Egyptes nieuwe hoofdstad

De lokroep van de woestijn

Al bijna een halve eeuw bouwt Egypte nieuwe steden in de woestijn om Cairo en het Nijldal te ontlasten. In 2015 kondigde president Sisi het meest ambitieuze project tot nu toe aan: een nieuwe hoofdstad op 60 kilometer van de metropool. Het regime trekt weinig lering uit de mislukkingen van eerdere new towns. De lokroep van de woestijn is onweerstaanbaar.

Op 11 oktober 2017 opende president Abdel Fatah al-Sisi in het Al Masa Capital Hotel midden in de woestijn de eerste fase van de bouw van Egyptes nieuwe hoofdstad. Die heeft nog geen naam en wordt officieel aangeduid met New Administrative Capital. Niet te verwarren met New Cairo, een new town dichter bij Cairo, gesticht in 2000 en bedoeld voor 5 miljoen inwoners. De nieuwe hoofdstad komt in de Eastern Desert op ruim 60 kilometer van Cairo. Het Al Masa Capital Hotel is een van de grootste ter wereld (900 kamers) en het eerste gebouw in de nieuwe hoofdstad dat klaar is. Het is eigendom van het leger en onderdeel van een complex met een conferentiecentrum, moskee, winkelcentrum en meren.

De nieuwe hoofdstad moet het paradepaardje worden van het militaire regime van generaal Sisi. Er wordt wel eens spottend gezegd dat elke Egyptische president als een farao een eigen piramide wil achterlaten voor het nageslacht. Zo heeft Nasser zijn Aswan-dam, Sadat de ontwikkeling van de Sinaï-woestijn, Mubarak zijn projecten in de Western Desert (Toshka-project) en Sisi zijn New Administrative Capital. Die moet hét symbool worden van het nieuwe, moderne Egypte en de weg wijzen naar een stralende toekomst. Die ligt volgens het tegenwoordige narratief niet in de Nijldelta en de Nijlvallei, maar in de woestijn. Deze beslaat 95 procent van het landoppervlak en wacht op verdere exploitatie. Wat het Wilde Westen voor de Verenigde Staten was, is de woestijn voor Egypte. De nieuwe frontier.

Superlatieven

De nieuwe hoofdstad, die halverwege Cairo en Suez komt te liggen, is er een van superlatieven. De stad wordt 714 vierkante kilometer groot, de helft van de provincie Utrecht, en omvat naast zones met specifieke functies nog eens 20 woongebieden verdeeld over 13 valleien. Hij is gepland voor 6,5 miljoen inwoners. Ter vergelijking: Cairo-stad beslaat 606 vierkante kilometer en telt 17 miljoen inwoners. Er zouden 1250 moskeeën en kerken moeten komen, 2000 scholen, 6 buitenlandse universiteiten, 600 medische voorzieningen (van gezondheidscentra tot ziekenhuizen), 40.000 hotelbedden, een amusementscomplex dat viermaal zo groot is als Disneyland, een park tweemaal zo groot als Central Park in New York, een vliegveld van het formaat Heathrow en een groot zakencentrum met het hoogste gebouw van Afrika. De elektriciteit komt grotendeels van een zonnepark van 11,5 vierkante kilometer. Omdat er geen lokale bronnen zijn, wordt het water via twee pijpleidingen vanuit de Nijl aangevoerd. Op lange termijn komt er ontzilt zeewater uit de Golf van Suez.

Masterplan

Het masterplan voor de nieuwe hoofdstad is van het prestigieuze Amerikaanse ingenieursbureau Skidmore, Owings & Merril (SOM) uit Chicago. Dat ontwikkelde ook de Freedom Tower in New York op de plek van de verwoeste Twin Towers, de Burj Khalifa in Dubai, het hoogste gebouw ter wereld, en Xiong’an, de miljoenenstad waarmee Xi Jin Ping de groei van Beijing wil beteugelen zoals Sisi dat wil met Cairo. De verdere ontwikkeling is in handen van vijf Egyptische ingenieursbureaus (5+ UDC) die veel ervaring hebben met het ontwerpen van new towns en satellietsteden in Egypte en het Midden-Oosten.

In de plannen krijgt de stad een groene ruggengraat met parken en waterpartijen omzoomd door kantoren en woonblokken in hoge dichtheden. Daarachter liggen de woongebieden. Sommige bestaan uit appartementsblokken, andere bevatten villa’s of een mix van bedrijven en woningen. Daarnaast zijn er monofunctionele zones als een regeringsdistrict voor de ministeries, een presidentiële zone, een diplomatenkwartier voor alle ambassades en zones voor hoger onderwijs, banken, kunst en cultuur. Hoewel Sisi de bouw pas zes jaar geleden aankondigde, krijgt de stad in verbazingwekkend tempo vorm. Als je via Google Earth inzoomt op het gebied ten oosten van Cairo, zie je in eerste instantie alleen geelbruine woestijn. Haal je het gebied ten oosten van new town New Cairo en ten zuiden van Madinaty dichterbij, dan ontwaar je ineens tussen de wegen van Cairo naar Suez en Ain Sokhna de contouren van de nieuwe stad. Het lijken wel opgravingen, alsof de stad onder het zand verborgen lag. Bij nog verder inzoomen zie je wegen, honderden huizenblokken, ministeries, moskeeën en de startbanen voor een nieuw internationaal vliegveld. De aanleg is in volle gang. Sommige onderdelen zijn al klaar. Naast het eerdergenoemde Al Masa Capital Hotel zijn bijvoorbeeld op 6 januari 2019 – niet toevallig op dezelfde dag – twee iconische gebouwen ingewijd door of in aanwezigheid van president Sisi: de Cathedral of the Nativity of Christ en de Al-Fattah Al-Aleem Mosque. De kathedraal biedt ruimte aan 8200 gelovigen en is van de Koptisch-Orthodoxe Kerk. In de moskee kunnen 17.000 gelovigen. Beide behoren tot de grootste religieuze gebouwen ter wereld en zijn in hun soort de grootste van Egypte. Er zijn ook al een heleboel appartementsblokken klaar.

Investeerders en projectontwikkelaars uit Dubai en China die na de lancering van de plannen in 2015 beloofden miljarden in het project te steken, maar later terugkrabbelden, komen nu weer terug. Blijkbaar krijgen ze meer vertrouwen in het gigantische project nu ze zien dat de Egyptische regering de bouw voortvarend aanpakt.

Rechtvaardiging

Er zijn vijf argumenten waarmee de regering-Sisi de bouw van deze nieuwe hoofdstad in de woestijn rechtvaardigt. Ze golden en gelden grotendeels ook voor de eerder ontwikkelde new towns en satellietsteden in de woestijn als New Cairo, Sadat City, 10th of Ramadan, 6th of October en 15th of May. De eerste drie redenen passen in het officiële verhaal, de vierde en vijfde zijn meer ‘verborgen’.

Het belangrijkst is de congestie in Cairo. In veel straten staat het (auto)verkeer een groot deel van de dag muurvast, de metro is overvol, openbare ruimte is schaars of afwezig en de stad heeft na New Delhi de meest vervuilde lucht ter wereld. De nieuwe hoofdstad moet het oude Cairo ontlasten en als het regeringsapparaat vertrekt ‘lucht’ geven.

Een tweede reden zijn de huizencrisis in Cairo waar weinig ruimte is voor woningbouw, en de oprukkende bebouwing langs de Nijl, die de vruchtbare landbouwgronden opslokt. Nieuwe woningen voor de snel groeiende bevolking zouden niet in Cairo en langs de Nijl moeten komen maar in nieuwe steden in de woestijn. En als de regering vertrekt uit Cairo, zou daar plek vrijkomen voor wonen en recreatie.

Een derde reden is het gebrek aan banen en investeringsmogelijkheden. De bouw van nieuwe steden biedt werkgelegenheid en ruimte voor nieuwe industrieën en andere bedrijvigheid. Zo wil de nieuwe hoofdstad veel IT-bedrijven aantrekken.

De vierde reden is veiligheid. Egypte kampt met terroristische aanslagen en de dreiging van nieuwe. Het overvolle, moeilijk controleerbare Cairo met zijn dichte bebouwing en nauwe straten en steegjes is daar nauwelijks tegen te beveiligen. En voor zover dat wel gebeurt (afgezette straten, checkpoints), vergroot het de chaos en onoverzichtelijkheid. Nieuwe steden zijn beter te beveiligen (gesloten woonblokken, gated communities, bewakingscamera’s). Op de achtergrond speelt waarschijnlijk ook de angst voor een volksopstand zoals in 2011. Het Tahrir Plein in Cairo met veel regeringsgebouwen in de nabijheid was destijds het episch centrum van het verzet. In de nieuwe hoofdstad komen alleen welgestelde en regeringsgezinde mensen te wonen en zijn mensenmassa’s gemakkelijk op afstand te houden.

Een laatste (verborgen) reden zijn verbetering van het imago van Egypte en versterking van de legitimiteit van het militaire regime. Na de volksopstand in 2011 tegen Mubarak en na de militaire coup in 2013 tegen de streng islamitische, maar democratisch gekozen president Morsi (Moslim Broederschap), wiens bewind veel weerstand opriep, kreeg het militaire regime van generaal Sisi een stevige machtsbasis. Die brokkelde echter af door de devaluatie van de Egyptische pond, de stijgende brandstofprijzen, de kwakkelende economie en de repressie, met tienduizenden politieke gevangenen. Het regime kan dus wel een oppepper gebruiken. Het leger heeft de reputatie om dingen voor elkaar te boksen, en de nieuwe hoofdstad (waar het leger een heel grote vinger in de pap heeft) moet dat onderstrepen. Het is de moeite waard de officiële (promo)video te bekijken. Die presenteert de nieuwe stad als een modern, ruim en aantrekkelijk woon- en werkmilieu in de traditie van Egyptes grootse bouwwerken uit de oudheid.

IJdele hoop

De redenering klinkt plausibel, maar niet als we kijken naar de eerdere ervaringen met de new towns en andere megaprojecten in de Egyptische woestijn voor landbouw (Greening Egypt’s desert), industrie, mijnbouw en toerisme. Econoom en stedelijk planner David Sims werkt al sinds 1974 in Egypte en schreef er twee boeken over, die als baanbrekend en gezaghebbend gelden: Understanding Cairo: The Logic of a City Out of Control (2010) en Egypt’s Desert Dreams: Development or Disaster? (2018). De vraag in de ondertitel van zijn laatste boek is retorisch. Volgens Sims zijn de megaprojecten in de woestijn een mislukking en staan ze de ontwikkeling van Egypte veel meer in de weg dan dat ze deze bevorderen. De obsessie met de new lands ontkent volgens Sims de uitdagingen en mogelijkheden van de old lands. Omdat er heel veel aandacht en investeringen naar de new lands gaan, worden de oude verwaarloosd terwijl daar 95 procent van de bevolking woont. De hoop dat al die megaprojecten in de woestijn de bevolkingsgeografie van Egypte grondig kunnen veranderen, blijkt ijdel. Tussen de volkstellingen in 1996 en 2006 groeide het aantal inwoners in de new lands iets sneller dan in de old lands. Maar tussen 2006 en 2017 viel de bevolkingsgroei in de new lands veel lager uit. In die elf jaar nam de Egyptische bevolking met 22,2 miljoen toe, van wie slechts 292.000 in de new lands. Die vingen dus slechts 1,3 procent van de bevolkingsgroei op, wat de enorme investeringen geenszins rechtvaardigt. Egypte begon met de bouw van new towns en satellietsteden in 1976. Ze hebben in de verste verten hun doelstellingen niet gehaald. Er werden honderdduizenden huizen gerealiseerd waarin nooit mensen kwamen te wonen. Veel new towns zijn spooksteden met een leegstand van 61 tot 79 procent. De nieuwe steden verder weg van Cairo, zoals Sadat City (westelijk van de Nijldelta op 94 kilometer van Cairo en eveneens ooit bedoeld als nieuwe hoofdstad en onafhankelijk functionerend centrum) zijn een totale mislukking. Steden dicht bij Cairo doen het iets beter omdat ze als onderdeel van de metropool kunnen blijven functioneren. Wat overigens de congestie vergroot in plaats van verkleint (meer pendel).

Commodificatie

Waarom blijft Egypte de oplossing voor zijn problemen (bevolkingsgroei, congestie, armoede, vervuiling) zo hardnekkig in de woestijn zoeken? De crux is volgens Sims dat de woestijn staatseigendom is. De woestijngronden kunnen te gelde gemaakt worden en de Egyptische elite, gedomineerd door het leger, profiteert daar het meest van. Sims signaleert een versnelde ‘commodificatie’ van gronden die publiek eigendom zijn. Ze kunnen verkocht (gekapitaliseerd) worden aan projectontwikkelaars en binnen- en buitenlandse investeerders (privatisering) en brengen geld op voor de staat en degenen die daarmee nauw verbonden zijn.

In het Egyptische staatsbestel heeft het leger de sterkste machtpositie. Militairen hebben ook veel economische macht. Direct omdat ze vanouds een prominente rol spelen in de ruimtelijke planning en beschikbaarstelling van publieke gronden voor andere doeleinden. Veel land is in het bezit van het leger of staat onder direct toezicht van militairen. Onder Sisi is dat nog versterkt. Zo speelt de Armed Forces Engineering Authority een belangrijke rol bij de verbreding van het Suez-kanaal (2014-2015), de aanleg van autowegen en ook de bouw van de nieuwe hoofdstad. In 2015 bepaalde Sisi per decreet dat de Armed Forces Land Projects Agency zijn commerciële activiteiten mocht uitbreiden en woestijngrond mocht exploiteren. Indirect spelen militairen een rol in de economie waar ex-militairen hoge posities bekleden in bedrijven of overheidsinstellingen.

Ook de nieuwe hoofdstad is voor een belangrijk deel een project van het leger, dat voor 51 procent eigenaar is van de New Administrative Capital Company for Urban Development. Het eerder genoemde Al Masa Capital Hotel is volledig eigendom van het leger. De afgelopen decennia heeft het leger een uitgebreid zakelijk imperium opgebouwd met de nieuwe hoofdstad als kroon op het werk. Het leger is daar nadrukkelijk aanwezig met het zogenoemde Octagon, een enorm achthoekig militair complex met acht achthoekige gebouwen eromheen, dat het vijfhoekige Pentagon in Washington naar de kroon steekt.

Topografisch imperatief

Volgens Sims ligt de toekomst van Egypte niet in de verdere exploitatie van new lands in de woestijn maar in de old lands langs de Nijl. Het is waar dat 95 procent van de bevolking opeengepakt leeft op 5 procent van het landoppervlak. Maar dat wil niet zeggen dat er sprake is van een ‘topografisch imperatief’ in de zin dat de oplossing ‘dus’ ligt in exploitatie van de lege woestijn. Volgens Sims is de hoge bevolkingsdichtheid geen probleem maar een voordeel. Dankzij de compacte geografie van het rurale Egypte kunnen boeren op hun land blijven. Waar kleinschalige landbouw op familiebedrijven in andere landen verdwijnt, houdt deze stand in Egypte. De bedrijfjes produceren efficiënt voedsel tegen lage kosten en verschaffen miljoenen mensen bestaanszekerheid. Hierdoor kent Egypte een geringe trek van het platteland naar de stad. Waar in Marokko 35 op de 100 arbeidskrachten in de stad migrant zijn en in India zelfs 60, zijn dat er in Egypte maar 8. Door de hoge bevolkingsdichtheid leeft iedereen vlak bij een stedelijk knooppunt (lage transportkosten, nabije afzetmarkt) en zijn onderwijs en gezondheidszorg in de buurt.

Compactheid

Cairo functioneert dankzij zijn compactheid en ‘informaliteit’: omdat de overheid bijna niets doet aan de verbetering van leefomstandigheden, hebben bewoners zelf het heft in handen genomen. Ze bouwen huizen en zetten zelf voorzieningen op. Maar liefst 60 procent woont in informele buurten, de meeste mensen verdienen de kost in de informele sector en kunnen overleven dankzij sociale netwerken. Al die voordelen ontbreken in de nieuwe woestijnsteden. Daarom kunnen veel Egyptenaren het zich niet veroorloven daarheen te verhuizen. Nieuwe steden zijn onbereikbaar voor mensen zonder auto (92 procent), openbaar vervoer is er nauwelijks en de informele economie is er nagenoeg afwezig. Ook de nieuwe hoofdstad wordt gebouwd voor mensen met een officiële baan, bankrekening, pinpas of credit card (cashless city) en auto.

De compactheid met zijn hoge dichtheden en de sociale netwerken, waar volgens Sims de kracht van het Egyptische platteland en bestaande steden ligt, zijn tegelijkertijd een probleem voor de staat en haar planners. Die willen grip krijgen op ruimtelijke ontwikkelingen en deze sturen. In de woestijn lukt dat. De woestijn is een onbeschreven blad waar modernistische planners zich kunnen uitleven in futuristische ontwerpen met als grote voorbeelden Brasilia, Islamabad en Dubai. De problemen van het gros van de Egyptenaren lossen ze daarmee niet op. Egypte draait op compactheid, aldus Sims. De toekomst van het land ligt daarom niet in het nieuwe, maar in het oude land. Nieuwe steden en megaprojecten in de woestijn zijn volgens Sims niet de oplossing. Maar het militaire regime kan daar zijn legitimiteit aan ontlenen. De staat kan in de woestijn haar macht consolideren. En de allocatie en exploitatie van woestijngrond en vastgoed zijn de belangrijkste inkomstenbron van de Egyptische elite en de machtige militaire klasse. Dus gaat het Sisi-regime op die voet verder. De lokroep van de woestijn is onweerstaanbaar. Omdat de staat en iedereen die daar directe banden mee heeft (inclusief het bedrijfsleven en de intelligentsia) modernistische waanideeën koesteren en ontwikkelingen die niet in het modernistische paradigma passen, over het hoofd zien.

Near miracle

Eigenlijk, zo betoogt Sims in zijn boek Understanding Cairo, is dat (onbedoeld) een zegen. De grootschalige informele stedelijke ontwikkeling was mogelijk omdat de achtereenvolgende regimes zich vastbeten in woestijnprojecten. De bevolking van Groot-Cairo groeide de afgelopen vijftig jaar van vier naar zeventien miljoen zonder dat de stad onder zijn eigen gewicht bezweek en zonder de enorme bidonvilles van andere megasteden in ontwikkelingslanden. Cairo is in zekere zin een succesverhaal, volgens Sims ‘a near miracle’. Op eigen kracht (‘auto-development’), tegen de plannen van de regering in en zonder noemenswaardige steun. Hoe zou Cairo eruit gezien hebben als de regering de uitbreidingen had gepland met modernistische masterplannen en andere instrumenten uit de planologische gereedschapskist?

BRONNEN

• Keeton, R. & Provoost, M. (2019, 10 juli). New cities in the sand: inside Egypt’s dream to conquer the desert. The Guardian.
• Kingsley, P. (2015, 16 maart). A new New cairo: Egypt plans 30bn purpose-built capital in desert. The Guardian.
• Michaelson, R. (2018, 8 mei). ‘Cairo has started to become ugly’: why Egypt is building a new capital city. The Guardian.
• Sims, D. (2010). Understanding Cairo: the logic of a city out of control. American University in Cairo Press.
• Sims, D. (2018). Egypt’s desert dreams. Development or disaster? New edition including Egypt’s new capital. American University in Cairo Press.
• Tadamun (2015). Egypt’s new cities: neither just nor efficient.
• Vintges, J. (2019). The New Administrative Capital of Egypt. Egypt’s relationship with its deserts and the production of the New Administrative Capital. MA thesis Middle Eastern Studies University of Amsterdam