Digitale nomaden

de wereld als werkplek

Sinds de coronapandemie is het aantal digitale nomaden gegroeid van een handvol avonturiers tot een bloeiende beweging. Met visumprogramma’s en marketingcampagnes proberen landen hen te lokken. Maar volgens de lokale bevolking leiden ze tot verdringing en een huisvestingscrisis.

Het waren de Japanse it-wetenschapper Tsugio Makimoto en de Engelse tech-auteur David Manners die het begrip in 1997 introduceerden in hun gelijknamige boek Digital Nomad. Zij zagen een toekomst voor zich waarin digitale technologie mensen in staat stelt overal te werken, los van traditionele kantooromgevingen. Dankzij de internetboom en de vooruitgang in digitale technologie konden werknemers zich vanaf het begin van deze eeuw losmaken van hun kantoor. Snel internet, cloud computing en mobiele apparaten hebben gezamenlijk werken op afstand daarna op grote schaal mogelijk gemaakt. 

De coronapandemie heeft de acceptatie van werken op afstand verder versneld. De combinatie van werk en vakantie, de workation, ontpopte zich ten tijde van lockdowns en sociale onthouding als een aantrekkelijk alternatief. Het aantal digitale nomaden is tussen 2020 en 2024 gegroeid van 11 naar 35 miljoen. De helft is Amerikaans. Het zijn vooral hoogopgeleide mensen tussen de 20 en 45 jaar met een bovenmodaal inkomen. Meestal ondernemer of freelancer, maar ook mensen in loondienst. 

Geo-arbitrage

Voor veel nomaden is de vrijheid van hun bestaan een belangrijke drijfveer. Ze willen losbreken uit de individualistische en kapitalistische maatschappij, andere culturen ervaren, werken op tijden dat het hen uitkomt én aan projecten die hun leven betekenis geven. Ze kiezen hun bestemmingen vaak op waar dat het best kan. Ze hechten bovendien .waarde aan mooie landschappen, de aanwezigheid van erfgoed en een warm klimaat. Stabiel en snel internet is uiteraard een randvoorwaarde. Maar ook kosten spelen een rol. Jongere generaties zien digitaal nomadisme als een kans om hun kosten van levensonderhoud te verlagen en toch een luxe leven te kunnen leiden. Dit heet ook wel geo-arbitrage, geld verdienen in een land met hoge welvaart en een sterke economie en dit vervolgens uitgeven in een land met lagere welvaart en lagere kosten. 

Bubbels

Vaak blijven digitale nomaden langer op een plek en zoeken ze gelijkgestemden op – voor sociale activiteiten, maar ook voor professionele uitwisseling. Ze vestigen zich dikwijls op dezelfde plekken, daarbij geholpen door websites als NomadList en HoodMaps. Zo zijn Ubud op Bali, Chiang Mai in Thailand, Medellín in Colombia en Lissabon in Portugal inmiddels echte nomad hubs. Overal verschijnen daar zogeheten co-livings, woonruimten met werkplekken, goed internet en gemeenschappelijke ruimten voor fitness, yoga en ontspanning. Deze bubbels scheiden de nomaden en buitenlandse toeristen af van lokale gemeenschappen. Inmiddels zijn er internationale co-livingketens die de woningen in eigendom of beheer hebben. Het bestuur van het eiland Madeira, een autonome regio van Portugal, creëerde in 2021 zelfs een Digital Nomad-dorp. Zo ongeveer alle studio’s, appartementen en hostels in het kustplaatsje Ponta do Sol zijn beschikbaar gesteld voor digitale nomaden. Met moderne voorzieningen, goede wifi en werkruimtes. Duizenden nomaden zijn er al neergestreken. Madeira zag hierin tijdens de coronapandemie een mogelijkheid het verlies aan toeristeninkomsten te compenseren. Maar nu ziet men in de komst van hoogopgeleide buitenlanders ook mogelijkheden om blijvend banen te creëren.

Digital nomad visa

Makimoto en Manners voorzagen in 1997 al dat naarmate werken op afstand vaker zou voorkomen, landen elkaar zouden gaan beconcurreren om hoogopgeleide burgers. De afgelopen jaren hebben veel landen visumprogramma’s en marketingcampagnes opgezet om digitale nomaden aan te trekken. Zij zien de komst van de kapitaalkrachtige buitenlanders als een impuls voor de economie. Onderzoek suggereert dat hun collectieve economische waarde ongeveer 787 miljard dollar per jaar bedraagt (berekend als het totaal van hun jaarlijkse uitgaven). Digitale nomaden blijven langer dan toeristen en dat vertaalt zich in een stabieler inkomen voor lokale bedrijven en een hogere bezettingsgraad voor de horeca. Op dit moment bieden 66 landen digital nomad visa aan. Daarmee kun je verblijven in het ene land, terwijl je je geld verdient in een ander land. Iets wat op een toeristenvisum niet mag.

Neem Portugal. Na hard te zijn geraakt door de kredietcrisis in 2008, werd de vastgoedmarkt er geliberaliseerd. Om buitenlands kapitaal aan te trekken, kwam er onder meer een Gouden Visum voor expats die meer dan een half miljoen aan vastgoed kochten. Ook voor digitale nomaden kwam er een speciaal visum. En belastingvrijstelling: waar voor Portugese inkomsten een vlaktaks van 20% geldt, zijn inkomsten uit buitenlandse bronnen vrijgesteld. De ingrepen waren succesvol: de banken raakten uit de schulden, er werd voor miljarden in vastgoed geïnvesteerd en vervallen woningen werden opgeknapt. Het land groeide uit tot een populaire bestemming voor nomaden. Alleen al in Lissabon wonen nu zo'n 16.000 digitale nomaden, boven op de 6,5 miljoen toeristen die de stad jaarlijks aan doen. 

Gentrificatie

Maar de toestroom van digitale nomaden heeft ook geleid tot heftige lokale protesten. In bijvoorbeeld Lissabon, Medellín en Kaapstad gingen inwoners de straat op. Velen zijn van mening dat digitale nomaden, net als toeristen, die getalsmatig nog altijd fors in de meerderheid zijn, de prijzen hebben opgedreven tot boven wat de lokale bevolking zich redelijkerwijs kan veroorloven. Dat wreekt zich het meest op de huizenmarkt. In tien jaar is de bevolking van Lissabon met zo’n 30% gekrompen, terwijl de huurprijzen de afgelopen vijf jaar 30% zijn gestegen. Dit is deels toe te schrijven aan de hogere inkomens van digitale nomaden. Om in aanmerking te komen voor het visum moeten zij minimaal 3280 euro bruto per maand verdienen. De helft van de Portugese bevolking – het armste land van West-Europa – moet rondkomen van een bruto maandsalaris van minder dan 1000 euro. Bovendien worden lokale winkels en horeca die tijdens de coronapandemie failliet zijn gegaan, vervangen door tentjes die zich volledig richten op digitale nomaden – een proces dat zich ook in andere populaire steden in Europa voltrekt. De authentieke Portugese cultuur, waarvoor de toeristen juist komen, verdwijnt. Met de strijdkreet ‘huizen om te leven’ gingen vorig jaar tienduizenden Portugezen de straat op. De nationale regering kondigde een reeks maatregelen aan om de huisvestingscrisis aan te pakken, waaronder het einde van de Gouden Visum-regeling en belastingvoordelen, en een verbod op nieuwe vergunningen voor Airbnb's. 

Ruimtelijke onrechtvaardigheid

Op andere plekken vergroot de komst van digitale nomaden een historische ongelijkheid. Kaapstad lanceerde vorig jaar de campagne Choose Cape Town om buitenlandse bezoekers  aan te trekken. Met effect. Hoeveel digitale nomaden ieder seizoen in Kaapstad verblijven, is moeilijk te zeggen. Maar vorig jaar arriveerden er tussen januari en maart in ieder geval ruim 420.000 Europeanen in Kaapstad, onder wie ruim 37.000 Nederlanders. Het leven is er voor hen relatief goedkoop en het klimaat is er aangenaam.

Maar voor de lokale bevolking wordt alles juist duurder, ook de huren. Er is een groot woningtekort, maar er worden vooral dure en kleine flats gebouwd voor tijdelijke verhuur. Dat ligt in een stad met een historische ongelijkheid extra gevoelig. Onder het apartheidsregime werden miljoenen niet-witte Zuid-Afrikanen gedwongen te verhuizen naar de rand van de stad. Nog steeds wonen veel Zuid-Afrikanen van kleur buiten het centrum, terwijl in het hart van de stad vooral witte Zuid-Afrikanen wonen. Het geld dat de bezoekers meenemen, blijft zo rondgaan binnen dezelfde, rijke stadsdelen. Hun komst maakt de economische ongelijkheid eerder groter dan kleiner.

Ook Medellín ziet digitale nomaden massaal toestromen. Het leidt niet alleen tot hogere huurprijzen, de hele sociale structuur van de stad verandert. Buurtwinkels verdwijnen, omdat het winstgevender is cafés of co-working-ruimtes op te zetten. Vanwege klachten van buitenlandse bezoekers over criminaliteit besloot de gemeente het Plaza Botero in het centrum af te sluiten. Dit iconische plein is nu omringd door hekken en controlepunten. Deze maatregel werd zwaar bekritiseerd door de lokale bevolking als een manier om buitenlanders tevreden te stellen ten koste van de stad. Het leidde tot een postercampagne met teksten als ‘Medellín is niet te koop – stop gentrificatie’ en ‘Digitale nomaden zijn tijdelijke kolonisten’.

Spreiding en integratie

Terwijl digitale nomaden en toeristen populaire steden overspoelen, lopen kleine dorpen en steden op het platteland leeg. Sommige dunbevolkte regio’s pakken de handschoen op en richten zich doelbewust op de komst van buitenlanders. Neem Extremadura, een van de minst ontwikkelde regio’s van Spanje, met de laagste bevolkingsdichtheid van het land. Het autonome regionale bestuur biedt tweehonderd jonge professionals die bereid zijn zich er te vestigen en te werken ieder tot 15.000 euro subsidie. De Zuid-Spaanse provincie Málaga opende de website ‘Vente a Vivir a Un Pueblo’ op zoek naar inwoners voor 36 dorpen in het binnenland. Daar wordt geïnvesteerd in technologie en co-working-ruimtes om werken op afstand mogelijk te maken. 

Kaapverdië kiest voor een andere strategie om een win-winsituatie te creëren, namelijk digitale nomaden aantrekken en tegelijkertijd innovatie en ondernemerschap binnen lokale gemeenschappen bevorderen. De nadruk ligt op brain gain, oftewel buitenlands talent aantrekken. Het land is zich bewust van het risico van stijgende prijzen en woningtekorten. Het wil de huurmarkt reguleren en co-living-ruimtes realiseren voor digitale nomaden, waardoor de druk op woningmarkt vermindert. Workshops en projecten moeten leiden tot samenwerking met lokale bedrijven en kennisoverdracht naar lokale inwoners.

Ook de digitale nomaden zelf kunnen bijdragen aan een meer verantwoorde ontwikkeling. Bijvoorbeeld door in het laag- en middenseizoen te reizen, zodat de toch al met toeristen gevulde steden niet verder overbelast raken. Of door te integreren in de gemeenschap en hun geld te besteden in lokale restaurants en winkels. 

Op sommige plekken pakt de nomadengemeenschap zelf de handschoen op. Madeira Friends is een groep nomaden die wil zorgen dat de toestroom van mensen naar het eiland het leven van de bewoners verbetert. De groep organiseert onder meer strandopruimacties, gratis catamarantochten voor lokale gezinnen en geeft lessen in programmeren op basisscholen. En op Bali is een groep nomaden een Remote Skills Academy gestart, waar ze cursussen technische vaardigheden aanbieden aan lokale bewoners om hun kansen op werk te vergroten en de ongelijkheid tussen nomaden en de lokale bevolking te verkleinen.

Digitale banen

De stroom nomaden zal de komende jaren ongetwijfeld verder toenemen. Steeds meer landen hebben speciale visumprogramma’s. Door technische ontwikkelingen zoals cloud-gebaseerde tools en betere internetverbindingen kunnen steeds meer banen, ook de minder betaalde, online worden uitgevoerd. Het World Economic Forum meent dat wereldwijd 92 miljoen van de 820 miljoen banen die zijn opgenomen in de statistieken van de International Labour Organisation (ILO) digitaal kunnen worden. 

Daarbij komt dat de millennials en Gen Z, de werknemers en ondernemers van de toekomst, prioriteit geven aan flexibiliteit, balans tussen werk en privéleven en reizen. Steeds meer werkgevers faciliteren dan ook dat hun personeel een aantal weken of maanden in het buitenland werkt. Nederlandse onderwijsinstellingen als Avans en Yuverta organiseren al vakken of zelfs hele minors waarbij studenten vanaf de andere kant van de wereld regulier onderwijs kunnen volgen. Achter de idyllische nomadencultuur schuilt inmiddels een heel ecosysteem van dienstverleners om dit mogelijk te maken. Bedrijven organiseren nomad cruises om te netwerken. Consultants adviseren over het verkrijgen van visa en paspoorten. Banken zetten speciale bankrekening op gericht op digitale nomaden. Zo introduceerde het digitale Bunq een bankrekening met lage wisselkoersen in het buitenland en met gratis reisverzekering. 

Internetland

Makimoto en Manners schreven in 1997 dat digitaal nomadisme ertoe zou leiden dat nationalistische sentimenten afnemen. Individuen die kiezen voor een nomadische levensstijl, hebben een flexibelere band met natiestaten. Op het eerste gezicht lijken zij het contract met hun herkomstland te verbreken via hun grenzeloze activiteiten. Maar in de praktijk blijven ze gebonden aan arbeidswetgeving, belastingstelsels en verblijfsregels. Daarbij is over grenzen heen reizen alleen mogelijk voor degenen die beschikken over een ‘sterk paspoort’, dat wil zeggen: uit het mondiale noorden. Plumia, een vereniging van global citizens, heeft inmiddels het initiatief genomen voor een ‘grenzeloos’ online land. Dit zou iedereen ongeacht zijn geboorteland dezelfde mobiliteitsvoordelen moeten bieden als mensen met een sterk paspoort. Plumia is eigendom van verzekeringsbedrijf Safety Wing, dat zich specifiek richt op digitale nomaden. Het ultieme doel is staatsburgerschap als een abonnement-service aan te bieden. Je kunt dan gebruik maken van gezondheidszorg, pensioenen en inkomensbescherming en betaalt belasting aan de gemeente waar je bent gevestigd. Want zolang mensen niet overal toegang hebben tot dezelfde mogelijkheden voor werken op afstand, zal het blijven resulteren in gentrificatie op internationale schaal.  

BRONNEN

• Ashton, K. (2024). ‘Half our villages are dying’: How digital nomad hubs are reinvigorating rural Europe. Euronews, 20 juli.
• Balsam, J. (2022). The dream of an internet country that would let you work from anywhere. Time, 8 september. 
• Van Bummel, N. (2022). Waarom thuiswerken in Nederland, als dat ook op een zonnig eiland kan?De Volkskrant, 17 januari. 
• Van Boxtel, T. (2025). Avans biedt minor voor digitale nomaden: ‘Sommige studenten zien dit als een kans om lekker op vakantie naar Bali te gaan’. BN/De stem, 25 januari. 
• Bozzi, A. (2024). Digital nomadism from the perspective of places and mobilities: a literature review. European Transport Research Review, 16, 50. 
• Collins, K. (2023). Work all over the world without ruining it; ethics for digital nomads. CNet, 1 juni. 
• Cook, D. (2022). Breaking the Contract: Digital Nomads and the State. Critique of Anthropology, 42(3), 304-323. 
• Cook, D. 2023. What is a digital nomad? Definition and taxonomy in the era of mainstream remote work. World Leisure Journal, 65(2), 256-275. 
• Dellemann, L. (2024). 5 dingen die je over Kaapstad moet weten voor je er gaat overwinteren. NPO3, 22 mei.
• Garcia Marcia, N. (2023). Digitale nomaden duwen mensen hun stad uit. VICE, 8 juni. 
• Global Intelligence Unit (2024). Full Report: Global Digital Nomad.  
• Henkens, J., & Rouvroye, L. (2024). Digitaal nomadisme: nieuwe manier van werken en leven.  Demos, 40, 4.
• Jones, S. (2023). Portugals bid to attract foreign money backfires as rental market goes crazy. The Guardian, 29 juli. 
• Kozak, M., Cetin, G., & Alrawadieh, Z. (2024). Repositioning Work and Leisure: Digital Nomads Versus Tourists. International Journal on Tourism Research, 26: e2732.  
• Lopes, P. 2024. How digital nomads can transform tourism and the economy of Small Island Developing States. World Economic Forum, 17 oktober. 
• Makimoto, T., & Manners, D. (1997). Digital Nomad. Wiley. 
• Van Rijswijk, L. (2024). Where are all the digital nomads? Resume, 18 september.
• De Ruiter, M. (2024). Nederlandse digital nomads leven als god in Frankrijk en drijven de prijzen op waar ze ook gaan. De Volkskrant, 9 november. 
• Smith, S. (2024). Locals drown in digital nomad wave. Mail & Guardian, 16 maart. 
• Stoppelenburg, R. (2024). De digital nomad is geen bohemien maar een ontwrichter.NRC, 13 november.
• World Economic Forum (2024). The rise of global digital jobs. Genève: WEF.