Beweeglijke polen
Bij het woord Noordpool denk je al snel aan een vast punt met daaromheen een verstilde witte wereld. Niets is minder waar. Deze kaart uit de Canadian Geographic (maart 2017) laat goed zien hoe veranderlijk het gebied is. Om te beginnen is er niet één Noordpool. In het midden van de kaart staat de geografische Noordpool; het punt waar de aarde rond zijn as draait. Omdat onze planeet lichtjes wiebelt, is dit echter geen vast punt. Naast deze ‘echte’ Noordpool’ is er de magnetische noordpool, waar het kompas naartoe wijst. Op de kaart is te zien hoe de magnetische noordpool in de afgelopen eeuw met zo’n veertig kilometer per jaar in de richting van de geografische Noordpool is verschoven. Pool nummer drie ligt boven het Canadese Ellesmere-eiland: de geomagnetische noordpool. Ook die is gewandeld naar het noorden, maar over een kleinere afstand. De geomagnetische noordpool wijst het meest noordelijke punt aan van het magnetisch veld van de aarde als geheel, hoog in de stratosfeer. Dat verschilt van de magnetische noordpool op het aardoppervlak, omdat het magnetisch veld daar ongelijk is verdeeld. En dan staat er nog een vierde pool op de kaart: de Noordelijke Pool van Ontoegankelijkheid; het punt dat het verst van land is verwijderd. Dat zou je de ‘mentale Noordpool’ kunnen noemen.
De Noordelijke Pool van Ontoegankelijkheid is het punt dat het verst van land is verwijderd
Niet alleen de polen zelf zijn in beweging, maar ook de poltieke grenzen in het gebied. De Noordpool zelf ligt in een grote zone die volgens internationaal recht bij geen enkel land hoort. Daaromheen liggen de economische zones, tot tweehonderd zeemijl (370 kilometer) uit de kust, van vijf landen: Rusland, Canada, Noorwegen, Denemarken (Groenland) en de Verenigde Staten. Aan die grenzen wordt gemorreld. Centraal daarin staat de Lomonosovrug, op de kaart te zien als een onderzees gebergte dat dwars door het poolgebied loopt. Rusland claimt sinds 2001 dat een deel van de rug een voortzetting is van het Siberisch continentaal plat en daarom eigenlijk aan Rusland toebehoort. Zo wil het aanspraak maken op de olie- en gasreserves in het gebied. In een reactie daarop claimen Denemarken en Canada dat de Lomonosovrug juist bij hun continentaal plat hoort. Alle claims worden op dit moment onderzocht door een speciale commissie van de Verenigde Naties.
Maar het belangrijkste op de kaart zijn de twee blauwe lijnen die de omvang van de ijskap weergeven. Door de stijging van de gemiddelde temperatuur is steeds een groter deel van het noordpoolgebied 's zomers ijsvrij, een proces dat het laatste jaren versnelt. Op de kaart is te zien dat de minimale omvang van de ijskap in 2012 minder dan de helft was van het gemiddelde in de 25 jaar daarvoor. Volgens voorspellingen, waaronder die van het KNMI, is de kans groot dat het noordpoolgebied in 2050 ’s zomers helemaal ijsvrij zal zijn. Voor een directe stijging van de zeespiegel zorgt dat niet, omdat het ijs al op zee drijft. Wel heeft het een groot effect op het ecosysteem en zal de opwarming van de aarde versnellen als er minder ijs is om zonlicht te weerkaatsen.