Gibraltar: Britser dan de Britten?

Begin dit jaar vormde Gibraltar een obstakel in het creëren van één Europees luchtruim. Sinds Groot-Brittannië deze rots in het uiterste zuiden van Spanje meer dan driehonderd jaar terug kreeg toebedeeld, wordt die soevereiniteit betwist en proberen de Spanjaarden Gibraltar zo veel mogelijk tegen te werken. Het Verenigd Koninkrijk blijft er koel onder en stelt dat de bevolking na ruim drie eeuwen Britser dan Brits is.

Het vliegveld van Gibraltar ligt op een landengte die Groot- Brittannië volgens Spanje heeft ‘gestolen’. De Britten willen dat Gibraltar deel uitmaakt van het Europese luchtruim. De Spanjaarden eisen een aparte regeling. EU-commissaris Violeta Bulc brandt zich liever niet aan de kwestie. ‘Dit is een zaak tussen twee lidstaten.’ Gelijk heeft ze, want deze animositeit staat niet op zich.
 

The Rock

Wanneer het vliegtuig een scherpe bocht maakt richting de landingsbaan, is de rots van Gibraltar goed te overzien. ‘The Rock’, zoals Gibraltar ook wordt genoemd, is 6,8 vierkante kilometer Brits grondgebied in het uiterste zuiden van Spanje. Er wonen ruim dertigduizend mensen, bijna vijfduizend per vierkante kilometer. Er werken er nog veel meer, voornamelijk Spanjaarden. De Gibraltarezen verdienen hun geld in de financiële sector, toerisme, scheepvaart en met internetgames.

In 1704 veroverde een Brits-Nederlandse vloot de rots op de Spanjaarden. De Britten namen de stad in en weten deze al 310 jaar te behouden. De nederzetting is in die tijd enorm gegroeid. Het vliegtuig arriveert op een ingepolderde landingsbaan waarvoor het verkeer stilgelegd moet worden. Ook een nieuwe woonwijk staat op ingepolderd land. Het laat zien hoe krap de Gibraltarezen zitten. Waar je ook bent, altijd zie je de rots, het Spaanse vasteland en de Afrikaanse kust.

Voor de Britten was dit een strategische locatie. Van ‘Europa Point’ is het slechts 14,3 km naar Afrika. Wie Gibraltar beheerst, kan de scheepvaart en het handelsverkeer tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan controleren. De Britten hebben een relatief groot deel van Gibraltar dan ook gereserveerd voor een legerbasis. Er ligt ook een marinehaven, en de Royal Air Force is aanwezig met één straaljager. De rots zelf is een zwaar bewapende gatenkaas met tunnels en kanonnen.

Britse identiteit

Regelmatig zijn er incidenten met Spanje, dat Gibraltar nog altijd opeist als eigen grondgebied. Afgaand op de nieuwsberichten over problemen tussen Spanje en Gibraltar lijkt het dat de Gibraltarezen zich enorm Brits voelen, volgens de BBC misschien zelfs ‘Britser dan de Britten’. Bij aankomst in Gibraltar lijkt dit in eerste instantie te kloppen gezien de klassieke rode telefooncellen en brievenbussen en de fish and chips restaurants. Maar als je met de bevolking praat en Britse academici raadpleegt, blijkt het complexer in elkaar te steken. De Gibraltarese identiteit is niet zozeer Brits als wel mediterraan. De bevolking bestaat voor een groot deel uit Britten, maar ook Spanjaarden, Italianen en Portugezen hebben hun sporen achtergelaten in de havenstad. Volgens het bureau voor de statistiek van Gibraltar bestaat 83 procent van de bevolking uit geboren Gibraltarezen, 9,6 procent is Brits en 1,2 procent is Spaans.

Dubbelhartig

Met de Vrede van Utrecht in 1713 droeg de Spaanse Kroon Gibraltar over aan de Britse Kroon for ever. Gibraltarezen vinden echter dat ze een eigen cultuur hebben. Sommigen zijn ook ontevreden over hoe de Britse regering met hen omgaat. Die zou te weinig voor Gibraltar opkomen, en het Britse standpunt over de EU staat haaks op dat van Gibraltar. Daarom wil een deel van de Gibraltarezen onafhankelijker zijn van Groot-Brittannië. Van kolonie is Gibraltar in 2006 overgegaan in een Brits overzees gebiedsdeel, maar het doel is de status van Brits Kroonbezit. Als de Britse kroon volledig afstand doet van Gibraltar, heeft de Spaanse kroon namelijk het eerste recht op het grondgebied volgens de Vrede van Utrecht. Een echte onafhankelijkheidsverklaring door de Gibraltarezen betekent daarmee de mogelijkheid van een Spaanse overname. Het drie eeuwen oude verdrag is dus nog steeds van belang. Zowel de Britten als de Gibraltarezen beroepen zich erop tegen de Spaanse claims. 

Provocatie

Ondertussen hebben de Gibraltarezen de Britten hard nodig. Regel matig varen Spaanse marineschepen de Gibraltarese territoriale wateren binnen. Gibraltar dient dan een klacht in bij de Britse minister van Buitenlandse Zaken, die daarna verhaal haalt bij zijn Spaanse collega. Dit ritueel herhaalt zich elke paar maanden. En nu speelt er dus de kwestie van het luchtruim.

Spanje sluit ook regelmatig de grens met Gibraltar voor bepaalde producten zoals bouwmaterialen, of vertraagt de doorgang voor mensen. Hierdoor moeten die soms uren wachten om de grens over te mogen. Dit leidt tot onvrede bij de Gibraltarezen én bij de vele Spanjaarden die in Spanje wonen, maar in Gibraltar werken (in de bouw en het toerisme). Doordat bouwmaterialen al maanden worden tegengehouden, koopt Gibraltar nu de materialen in Marokko, met de Spaanse leveranciers als verliezers. Voor de Spaanse overheid lijkt het echter een principekwestie.

Gibraltar leunt ook zwaar op het toerisme. Jaarlijks komen er zo’n 700 duizend bezoekers naar het Upper Rock natuurpark. Veel welgestelde Britten overwinteren met hun jacht in een van de luxe havens. Daarnaast komen er veel Spanjaarden en Britten op bezoek die in het aangrenzende La Linea (‘de grens’) in Spanje wonen.

Ondanks de vele tekenen van de Britse cultuur – de enclave heeft zelfs een eigen cricketteam – hebben de Gibraltarezen een overwegend mediterrane cultuur. Ze zijn dus bepaald niet Britser dan de Britten; ze willen alleen duidelijk maken dat ze boven alles niet Spaans zijn. 

Met dank aan het Honoursprogramma van de Faculteit der Managementwetenschappen en de Gibraltar National Archives.