Gaan met die banaan

La Palma, het meest noordwestelijke van de Canarische eilanden, kent veel zon, een prachtige vegetatie en een boeiend vulkaanlandschap. Toch blijkt dit paradijs bij nadere beschouwing niet zo paradijselijk te zijn want er is in toenemende mate sprake van een watertekort. Hoogste tijd om het watertekort ook hier duurzaam aan te pakken. De vraag is of dat betekent dat het gedaan is met de banaan, want bananen zijn op het eiland hét exportproduct.

Deze foto van het waterbassin bij Los Llanos de Aridane in het westen van het eiland La Palma is gemaakt in februari 2020. In de winter hoort het bassin vol te staan, maar dat is hier bepaald niet het geval. Het staat maar half vol. Sommige andere waterbassins staan zelfs helemaal leeg. Bewoners vertellen desgevraagd dat de waterschaarste tot grote zorgen onder de bevolking leidt. Het heeft de laatste anderhalf jaar bijzonder weinig geregend in de westelijke kustvlakte van La Palma. En ook de aanvoer van water naar de waterbassins vanuit het hoge vulkaangedeelte van het eiland via barranca’s  (geulen) en levadas (irrigatiekanaaltjes) is veel minder dan gebruikelijk. Normaal valt er al weinig regen in het westen van La Palma want het ligt in de regenschaduw van het grote vulkaangebied midden op het zeer steil oplopende eiland en de overheersende windrichting is een noordoostpassaat. Maar de laatste tien jaar is het watertekort ernstiger geworden. Net als op de andere Canarische eilanden is ook op La Palma beter watermanagement gewenst.

Bij waterschaarste gaat het natuurlijk niet alleen om de aanvoer maar ook om het verbruik. Het toerisme op La Palma is niet de grote boosdoener. In tegenstelling tot Tenerife en Gran Canaria is het aantal vakantiegangers op La Palma beperkt. De grootste waterverbruiker op La Palma is de bananenteelt. Bananen zijn het belangrijkste exportproduct van het eiland. Overal in het westen van La Palma staan kassen met bananen. Ze beslaan tientallen vierkante kilometers van het eiland dat in totaal nog geen twee keer Texel is. Zoals op foto 2 te zien is, strekt de  bananenaanplant zich uit tot pal aan de kust. Al die bananen kosten veel water. Voor een kilo bananen is maar liefst  860 liter water nodig. 95 procent van al het water op La Palma gaat naar landbouwirrigatie. Wie op Google Maps met satellietfoto’s inzoomt op het gebied ten zuiden van Los Llanos de Aridane op La Palma ziet een enorm lappendeken van waterbassins ten behoeve van de bananenteelt.

Waterslurpers dus, die bananen. Dat moet toch anders kunnen. Op het naburige eiland Lanzarote ontzilten ze zeewater. Die oplossing voor het watertekort kan ook worden toegepast op La Palma. Zeker als men op grote schaal wind- en zonne-energie zou opwekken om waterontziltingsinstallaties te laten draaien. Zon en wind genoeg. Een betaalbare en duurzame oplossing. Daarnaast is minder water verbruiken een oplossing, zou je zeggen. Dat kan door de eenzijdige en zwaar gesubsidieerde (zie kader) bananencultuur te vervangen door landbouwgewassen die minder water verbruiken. Voor het produceren van een kilo sinaasappels heb je maar de helft van de hoeveelheid water nodig die de productie van een kilo bananen vraagt. Daarnaast kun je water recyclen en zuiniger gebruiken. Fyffes en Chiquita zeggen dat ze daar druk mee bezig zijn. De eerste stappen in de goede richting worden gezet, maar het gaat langzaam want de macht van de bananenbedrijven en korte termijnbelangen zijn groot.

Dat het anders moet en kan is wel duidelijk. Herstel van het evenwicht mens-natuur. Wil La Palma echt een paradijs worden, dan zal er waarschijnlijk aan de dominantie van de banaan op het eiland flink getornd moeten worden en is een duurzamer landbouw nodig die beter past bij het droge klimaat.

Dit voorbeeld over watertekorten en bananen op La Palma laat goed zien hoe complex mens-natuur relaties zijn. Veel leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben moeite met het denken in complexe geografische relaties. Dat blijkt ook duidelijk uit onderzoek van Jan Karkdijk in Nederland en van Marjolein Cox in Vlaanderen. Beide onderzoeken zijn in februari 2019 gepubliceerd in het tijdschrift International Research in Geographical and Environmental Education. Leren denken in mens-natuur systemen is vaak complex en niet gemakkelijk, maar wel heel belangrijk. Het kan bijvoorbeeld getraind worden door te werken met concrete casussen zoals het bovenstaande voorbeeld over hoe mensen in een bepaald gebied leven en zouden kunnen leven. Dat is fascinerende aardrijkskunde. Het is ook de kern van het vak. Kennis waar je wat aan hebt. Dus: gaan met die banaan.