Airbnb en stedelijk toerisme in Utrecht

Toerisme: gemengd genoegen?

De groei van Airbnb beroert de gemoederen. Buurtbewoners, hotelbazen en beleidsmakers maken zich zorgen. Ratelende rolkoffers, overlast en emotionele reacties domineren het debat. Welke invloed heeft Airbnb daadwerkelijk op het stedelijk toerisme?

Innovatieve platforms die het mogelijk maken je spullen, auto of huis online te delen, schieten als paddenstoelen uit de grond. Een van de bekendste is Airbnb. Het Amerikaanse bedrijf begon in 2007 met het verhuren van enkele luchtbedden in een appartement in San Francisco. Nog geen tien jaar later is het een wereldwijd platform waar particulieren accommodatie kunnen aanbieden en verhuren aan toeristen.

Airbnb zet zich neer als een exponent van de deeleconomie. Het richt zich op toeristen door hen een authentieke ‘live like a local’- ervaring te bieden. Woningeigenaren, huurders en pandjesbazen worden aangetrokken door de financiële voordelen van tijdelijke verhuur. Aan de basis van het succes liggen volgens deskundigen het vertrouwen in het merk Airbnb zelf en tussen verhuurders en huurders, dat wordt versterkt door het systeem van reviews, in combinatie met een competitieve prijs en een ruim aanbod. Het initiatief groeit exponentieel. Het verhuurplatform biedt inmiddels meer dan 2 miljoen accommodaties aan en heeft binnen acht jaar al 60 miljoen gasten ondergebracht. De waarde van het jonge bedrijf wordt inmiddels geschat op zo’n 9 miljard euro, waarmee het bekende hotelketens als Accor, Hyatt en Intercontinental voorbijstreeft.

Verstoring?

Airbnb, dat begon als nichemarkt, is uitgegroeid tot een significant verstorende factor in de als statisch bekend staande accommodatiesector. Het platform is niet meer alleen bestemd voor een kleine groep toeristen die het leuk vindt bij een lokale inwoner thuis te verblijven, maar heeft zich ontwikkeld tot een volwaardige concurrent voor de hotelindustrie. Niet iedereen is gelukkig met het snelgroeiende fenomeen, zo blijkt uit recente media-aandacht voor met name de situatie in Amsterdam. Hoteliers beschuldigen Airbnb-aanbieders van oneerlijke concurrentie, aangezien tijdelijke verhuur van woonruimte via Airbnb zich in het grijze gebied van de wet bevindt. Verhuurders betalen nauwelijks tot geen belasting, voldoen niet aan voorwaarden op het gebied van brandveiligheid, of overtreden andere gemeentelijke regels. Hotels zijn daar wél aan gebonden. Daarnaast benadrukken opiniemakers en politici steeds vaker dat Airbnb leidt tot overlast in woonwijken, de sociale dynamiek van buurten aantast en gentrificatie versterkt door de prijs-opstuwende werking.

Als reactie presenteert Airbnb zelf rapporten waaruit zou blijken dat verhuur van accommodatie via het platform juist positieve gevolgen heeft. Zo stelt Airbnb dat 74 procent van de accommodaties buiten de gangbare hoteldistricten ligt en Airbnb-gebruikers gemiddeld tot twee keer zo lang op een stedelijke bestemming verblijven als hotelbezoekers. Dit zorgt voor een spreiding van toeristen, in tijd en ruimte, maar ook in economische impact. Volgens Airbnb doen gebruikers tot 42 procent van hun bestedingen in de directe omgeving van de accommodatie, en stimuleren daarmee de lokale economie. Over de mogelijke prijsopstuwende werking op de woningmarkt en overlast in straten en buurten met een hoog aantal Airbnb-verhuurders, wordt in de rapporten niets gezegd. Aangezien Airbnb gegevens over verhuur via haar platform weigert te delen met onderzoekers of beleidsmakers, zijn de stellingen moeilijk te verifiëren.

Vanwege het gebrek aan betrouwbare informatie over de omvang en effecten van Airbnb wordt het debat momenteel beheerst door aannames en emoties en weten beleidsmakers niet of ze voor of tegen moeten zijn. Hoe dan ook: Airbnb is hot en dat maakt de tijd rijp om de effecten ervan op stedelijk toerisme vanuit een geografisch perspectief te bekijken.

Airbnb in Utrecht

We nemen Utrecht als voorbeeld en kijken naar de spreiding van Airbnb over de stad, met een inkijk in de profi elen en het gedrag van de gebruikers van Airbnb afgezet tegen die van toeristen die in hotels overnachten. De gegevens zijn deels verkregen door eigen onderzoek onder toeristen die in Airbnb-accommodaties verbleven en toeristen die kozen voor driesterrenhotels. Informatie over de spreiding en omvang van het Airbnb-aanbod in Utrecht komt van de website van Airbnb, de laatste twee jaar verzameld door een derde partij, Airdna. Hieruit blijkt dat in 2015, toen de Tour de France in Utrecht startte, het aantal geregistreerde Airbnb-accommodaties binnen de gemeentegrenzen sterk steeg ten opzichte van de jaren ervoor (figuur 1). De toename van het aantal Airbnbadressen zette in 2016 door, overeenkomstig de wereldwijde groei van Airbnb op populaire toeristische bestemmingen. In totaal waren er juli afgelopen jaar 2865 accommodaties geregistreerd bij Airbnb in de gemeente Utrecht. Daarvan had de helft in de 12 maanden ervoor één of meer boekingen, met in totaal 10.599 boekingen. Het grootste deel van de Airbnb-accommodaties werd het afgelopen jaar dus niet of sporadisch verhuurd.

Recente studies laten zien dat – anders dan Airbnb claimt – verhuur zich clustert in de historische binnenstad (Barcelona) of in buurten dicht bij het centrum (Londen). De spreiding wijkt wel af van de traditionele accommodatiesector, die zich clustert in hoteldistricten in het centrum van de stad en rondom transportknooppunten. Een analyse van de ruimtelijke spreiding in Utrecht laat zien dat Airbnb-verhuur vooral plaatsvindt in de wijken rondom het stadscentrum en met name de eind-19e-, begin-20e-eeuwse buurten als Lombok, Vogelenbuurt en Wittevrouwen. Voormalige Vogelaarwijken zoals Kanaleneiland en Overvecht hebben maar een beperkt Airbnb-aanbod, de verder weg gelegen uitbreidingswijken als Lunetten en Vinex-wijken in Leidsche Rijn bijna geen (figuur 2). Hoewel in de historische binnenstad het hoogste aantal Airbnb-accommodaties per bewoner wordt aangeboden, is de bezettingsgraad er lager dan in de populaire buurten buiten het centrum (figuur 3). De prijzen in het centrum liggen dan ook beduidend hoger dan in de buurten eromheen. Er is dus een ruimtelijk patroon te vinden in de spreiding van Airbnb, en daarmee de kosten en baten van toerisme, over de stad. De spreiding maakt dat toeristen ook wijken buiten het stadscentrum aandoen.

Airbnb-toeristen

De vraag is nu of ook het activiteitenpatroon van Airbnbtoeristen afwijkt, zodat de spreiding een positief effect heeft op de buurten waar de accommodaties zich bevinden. Daartoe vergelijken we toeristen die in een Airbnb-accommodatie verbleven in Utrecht met degenen die een driesterrenhotel verkozen. Uit anoniem afgenomen vragenlijsten onder zeventig Airbnb-toeristen en zeventig hotelgangers blijkt dat Airbnb een ander type toerist trekt dan hotels. De Airbnb’ers zijn relatief jong en reizen vaker individueel of in kleine groepen. Ze zijn avontuurlijker ingesteld dan hoteltoeristen en hechten minder waarde aan comfort en veiligheid (figuur 4). Veiligheid slaat in dit verband op de betrouwbaarheid van de gekozen accommodatie, wat bij Airbnb gestoeld is op persoonlijk contact tussen huurder en verhuurder. Meer dan 80 procent van de Airbnb’ers zegt dat authenticiteit een belangrijke rol speelt in de accommodatiekeuze. Bij hoteltoeristen is dat slechts 10 procent.

Uit het onderzoek in Utrecht blijkt dat toeristen in veel gevallen kiezen voor Airbnb vanwege de authenticiteit van een overnachting in het huis van een Utrechter, en dat zij hun accommodatie vooral in de wijken rondom het stadscentrum huren. Hiermee onderscheidt de Airbnb-toerist zich van de hotelganger, die meer binnen de toeristische bubble blijft . Dit is ook te zien in het activiteitenpatroon: waar de Airbnb-toeristen de voorkeur geven aan de meer avontuurlijke activiteiten buiten de gebaande paden, zoals struinen door een etnische of creatieve buurt, een fi ets- of wandeltocht door de stad maken, contact maken met lokale inwoners en bezoek aan horeca in de buurt van de accommodatie. Bijna de helft van de Airbnb-gebruikers zegt activiteiten ‘buiten de gebaande paden’ aantrekkelijk of zeer aantrekkelijk te vinden bij hun bezoek aan Utrecht. Bij de hoteltoeristen is dit nog geen 20 procent (figuur 5). Het onderzoek laat ook zien dat hotelgangers meer dan Airbnb-toeristen bij voorkeur de typische toeristische hotspots van Utrecht bezoeken, bijvoorbeeld de Dom en het Rietveld- Schröderhuis. De conventionele activiteiten scoren echter bij beide groepen erg laag, wat ook duidt op een relatief zwak primair toeristisch product in Utrecht.

Angst voor airbnb

Utrecht trekt bij lange na niet zo veel toeristen als Venetië of Amsterdam, maar voor alle Nederlandse binnensteden geldt dat meer toerisme niet langer automatisch beter wordt gevonden. Met het schrikbeeld voor ogen van een door toerisme gedomineerde mono-economie waar de leefbaarheid voor bewoners ernstig in het gedrang is geraakt, komen de negatieve effecten steeds vaker op de stedelijke beleidsagenda’s. In Amsterdam, met het grootste aanbod van Airbnb-accommodaties in Nederland, groeit het aantal hotelovernachtingen nog steeds hard, in het eerste kwartaal van 2016 bijvoorbeeld met 11 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Daar bovenop neemt de informele of semi-formele accommodatiesector, waartoe Airbnb behoort, sterk toe. Hierdoor ontstaat de vrees dat Airbnb bijdraagt aan massatoerisme in steden. Ons verkennend onderzoek laat echter zien dat Airbnb niet zomaar en alleen ‘meer’ toerisme in de stad veroorzaakt, het leidt ook tot een ‘ander’ type toerisme. Airbnb-klanten zullen zich minder ophouden rondom de traditionele toeristische hotspots dan de hoteltoeristen. Bovendien overnachten Airbnb-toeristen voornamelijk in woonwijken buiten het centrum van de stad. De druk op het centrum neemt dus niet automatisch toe. Ook de economische impact spreidt zich beter over de stad. Doordat Airbnb-toeristen vaker etnische of creatieve buurten buiten het centrum bezoeken en de lokale horeca aandoen, zullen de baten van Airbnb-toerisme doorgaans terechtkomen bij lokale ondernemers, wat een impuls geeft aan de buurteconomieën. Het spreiden van toeristen over de stad en het verlengen van de verblijfsduur zijn doelstellingen van veel beleidsmakers in het stedelijk toerisme – zo ook in Utrecht. Het onderzoek laat zien dat juist dit het geval is bij Airbnb-toeristen, en dat zodoende de kosten en baten van toerisme meer verspreid worden over tijd en ruimte.

Het onderzoek in Utrecht wijst uit dat Airbnb vooral tot een ander soort toerisme leidt en de druk op populaire stedelijke hotspots niet per se vergroot. Natuurlijk zijn er kanttekeningen te plaatsen. Behalve dat de baten meer gespreid worden over de stad, dragen inwoners van buurten met veel Airbnb-verhuur ook meer de lasten van het toerisme dan voorheen. De gebrekkige regelgeving rondom Airbnb en de overlast in woonwijken zonder specifieke toeristische bestemming vergen dan ook zeker nadere studie.

BRONNEN

• Guttentag, D. 2015. Airbnb: disruptive innovation and the rise of an informal tourism accommodation sector. Current issues in Tourism, 18 (12): 1192-1217.
• Milikowski, F. 2016. Onderzoek: De macht van Airbnb, Een luchtbedje met ontbijt. De Groene Amsterdammer: www.groene.nl/artikel/een-luchtbedje-met-ontbijt
• Obbink, H. 2016. Overlast door Airbnb moeilijk aan te pakken. Trouw: www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/4353754/2016/08/08/Overlast-door-Airbnb-moeilijk-aan-te-pakken.dhtml
• Quattrone, G. et al. 2016. Who benefits from the sharing economie of Airbnb? Proceedings of the 25th International Conference on World Wide Web 2016: 1385-1394.
• Zee, E. van der 2016. Airbnb is zegen voor Amsterdams toerisme. De Volkskrant: www.volkskrant.nl/opinie/airbnb-is-zegen-voor-amsterdams-toerisme~a4311100/