Ontdekkingsreis voor kinderen via digitale kaarten

Digitale kaarten zijn populair – ook in het onderwijs – en het onlineaanbod is enorm. Het is de kunst leerlingen daarin wegwijs te maken en hen te leren de informatie te filteren en te interpreteren. Wij maakten lesmateriaal in de vorm van een Esri Story Map, waarin kinderen kaartvaardigheden opdoen en hun eigen omgeving leren kennen. 

Onderzoek van het Cito wijst uit dat leerlingen op de basisschool ondermaats presteren als het gaat om kaartvaardigheden. Aan het einde van het curriculum moeten ze (1) de juiste kaart kunnen selecteren bij een vraagstuk, (2) de gegevens op de kaart kunnen identificeren met legenda, schaalstok, noordpijl en register, (3) patronen weten te ontdekken in gegevens op een kaart en (4) die kunnen verklaren en verbinden met in de klas behandelde thema’s. Ook zijn ze zich vaak nog weinig bewust van hun eigen leefomgeving en kennen ze omliggende dorpen en de bijbehorende verhalen niet. Kaartvaardigheden kunnen hen helpen zich bewust te worden van hun leefomgeving en hun eigen rol daarin. En ze leren actief om te gaan met geografische kennis. Het valt niet mee kaart- en lesmateriaal te vinden dat geschikt is voor de basisschool. Op internet is een zee aan kaarten te vinden, maar meestal zijn die niet (specifiek) gericht op jongere leerlingen. Wij ontwikkelden lesmateriaal voor groep 6, 7 en 8 van een aantal basisscholen in de Oostelijke Langstraat, het gebied rondom de A59 tussen Den Bosch en Waalwijk. Doel was hen kennis te laten maken met ruimtelijke ontwikkelingen in hun omgeving, en kaartvaardigheden te helpen ontwikkelen. 

Aansluiting 

Bij de ontwikkeling van het lesmateriaal hebben we leerlingen en leraren van een basisschool in het GOL-gebied (Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat) betrokken. Een belangrijke wens van de docenten was dat het lesmateriaal aansloot bij de thematiek van bestaande lessenreeksen. Het moest het lesmateriaal kunnen vervangen. Daarom hebben we een aantal thema’s uit het leergebied ‘Orientatie op jezelf en de wereld’ van het SLO verwerkt. Vijf SLO-inhoudslijnen – de Samenleving, Tijd, Verschijnselen uit natuurkunde en techniek, De ruimte om je heen, en Planten, dieren en de mens – zijn vrij vertaald naar de thema’s Mensen, Tijd, Geluid en energie, Omgeving en Natuur. Ze komen aan bod tijdens de lessen aardrijkskunde, biologie, geschiedenis en natuurkunde. Bij al deze thema’s speelt geografie of locatie een belangrijke rol. Zo worden thema’s uit verschillende ‘vakken’ geintegreerd. 

Kaartmateriaal 

Voor onze GOL-atlas voor kinderen zijn vooral thematische kaarten van belang. Een belangrijke bron was de Atlas van de Leefomgeving, aangevuld met kaartmateriaal van de provincie Noord-Brabant, het Kadaster, het Centraal Bureau voor de Statistiek, en Waterschap Aa en Maas. Het gros van de kaarten is ontwikkeld voor volwassenen en experts, dus moesten we speciaal letten op hun geschiktheid voor kinderen van 9 tot 12 jaar en ze waar nodig aanpassen. Zo moet een kaart rustig ogen en niet te veel informatie bevatten. Alleen onderdelen die belangrijk zijn, horen erop thuis. Een optimale kaart voor kinderen bevat een legenda niet meer dan vijf categorieen. Zo is in de aangepaste versie van de stikstofdioxidekaart een aantal categorieen weggelaten, omdat die afleiden van waar het over gaat, namelijk vieze lucht. Ook hebben we gelet op gebruik van termen die aansluiten bij de belevingswereld van de kinderen, en symbolen die concreet en duidelijk herkenbaar zijn. Voor jongere kinderen is de eigen omgeving een goed vertrekpunt in een les. Een kaart die bekende punten bevat zoals de locatie van de school, het centrum, de plek waar ze wonen, helpt leerlingen ‘de weg te vinden’ in de overige informatie. 

Van kaart naar verhaal 

Behalve de inhoud moet ook de vorm waarin de informatie wordt aangeboden, aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen en de wensen van leraren. Een interactieve kaart is voor kinderen niet voldoende; daar hoort een verhaal bij. Met digitale storytelling begrijpen ze de kaart beter. We ontwikkelden daarom een Esri Story Map. Dit is een website die interactieve GISkaarten combineert met tekst, afbeeldingen, video’s en geluidsfragmenten. Leerlingen krijgen de kaarten niet los gepresenteerd, zoals in de Atlas van de Leefomgeving, maar in een bepaalde volgorde met een soort ‘kijkwijzer’. Zo

De GOL-atlas 

De GOL-atlas bevat een overzichtspagina om het hele gebied te bekijken. Leerlingen kunnen hier zelf in- en uitzoomen en een aantal objecten aanklikken zoals het Ecopark en de Baardwijkse Overlaat. Links in het scherm staan de vijf thema’s, met bijpassende legendakleuren, zoals oranje voor Geluid en energie. Als de leerlingen omlaag scrollen, komen ze achtereenvolgens bij de teksten en beelden van Mensen, Tijd, Geluid en energie, Omgeving en Natuur. Bij ieder thema wordt rechts in beeld automatisch de juiste kaart klaargezet. Hier moeten leerlingen bij enkele kaarten (zoals de geluidskaart) de kleuren in de legenda gebruiken om de informatie op de kaart te kunnen ‘lezen’. Verder kunnen ze op hyperlinks in het verhaal klikken, waardoor de kaart verspringt of een andere kaartlaag verschijnt. Het verhaal wordt ook verteld met filmpjes en geluid. Zo kun je naar de windmolens luisteren. De kinderen begrijpen dan dat een windmolen geluid maakt en ze kunnen dit koppelen aan de geluidskaart. In een van de opdrachten moeten ze in hun eigen gemeente op zoek naar een plek voor nieuwe windmolens. Door het verhaal met tekst, beeld en geluid naast de kaart leren de kinderen de gegevens op de kaart te analyseren en te interpreteren. Zo is te zien dat de geluidskaart en viezeluchtkaart voor een groot deel overeenkomen. Leerlingen kunnen hieruit afleiden dat dit vooral komt door de auto’s op de A59. 

MEER INFORMATIE

https://arcg.is/0fHOai 

BRONNEN

• Bosschaart, A. 2009. De eigen omgeving en veldwerk. G. van den Berg et al. Handboek vakdidactiek aardrijkskunde (pp. 233 - 268). Amsterdam: Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken. Zie www.expertisecentrum-aardrijkskunde.nl/wp-content/uploads/hoofdstuk8-Deeigenomgevingenveldwerk.pdf
• Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat > Over GOL. Zie www.oostelijkelangstraat.nl/Over+GOL/default.aspx
• Marta, M. & P. Ossoa 2015. Story Maps at school: teaching and learning stories with maps. Journal of Research and Didactics in Geography. Zie www.j-reading.org/index.php/geography/article/viewFile/116/104
• Robin, B.R. 2008. Digital Storytelling: a Powerful Technology Tool for the 21st Century Classroom. Ohio: The College of Education and Human Ecology, The Ohio State University. Zie http://digitalstorytellingclass.pbworks.com/f/Digital+Storytelling+A+Powerful.pdf
• Strachan, C. 2014. Teachers' Perceptions of Esri Story Maps as Effective Teaching Tools. South Carolina, Columbia: University of South Carolina.