Roemenië roept algauw associaties op met bendes die pinpassen skimmen, Roma voor de supermarkt, corruptie en de megalomanie van voormalig dictator Ceausescu. Maar er ontwikkelt zich ook een ander Roemenië, gebaseerd op de groei van het midden- en kleinbedrijf en jonge ondernemers in bijvoorbeeld de ICT.
Cluj-Napoca (uitgesproken als Kloezj-Napoka), de tweede stad van Roemenië, is een zich onstuimig ontwikkelende stad. Daarvan zijn er meer in Centraal- en Oost-Europa, maar in Roemenië is het zo’n beetje de enige met zowel een substantiële bevolkingstoename als economische groei. De oude hoofdstad van het landsdeel Transsylvanië ligt strategisch bij een bergpas dwars door de Westelijke Karpaten, tussen de Hongaarse steppes en de centrale Transsylvanische hoogvlakte. Etymologisch gezien komt Cluj van het Slavische woord Kloetsj (sleutel), en dit lijkt ook een hint te geven over het historisch belang van Cluj-Napoca (hierna: Cluj).
Imagoprobleem
Tijdens de communistische periode onderging de oude handelsstad een ingrijpende industrialisatie. Vanwege de ligging in de nauwe vallei van de Somes-rivier gaf dat veel milieuproblemen en luchtvervuiling. De uit de grond gestampte betonnen fabrieken en flats zagen er al snel grauw uit. De transitie van planeconomie naar vrijemarkteconomie verliep problematisch, wat nog werd versterkt door etnische spanningen, vooral tussen twee van de drie etnische groepen, de Roemenen en Hongaren (de grootste etnische minderheid). De derde groep, die van de Transylvanische Saksen (Duitsers), bleef grotendeels buiten het conflict en migreerde massaal naar Duitsland als Spätaussiedler. De etnische spanningen werden aangewakkerd door nationalistische politici. Dat leidde internationaal tot een slecht imago van Roemenië en tot bizarre taferelen in Cluj, zoals overdreven vlagvertoon en lantarenpalen, stoepranden, bankjes en ander straatmeubilair die in de kleuren van de Roemeense vlag werden geschilderd.
Daarnaast worden ook westerse hulporganisaties wel genoemd als belangrijke beeldbepalers in negatieve zin. Omdat Roemenië een goed sociaalverzekeringsstelsel ontbeert, was en is er veel armoede. Hulporganisaties richtten de camera op groepen die het zwaarst te lijden hadden van de economische transitie. De beelden van schuifelende bejaarden die hun laatste bezittingen verkopen en Romakinderen levend op een vuilnisbelt, versterkten het negatieve beeld bij veel Nederlanders.
Cultuurschok
Maar wie nu in Cluj komt, staat een verrassing te wachten. De oude historische binnenstad is voor het grootste deel gerenoveerd en de meeste restaurants en cafés zien er modern en stijlvol uit. Er is een enorme groei van kleine creatieve bedrijven, voornamelijk in de ICT. Dat heeft alles te maken met de aanwezigheid van enkele van de grootste en beste Roemeense universitaire instellingen, in het bijzonder de Babeş-Bolyai-universiteit en de medische en de technische universiteit, met gezamenlijk ruimschoots meer dan honderdduizend studenten. Een op de drie inwoners van Cluj is student en dat zorgt voor een ongekende dynamiek, zeker nu Roemenië tot de EU is toegetreden. Het is voor West-Europese bedrijven steeds eenvoudiger om hier werk uit te besteden vanwege de nog altijd relatief lage lonen. De meeste buitenlanders zijn ook verbaasd over het feit dat zo veel inwoners goed Engels spreken. Waarschijnlijk hadden ze zich ingesteld op handen- en voetenwerk om hun weg te vinden en hun kop koffie te bestellen.
Een groeiend aantal jongeren start na het afronden van de studie een eigen bedrijfje. De werkgelegenheid die dat creëert, biedt Roemenen steeds meer mogelijkheden om in eigen land een goed bestaan op te bouwen, in plaats van aan de slag te gaan als sinaasappelplukker in Spanje, afwasser in Noorwegen of huishoudelijke hulp in Italië. Ook al sturen Roemeense gastarbeiders geld naar hun familie thuis, het draagt nauwelijks bij aan de ontwikkeling van het land. De brain waste van hoogopgeleide Roemenen die in het buitenland werk ver onder hun niveau doen, was en is een groot probleem voor het land. Door de stevige economische groei in Cluj verbetert de situatie daar nu langzamerhand. Het is daarmee wel een van de uitzonderingen in Roemenië. Bijna alle steden (ook hoofdstad Boekarest) verloren de laatste tien jaar substantiële aantallen inwoners – door emigratie maar ook door een sterfteoverschot vanwege de sterke vergrijzing. Het zijn namelijk vooral de jongeren die emigreren.
Groeistuipen
Het succes van Cluj heeft ook een keerzijde. Niet iedereen profiteert evenveel. De levensomstandigheden voor ouderen, werklozen en arbeidsongeschikten blijven onverminderd slecht. De kloof tussen arm en rijk verdiept zich verder. En de prijzen van onroerend goed schieten omhoog, zodat het voor starters erg moeilijk is in Cluj een geschikte woning te vinden. Op de heuvels ten noorden en zuiden van de stad wordt flink gebouwd, maar dat is niet zonder risico. De verstening vergroot de kans op flash floods, plotselinge vloedgolven onderin de smalle vallei, doordat het water van de hellingen versneld naar beneden stroomt. Daarom wordt er vooral veel bijgebouwd in de smalle oost-west lopende vallei, van de dorpen Gilau tot Apahida. De ontwikkeling van de infrastructuur blijft daar echter sterk bij achter. De hoofdweg DN1/E60, die tegelijk de enige doorgaande west-oost-verbinding vormt, is dagelijks verstopt door het drukke forensenverkeer. De snelle verstedelijking leidt bovendien tot een sterke bevolkingskrimp op het platteland. Door de geringe bestaansmogelijkheden in de landbouw trekken de meeste jongeren naar de stad en laten een vergrijzend en verarmd platteland achter. Ondanks de problemen die er in Cluj zeker bestaan, zijn verreweg de meeste mensen optimistisch over de toekomst. Een steeds grotere groep vindt dat de eigen levensomstandigheden de afgelopen tien tot vijftien jaar merkbaar zijn verbeterd, en de nieuwe economische sectoren bieden steeds meer bestaansmogelijkheden, vooral voor hoogopgeleiden. Als je een beetje verder kijkt, stuit je nog steeds op situaties in delen van Cluj die beantwoorden aan de heersende stereotypen over Roemenië. Maar dat wordt wel minder.
