AGORA Mazagine: Ondergrondse ruimte
We zijn vaker ondergronds dan we denken, en toch wordt er maar weinig stilgestaan bij de ondergrondse ruimte en de ordening en ruimtelijke kwaliteit daarvan. Dit themanummer van AGORA Magazine tracht deze stilte te doorbreken.
Het gebruik van de ondergrond is een noodzaak voor het menselijk bestaan en daarom is er al eeuwenlang een intense wisselwerking tussen de mens en de ondergrond. Zo gebruikt de mens de ondergrond als veilige haven tegen extreme weersomstandigheden en indringers, maar ook voor het gebruik van grondstoffen en water, en het plaatsen van nutsvoorzieningen. In ons dagelijks leven zijn we zelfs vaker ondergronds dan we beseffen. We nemen de metro, parkeren de auto in een ondergrondse garage, of we doen onze boodschappen onder de grond. Maar de ondergrond biedt ook ruimte aan activiteiten die we misschien niet meteen voor ogen hadden. In Londen is er bijvoorbeeld een ondergrondse boerderij in een voormalige schuilkelder uit de Tweede Wereldoorlog. Helaas is de bittere realiteit dat dit soort schuilkelders in Europa anno 2022 nog steeds hun oorspronkelijke rol vervullen, zo getuige de agressie van Rusland tegen Oekraïne. Volgens de Tokyo Declaration on urban underground utilization uit 1991 zou de 21e eeuw het tijdperk worden van ondergronds ruimtegebruik, zoals de 20e eeuw dat was voor hoogbouw. Wij hopen dan ook dat dit vooral geldt in vredestijd en voor innovatief gebruik op een duurzame, veilige en efficiënte manier, die vooral het bovengrondse kan aanvullen, in plaats van het bovengrondse leven naar de ondergrond te duwen.
Ondergronds ruimtegebruik kan en mag niet los worden gezien van bovengrondse ruimte, en vooral de enorme druk daarop. Momenteel wordt er volgens schattingen nog zo’n 5 hectare open ruimte per dag ingenomen in Vlaanderen. Tegen 2040 moet het bijkomende ruimtegebruik worden teruggebracht naar nul. Dit betekent dat de druk op de bestaande bebouwde ruimte alleen maar zal toenemen. Dat versterkt de noodzaak om slim met de ruimte om te gaan, door te verdichten waar mogelijk, en meer in te zetten op tijdelijk en omkeerbaar ruimtegebruik en multifunctionaliteit. Dat zal ook betekenen dat er vaker naar de ondergrond zal worden gekeken om bepaalde functies daar onder te brengen. Het is echter belangrijk dat er niet klakkeloos functies worden verwezen naar de ondergrond die daar eigenlijk niet voor geschikt zijn, of die leiden tot niet-duurzaam ruimtegebruik. Meer onderzoek naar wat er ondergronds kan is dan ook nodig, evenals een doordachte interdisciplinaire visie. Het is immers niet de bedoeling om de bovengrondse ruimtelijke versnippering ondergronds te kopiëren of te bestendigen. Bovendien vraagt de ondergrond om andere ruimtelijke kwaliteiten dan bovengronds.
In dit themanummer van AGORA Magazine wordt in verschillende verhalen stilgestaan bij enerzijds ondergrondse toepassingen en anderzijds de planologische en ruimtelijke uitdagingen waarmee ondergronds ruimtegebruik gepaard gaat. Een voorproefje kan worden teruggevonden op agora-magazine.nl en uiteraard is het nummer te bestellen via agora.secretaris@gmail.com.
