AGORA Magazine: thuis ouder worden

Is thuis ouder worden de beste mogelijkheid? Als we veel van de beleidsmakers moeten geloven, dan is dat inderdaad zo. Maar wie verder kijkt, ziet ook moeilijkheden naar voren komen, en komt tot de conclusie dat alternatieven soms beter zijn. Deze zijn echter niet altijd beschikbaar. In dit themanummer kijkt AGORA kritisch naar het thuis ouder worden.

Ouder worden is iets wat we allemaal graag willen, maar toch staan we er onvoldoende bij stil, niet alleen binnen de sociaal-ruimtelijke wetenschappen, maar ook binnen de maatschappij als geheel. Ouderen nemen vaak geen prominente plaats in het maatschappelijk debat, zelfs als zij als groep één van de voornaamste slachtoffers zijn van een pandemie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen onderzoek naar ouderen in de thuissituatie niet erg sexy zullen vinden. Daar komt nog eens bij dat thuis vaak gezien wordt als private ruimte, waar niet zoveel onderzoek naar gedaan word. Meer aandacht binnen de sociaalruimtelijke wetenschappen gaat immers uit naar publieke ruimten en exotische locaties.

Onderzoek naar ouderen situeert zich voornamelijk binnen de gerontologie, letterlijk de studie van ouderen. Hier zien we vaak – met uitzondering van enkele sub-stromingen – toch nog vooral dat het biomedisch model dominant is. Binnen sociaalruimtelijke studies zoals de geografie of architectuur zien we maar beperkte aandacht voor ouderen. Sterker nog, als er dan al ruimtelijk onderzoek wordt gedaan naar ouderen, zijn het zelden geografen of architecten die daarbij betrokken zijn, laat staan dat er gebruik gemaakt wordt van ruimtelijke onderzoeksmethoden. Binnen de AGORA-redactie wordt wel al enkele jaren onderzoek gedaan naar ouderen en zo kwam het idee voor een themanummer rondom thuis ouder worden.

Thuis ouder worden, in de wetenschappelijke literatuur bekend als ‘ageing-in-place’, is een sleutelconcept waarop veel overheden zich baseren om het ouderenbeleid vorm te geven. Daarbij gaat men ervan uit mensen zo lang mogelijk in de eigen woning of buurt blijven wonen en actief deelnemen aan het maatschappelijke leven. Dit zou leiden tot een grotere mate van onafhankelijkheid en controle over het eigen leven en zo de levenskwaliteit vergroten. Maar dat dit voor een grote groep ouderen niet haalbaar is, wordt vaak over het hoofd gezien. Zo wordt in dit themanummer onder andere besproken dat het thuis ouder worden langzamerhand een normatief concept is geworden, waarbij elk ander alternatief dat niet voldoet aan het ideaalbeeld als falen gezien wordt.

Ook wordt er in dit nummer ingegaan op de thuissituatie van ouderen. Veel ouderen blijken bijvoorbeeld in een ongeschikte woning te wonen. Enerzijds omdat de woning zelf niet geschikt is, anderzijds omdat er geen faciliteiten of buren in de buurt zijn. Dit vraagt om een specifiek ruimtelijk beleid dat ook aandacht heeft voor ouderen. Want hoewel ouderen (in de media) nog wel eens worden gezien als oorzaak van de crisis op de woningmarkt, zijn ook zij slachtoffer. Soms wil men wel verhuizen (bv. om kleiner te wonen), maar zijn er simpelweg geen alternatieven beschikbaar. Bovendien gaat het thuis ouder worden vaak gepaard met – vanuit beleidsoogpunt – een sterkere nadruk op informele zorg, zonder dat de vraag wordt gesteld of deze bron van zorg wel beschikbaar is of dat er een evenredige verdeling plaatsvindt. De coronapandemie liet zien dat informele zorg voor ouderen vaker terecht kwam op de schouders van één persoon, vrijwel altijd een vrouwelijk familielid, zo wordt benadrukt in één van de artikelen.

Het mag duidelijk zijn dat een ouderenvriendelijke omgeving rekening houdt met verschillende domeinen, zoals de fysieke leefomgeving, de sociale leefomgeving en de publieke ondersteuning. In dit themanummer wordt in dat kader bijvoorbeeld ook ingegaan op de oudervriendelijke stad in Europa, waarbij best practices worden bekeken. Ten slotte is er ook nog aandacht voor transnationaal ouder worden, waarbij wordt gekeken naar de wensen van Belgische ouderen met migratieroots.

Benieuwd? Het nummer kan worden bekeken via www.ojs.ugent.be/agora en is te bestellen via agora.secretaris@gmail.com.