Panorama Rivierenland

Foto-essay over het rivierengebied

Fotograaf Flip Franssen maakte een boek met een groot scala foto’s van de grote Nederlandse rivierlandschappen. De 289 foto’s zijn geordend in 10 thema's waaronder Rivierenland-Veranderland, Hoogwater, Mens en rivier, Natuur, Rivierverbindingen en stuwen. Dwars door deze indeling heen ademen ze vooral verandering. Verandering van het klimaat en van de sociaaleconomische omstandigheden. Allemaal zichtbaar in het landschap en vereeuwigd in dit boek.

Flip Franssen noemt zichzelf een beeldjournalist die reportages maakt. Het Rivierengebied is zijn favoriete domein, hij is er thuis. Geboren in Wijchen, waar zijn vader hem inwijdde in de schoonheid van de Maaslandschappen, lang woonachtig in Nijmegen aan de Waal en ten slotte neergestreken aan de voet van de stuwwal, met uitzicht op de uiterwaarden van de Ooijpolder.

Een foto van Franssen ademt rust, is enigszins verstild en heeft een impressionistisch karakter. Hij let scherp op de compositie en houdt ervan dat de foto in dat opzicht ‘klopt’. Hij werkt met bestaand licht.

Rivierenland-publicist Wim Huijser schreef een inleiding en verzorgde zorgvuldig gecomponeerde korte essays bij de onderwerpen. Zo schetst hij welke drama’s zich bij het hoogwater in 1992 en 1995 in het gebied afspeelden, en neemt je mee in een nostalgische beschouwing over de Verkade-boeken van Jac. P. Thijsse van een eeuw geleden. Huijsers essays zijn een erudiete verrijking van het fotoboek. De tekst is toegesneden op de foto’s, die na de essays volgen. Zelf lees ik de teksten liever pas nadat ik de foto’s hebt bekeken.

Voor Geografie licht Flip Franssen tien in het oog springende foto’s toe.

Laatste bewoner vertrekt uit de Betuwe vanwege de verplichte evacuatie i.v.m. het hoogwater. Prins Willem Alexanderbrug.

Franssen: ‘De man met de muts, het regenjack, koffer achterop en een grote tas in de rechterhand fietst richting Culemborg. Op de brug stond politie en niemand mocht nog de Betuwe in. Ik sprak de man aan. In de tas vervoert hij een groepje duiven dat onderin zit. Hij nam ze mee, omdat hij ze een tijdje niet kon verzorgen. Hoogwater 1995 is een waterscheiding in het verhaal van de dijkverhogingen en Ruimte voor de Rivier. Vóór 1995 pleitten de bewoners massaal tegen de maatregelen, maar erna beseften ze dat ze door het oog van de naald waren gekropen en verdween de tegenstand snel.’

Sloop boerderijen t.b.v. grote Nevengeul, Ruimte voor de Rivier, Lent.

‘Moeder en dochter staan op de Waalbandijk en zien hoe hun boerderij tegen de vlakte gaat. De bewoners hadden zich stevig verzet tegen de plannen van Rijkswaterstaat. Uiteindelijk hebben ze voor elkaar gekregen dat er een alternatief plan is uitgevoerd. De mensen die het overkwam, zijn over het algemeen heel goed gecompenseerd.’

Kunstenaar Leonard van Munster brengt een ode aan de vroegere situatie, Lent.

‘Waar vroeger de boerderij stond, heeft de kunstenaar op een sokkel een miniatuur nagebouwd. Rechtsboven de nieuwe Nevengeul, die het water moet omleiden. Door de aanleg van deze bypass zou het water bij hoogwater op de Waal 34 centimeter zakken.’

Inspraak regionale bevolking tussen Grave en Lith in het kiezen voor de beste variant voor Maaswerken. Megen.

‘Rijkswaterstaat moest van de Deltacommissie elke twee jaar verslag doen van de voortgang van Ruimte voor de Rivier en het op deltahoogte brengen van de dijken. Ze organiseerde talloze inspraakrondes. Bewoners konden kiezen uit een aantal varianten. Op de foto bestuderen bewoners alternatief D: Gemoedelijke Maas.’

Stadswaard Nijmegen.

‘Het is midden in coronatijd en studenten zoeken een plekje in de avondzon. Het was echt een jaren 70-sfeertje. Vrijheid blijheid. Ze zitten verspreid, want ze mogen in verband met het gevaar van besmetting niet te dicht op elkaar zitten. Rechtsboven de Waalbrug. De Stadswaard grenst pal aan de stad en is een uiterwaardengebied dat de agrarische functie in Ruimte voor de Rivier verruilde voor recreatie. De foto is met een lichte telelens genomen.’

‘s Zomers hoog water in de Maas. Afferden.

‘Veldmuisje in nood. Een aandoenlijke foto. Het is de zomer van de overstromingen in Valkenburg. Ik zag hem toevallig. Hij kan niet veel hoger. Ik had hem graag willen helpen, maar kon er niet bij. Misschien heeft ie het gered, want het was maar 10 meter van de kant.’

Ondergelopen uiterwaarden met overwinterende ooievaars. Kekerdom.

‘Deze foto was een fotografengelukje hoor. Het is al bijna donker en ik had zojuist al een paar opnames gemaakt toen het paar aan kwam vliegen. Dit stel durfde de winter hier te blijven. Kerkje en pastorie liggen buitendijks in de Millingerwaard en komen regelmatig onder water te staan.’

Andelst.

‘Archetypisch beeld dat helemaal past bij het gedicht van Marsman…

Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan.

Er dreigt onweer en de hemel krijgt een zeldzaam oranje gloed.’

Extreem laag water legt de rivierbodem bloot. Nijmegen.

‘Prijswinnende foto genomineerd voor de Zilveren Camera. Genomen vanaf boven de brugpijler. Nooit zichtbaar geweest: de stalen damwand die geslagen werd bij de bouw van de Waalbrug in 1936.’

Zesbaks duwcombinatie op weg naar het Ruhrgebied.

‘Genomen vanaf de spoorbrug bij Nijmegen. Met drones kun je hoger komen, maar ik geef de voorkeur aan opnames vanaf waar je als mens nog kunt komen. Zesbakkers zijn gigantische powermachines. Onwillekeurig worden je ogen ernaar toe getrokken als ze voorbij varen. De matroos op het stuurdek neem even een pauze.’

Van Fotografie naar Geografie

Op de website flipfranssen.nl staat een selectie van de honderden foto’s die hij sinds 1980 heeft gemaakt. Er zit veel buitenland bij en veel geografie: de opnames zijn heel ruimtelijk.

Een van de beeldreportages staat onder de titel Longwy in zijn collectie. Ooit in 1986 maakten Flip Franssen en ik samen in opdracht van Nederlands Instituut voor Audiovisuele Media, Niam, een reportage van de wegkwijnende staalindustrie in dit lengtedal in Lotharingen. Het doel was met foto’s thuis te komen die gebruikt konden worden tijdens colleges vakdidactiek aan de lerarenopleiding met als titel: ‘Van Fotografie naar Geografie’. Op werkcollege moesten studenten elkaar les geven met behulp van de foto’s van Franssen, topografische kaarten 1:25.000 van het IGN en een paginagroot artikel uit de Volkskrant over de problemen van Longwy. De spullen zijn jarenlang op de Hogeschool gebruikt. Zelfs op vermoeide vrijdagmiddagen met het weekend in het vooruitzicht kon je de studenten met deze opdracht boeien.

Panorama Rivierenland, 224 p. Pictures Publishers Woudrichem 2022. Foto’s Flip Fransen. Tekst Wim Huijser. Online te bestellen bij Picturespublishers.nl