Onderwijsdag - sneak preview: Naar een nieuwe cartografie van grenzen en migratie

Een kaart is meer dan alleen een visuele weergave van de wereld; het is ook een verhaal dat een wereldbeeld uitdrukt en vormgeeft. Dan zou je verwachten dat er vele cartografische verhalen over de wereld worden verteld. Echter, een standaard wereldkaart in een Atlas vertelt voornamelijk één verhaal—het verhaal en de schaal van de natiestaat—een script dat zijn oorsprong vindt in de koloniale 16e eeuw. Sindsdien toont een wereldkaart een wereld waarin mensen worden ingedeeld in vermeend homogene groepen, weergegeven met gekleurde vakjes die omringd zijn door ononderbroken grenslijnen. Het is het beeld van ‘wij hier, zij daar’. Ook veelzeggend: migratie wordt op een standaardkaart doorgaans geïllustreerd met grote pijlen die dreigend afstormen op die staatshokjes, alsof het om een vijandige invasie gaat. De verschillen in grensbeleid, internationale relaties, historische afhankelijkheden, persoonlijke reisverhalen en ervaringen blijven vaak buiten beeld. Deze visuele representatie van de wereld is al eeuwenlang dominant in politiek, onderwijs en media, en heeft daardoor een aanzienlijke invloed op het wereldbeeld en opvattingen over grenzen en migratie. Hoewel deze kaarten zich presenteren als objectief en neutraal, is de onderliggende kaartlogica dus vooral staatscentrisch en daardoor eenzijdig: Ceci n’est pas le monde – this is not the world.

In mijn lezing op de komende KNAG Onderwijsdag, pleit ik voor een nieuw cartografisch verhaal dat deze staatscentrische visie in cartografie overstijgt, gebaseerd op mijn recente boek Free the Map. Met een knipoog naar Gerardus Mercator, die in de koloniale tijd Atlas introduceerde als symbool voor kaartcollecties, stel ik de figuur van Hermes voor, de kleinzoon van Atlas en god van mobiliteit en menselijke verbindingen, als alternatief voor de traditionele cartografische benadering. In de lezing bespreek ik verschillende visueel aantrekkelijke, alternatieve kaarten van grenzen en migratie, die een inclusievere, menselijke en dynamischere kijk op de wereld bieden, gecategoriseerd als counter-mapping, experience-mapping en connectivity-mapping. Elke dimensie en schaal heeft daarbij een eigen verhaal. Tenslotte bespreek ik voorbeelden van innovatieve kaartopdrachten, geschikt voor educatieve doeleinden en openbare Maplabs, die de kaart kunnen helpen bevrijden uit zijn territoriale fuik.