijk dat er een lange adem nodig is. Voor beleidsmakers brengt dit een dilemma met zich mee.  Aan de ene kant vergen de opgaven en transities dat er decennialang een vasthoudend omgevingsbeleid wordt gevoerd, zodat de betrokken overheden, bedrijven en burgers een duidelijke richting en een duidelijk kader krijgen aangereikt en er voldoende ruimte is en middelen zijn om de transities en de andere opgaven te realiseren. Aan de andere kant zijn sommige transities met veel onzekerheid omgeven. Wie neemt dan het voortouw, en op basis van welke ideeën? Welk ruimtegebruik brengen de transities met zich mee? En waar levert dit conflicten of juist kansrijke combinaties op? Met behulp van scenario’s kunnen deze keuzes, en de consequenties daarvan, in beeld worden gebracht.

In elk van de vier scenario’s wordt ervan uitgegaan dat Nederland streeft naar een duurzame toekomst, maar per scenario gebeurt dit op basis van een ander toekomstig waardenpatroon. In alle scenario’s wordt brede welvaart nagestreefd, maar in elk scenario worden andere accenten gelegd. Die accenten leiden tot verschillende ruimtelijke keuzes, zowel wat betreft de inrichting van Nederland in 2050  (‘wat en waar’) als de paden ernaartoe (‘wie en hoe’). Beleidsmakers, zowel bij overheden als bij maatschappelijke organisaties, kunnen deze inzichten gebruiken bij het formuleren van hun beleid of omgevingsvisies.

Vier scenario’s

De Ruimtelijke Verkenning 2023 schetst vier scenario’s voor 2050. Die scenario’s zijn gebaseerd op vier uiteenlopende maatschappijbeelden. Die maatschappijbeelden sluiten aan op reeds zichtbare trends in de huidige samenleving.

In het scenario Mondiaal Ondernemend is de samenleving individualistisch en domineert het marktdenken in de economie. Grote bedrijven nemen het voortouw. Eigen verantwoordelijkheid staat voorop, ook om te verduurzamen. Een van de kenmerkende ontwikkelingen in dit toekomstige Nederland is een groter contrast tussen verdergaande verstedelijking in het westen en midden van Nederland en minder stedelijke ontwikkeling en een meer op recreatie-, zorg en landbouw gerichte economie elders in het land. In dit neoliberale scenario staat profit centraal. De rijksoverheid faciliteert de bv Nederland.

In scenario Regionaal Geworteld nemen burgers en regionale gemeenschappen het initiatief in hun eigen leefomgeving. Mensen kennen elkaar, voelen zich onderling verbonden en zijn trots op de buurt, de regio en het landschap. Samen dragen ze zorg voor hun nabije omgeving. In deze toekomst is de verstedelijking verspreid over het land; grote steden zijn kleinschalig uitgebreid, kleinere steden en dorpen zijn organisch gegroeid. Kleinschaligheid en lokale en regionale functiemenging zijn de norm. Waar mogelijk is sprake van regionale zelfvoorziening. In dit scenario staat people centraal.

In scenario Groen Land zien mensen zich als onderdeel van de natuur. Ze beschouwen vergroening als een collectieve publieke opdracht en sporen de Rijksoverheid aan om daarbij de regie te nemen. In deze toekomst staat het respecteren van ecologische grenzen (planet) bovenaan, ook als dit ten koste gaat van de vrijheid om te consumeren. Natuurlijke oplossingen domineren, bijvoorbeeld door water meer ruimte te geven. Bebouwing vindt in deze toekomst zoveel mogelijk plaats binnen de bestaande stad en geconcentreerd rond openbaarvervoerknooppunten. Het Natuurnetwerk Nederland wordt sterk uitgebreid.

In het scenario Snelle Wereld valt de samenleving uiteen in allerlei leefstijlgroepen. Deze ‘bubbels’ vinden het belangrijk zich van elkaar te onderscheiden. Het leven speelt zich grotendeels af in het digitale domein; de fysieke ruimte boet aan belang in. Allianties van kleinere, innovatieve bedrijven en leefstijlgroepen nemen in deze toekomst het voortouw. Zij vinden keuzevrijheid en flexibiliteit belangrijk. Een van de gevolgen hiervan is een wat rommelige, veranderlijke en onvoorspelbare ruimtelijke inrichting van het land.

Rapport

Het hoofdrapport van de Ruimtelijke Verkenning 2023 is inmiddels verschenen en is te downloaden van de website van het PBL. Ook kun je hier doorklikken naar een interactieve kaartviewer. In april verschijnt nog een verdiepende rapportage, waarin onder andere wordt ingegaan op de resultaten van de modelleringen.