Break Out!

Samen naar de dierentuin, 30 kilometer fietsen, naar de fysiotherapeut of een ijsje halen. Groningse studenten en mensen met een beperking breken een half jaar uit hun eigen leefwereld om die van de ander te ontdekken: ziedaar het project Break Out!  

Om te ontdekken hoe mensen met een beperking de huidige samenleving ervaren, zijn de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen en Kunstacademie Minerva een samenwerking aangegaan met de Noorderbrug. Dit is een zorginstelling voor mensen met hersenletsel, Huntington of doofheid met complexe problematiek. In Break Out komen studenten in contact met mensen met een beperking. Zo kunnen ze elkaars leefwerelden ontdekken, verhalen delen en ervaren hoe inclusief de stad Groningen nu eigenlijk is. 

Break Out 

Break Out beleeft zijn derde jaar in Groningen. Elk jaar worden er trio’s geformeerd van een student sociale geografie of planologie, een kunststudent en een Noorderbrug-cliënt. De deelnemers van de Noorderbrug hebben – al dan niet aangeboren – hersenletsel. Sommigen hebben concentratieproblemen, anderen maken gebruik van een spraakcomputer. De een overbrugt grotere afstanden met een rollator, de ander zit altijd in een rolstoel. Het project staat in het teken van ontmoetingen, activiteiten, gesprekken en een bijdrage voor een expositie. Elk groepje onderneemt activiteiten om elkaar beter te leren kennen, zoals een fietstocht, bezoek aan een tentoonstelling, of tennissen in een rolstoelvriendelijke hal. Dit om vertrouwen te krijgen in elkaar. De stap om ervaringen en gevoelens te delen is dan gemakkelijker. 

Expositie 

De foto’s bevatten ook een boodschap over de huidige inrichting van de openbare ruimte. Daarom werkt elk groepje mee aan een expositie waarin ze hun verhaal vertellen over de thema’s toegankelijkheid en inclusie in de stad. We zoomen in op twee groepjes. 

Arjen heeft te kampen met spasmes, wat hem minder mobiel maakt. Hij heeft spraakproblemen en moeite zijn spieren aan te sturen. Tijdens de activiteiten van zijn groepje blijkt dat het voor Arjen soms moeilijk is zich in de openbare ruimte voort te bewegen. Hij probeert alles zo veel mogelijk zelfstandig te doen waardoor zijn tempo soms lager ligt dan bij anderen. Dit geldt vooral bij fysieke obstakels. Voor de expositie heeft Arjens groepje een 360 graden-filmpje gemaakt van een route die Arjen aflegt in de stad. Je kunt dat bekijken met een virtual reality-bril. In de clip gaat hij een stukje met de trein, waarna hij op het station op een betonnen trap zonder leuning stuit. In het filmpje is te zien hoe Arjen toch de trap probeert te beklimmen zonder enig houvast. De boodschap voor planologen, gemeenteambtenaren en ontwikkelaars is dat de openbare ruimte nog niet geheel toegankelijk is voor mensen met een beperking. 

De groep van Margot stuit in het project op andere problemen. Margot zit in een elektrische rolstoel en communiceert via een spraakcomputer. Op een gegeven moment gaan ze in het centrum van Groningen een kop koffie drinken. Veel winkels en cafés in Groningen hebben treden voor de ingang. Een aantal panden heeft een grote houten plaat in de buurt liggen om over de trap te leggen. Zo kunnen mensen met een rolstoel toch naar binnen. 

Hiermee is het probleem van ontoegankelijkheid opgelost, maar dat van exclusie nog niet. In de stad en in het café wordt Margot namelijk aangestaard. Omdat ontmoetingen tussen mensen met en zonder een beperking zich nauwelijks voordoen in het dagelijks leven, lijkt Margot out of place in het café. De starende ogen die haar volgen in openbare ruimtes geven haar een gevoel dat ze niet op haar plek is. Ook de twee studenten die met haar op pad zijn, ervaren dit zo. In de expositie roept deze groep ditzelfde gevoel op door de ogen van Noorderbrug-cliënten te richten op de bezoeker, en zo de bezoeker niet op zijn plek te laten voelen. 

Impact 

Voor de studenten is Break Out een nieuwe manier om te leren over visuele methoden die helpen de ruimtelijke omgeving te analyseren, namelijk door te ervaren en te doen. Zo zegt een student sociale geografie en planologie: ‘Tijdens het gewone bachelor-programma is er weinig aandacht voor participatief onderzoek. Dit project geeft de kans dat te ervaren in al zijn complexiteit’. Break Out maakt studenten ook bewust van de huidige situatie van inclusie en ruimtelijke ontwikkeling: ‘Mensen met een beperking hebben het nodig dat zij worden betrokken, en dat er aan hen wordt gedacht bij ruimtelijke ontwikkeling. Zij zijn de experts in de sociale en fysieke in- en exclusie en niet de planoloog. Ik zie nu eerder de obstakels én denk ook meer na over beperkingen, de verschillen hiertussen en de verschillende dingen die de Noorderbrug cliënten verlangen van de ruimte’. 

Break Out heeft dus ook impact op de houding en ontwikkeling van de geografie- en planologiestudenten. Een van hen zegt hierover: ‘Het was voor mij een enorme eyeopener dat deze mensen helemaal niets verschillen van mij als persoon. Over het algemeen denken, doen en willen ze hetzelfde als ik’. En: ‘Het [is] van belang om stereotypes af te breken door juist met dit soort projecten te laten zien dat ook mensen met een beperking ertoe doen, en zinvol kunnen bijdragen aan de samenleving’. Studenten en cliënten hebben dus het idee gekregen dat ze niet veel van elkaar verschillen. Dit is een belangrijk onderdeel van het begrip van inclusie ontstaan door Break Out. 

VN-verdrag 

Het project levert nog meer op. Allereerst zet de expositie aan tot vragen over toegankelijkheid en inclusie in steden. Verhalen over ervaringen op microniveau bereiken zo een breder publiek. In 2016 is het VN-verdrag Handicap in Nederland in werking getreden, met als doel mensen met een beperking als volwaardige burgers te laten deelnemen in de samenleving. Het gaat dan om alle aspecten van de samenleving, werken en wonen, en ook toegankelijkheid en inclusie. Het groepje van Margot heeft ervaren dat toegankelijkheid niet hetzelfde is als inclusie. Bij inclusie zijn naast fysieke ook sociale factoren belangrijk, zoals het gevoel dat je erbij hoort. Het VN-verdrag probeert op macroniveau inclusie te bevorderen door invloed uit te oefenen op landelijke wet- en regelgeving. Maar écht leren over inclusie en toegankelijkheid doe je met participatief onderzoek: door in contact te komen met mensen, en hun barrières in de leefomgeving tegen te komen.

MEER WETEN? 

• https://tinyurl.com/ycp6vxdk, Unifocus filmpje ‘op ontdekkingsreis door elkaars leefwerelden’, 9 maart 2016. 
• https://tinyurl.com/y6w9t7pv, filmpje Arjen. 
• https://tinyurl.com/BOStephan, filmpje Stephan. 
• https://www.noorderbrug.nl 

BRONNEN

• Imrie, R. & M. Kumar 1998. Focusing on disability and access in the built environment. Disability & Society, 13(3): 357-374. 
• Kitchin, R. 1998. ‘Out of Place’,’Knowing One’s Place’: Space, power and the exclusion of disabled people. Disability & Society, 13(3): 343-356.