Wil het ware Europa nu opstaan?

In een vorig leven werd hij bekend als Geo-therapeut. Nu is Ton van Rietbergen terug en slaat in lijn met de tijdsgeest wild om zich heen.

Vaak heb ik een debat gevoerd over de rol van het individu bij veranderingen. Ben de Pater wees er in zijn colleges op hoe de burgemeester van Liverpool ontwikkelingen in gang zette of een bepaalde bisschop het verschil maakte (zie ook Geografie 2021-6). Daar was ik zelf nogal sceptisch over. Structuren en instituties verander je niet zomaar. De recente gebeurtenissen hebben mij toch doen twijfelen. Het waanzinnige oekazebeleid van Donald Trump doet de wereld op zijn grondvesten trillen. De man in het Witte Huis beweerde zelfs dat de democratisch gekozen Zelensky een dictator is en Poetin een soort van Amerikaanse vriend en gelijkgestemde. De Verenigde Naties en de Veiligheidsraad lijken ineens hobbyclubs, die vol ontzag luisteren naar praatjes waar elke eerstejaars student een onvoldoende voor zou scoren. Golf van Amerika? Ga de Bosatlas nog eens doornemen! Maar met Google in de hand zal de student zijn gelijk claimen. Kortom, het is tijd om met pijn in het hart afscheid te nemen van de Verenigde Staten. Opkomen voor eigen belang is tot daaraan toe, maar afscheid nemen van de waarheid en de wetenschap is onaanvaardbaar. Zag in de documentaire The Corridors of Power Obama nog pleiten voor een multilaterale wereld waarin het een morele plicht is voor de VS om de zwakken te beschermen. Het gaf een nostalgisch gevoel. Nu is de wereld gereduceerd tot een combinatie van Risk en Monopoly. Ik val Groenland aan met drie dobbestenen en koop (lees: roof) voor 200 miljoen aan grondstoffen. Het is dus tijd voor een eigen koers van Europa en hopelijk ook de rest van de wereld. Dat geldt zeker voor het conflict in Oekraïne. In NRC van 4 januari pleit de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev onder de kop ‘Europa gedraag je niet als slachtoffer’ voor een zelfbewustere rol. Daarvoor haalt hij onderzoek van Grayson en Stein aan uit 1981. Bij een experiment met gevangenen bleek dat die bij voorkeur mensen te grazen namen die zich al als slachtoffer gedroegen. Datzelfde gebeurt nu in Europa en dat is ongepast. Als we een economische en demografische vergelijking maken tussen de EU en Rusland, is die angst sowieso niet gerechtvaardigd. Zo is alleen al de economie van het worstelende Duitsland dubbel zo groot als die van Rusland. Demografisch ziet de toekomst er voor Rusland en trouwens ook die van Oekraïne helemaal dramatisch uit. Nu telt Rusland nog ruim 140 miljoen mensen, maar het ziet de bevolking de komende tijd drastisch slinken. De zeer grote verliezen van mannen in de productieve leeftijd, het grote aantal vluchtelingen naar elders, het enorme vrouwenoverschot en de lage vruchtbaarheid doen het ergste vermoeden. Volgens de Amerikaanse denktank Atlantic Council zou de Russische bevolking tegen het einde van de eeuw bijna gehalveerd kunnen zijn tot rond de 80 miljoen.

De Europese reactie is tot nu toe vooral: pleiten voor het opschroeven van de defensie-uitgaven tot vaak onrealistische hoogte. Veel belangrijker is het nu snel tot een echt Europees leger en eigen industrie te komen. Dat leidt ook tot minder defensieaankopen in de VS – het enige waarom Donald Trump lijkt te geven. Ook moeten we stoppen met het overdrijven van de Russische kracht. De militaire prestaties van Rusland houden niet over en feitelijk is de enige kracht van het huidige land onder Poetin het volledige gebrek aan enige vorm van moraliteit. Voor een oplossing in Oekraïne zou niet zozeer de omvang van het veroverde gebied, maar zouden de mensen centraal moeten staan. Laat de in puin geschoten gebieden gewoon in handen van de Russen, maar zorg wel dat alle mensen die dat willen, een plek krijgen in Oekraïne. Er is ruimte genoeg. En als individuen echt zo veel kunnen bereiken, waarom zou er geen nieuwe Gorbatsjov opstaan?