De straat op om te luisteren naar de stad

1 april 2017
Auteurs:
Nesrin El Ayadi
Afdeling Sociale Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkeling (GPIO), Universiteit van Amsterdam
Dit artikel is verschenen in: geografie april 2017
Amsterdam
Opinie
amsterdam oost
FOTO: @PLACEMAKING PLUS
Onze Jane's Walk in mei 2015 begon bij het Centrum voor Beeldende Kunsten in stadsdeelhuis Oost (Amsterdam). Het centrum zit in een oude energiehal, die onder meer wordt gebruikt door muzikanten uit de wijk.

Jane Jacobs in Amsterdam Oost

Elk jaar worden in mei overal ter wereld stadswandelingen georganiseerd ter ere van de in 2006 overleden Amerikaanse stadsactiviste Jane Jacobs. Ze zijn laagdrempelig, informeel en bedoeld om ideeën te delen over de (eigen) stad. Het afgelopen jaar waren er tien wandelingen in Nederland en het animo groeit.

 

In mei 2015 nam ik deel aan een wandeling over muziek in Amsterdam Oost. Het was een koude maar zonnige dag. Een handvol geïnteresseerden verzamelde zich op het plein voor het stadsloket Oost. Ik wist eigenlijk niet wat ik ervan moest verwachten. ‘Music in East. What about music and environment? Let’s find out! We might even play a bit in the hood…’ Tot zover de informatie die ik van internet had geplukt.

We begonnen onze tocht bij het Centrum voor Beeldende Kunsten, gevestigd in een oude energiehal. De grote ruimte wordt onder meer gebruikt door muzikanten uit de wijk om te repeteren. Eens in de zo veel tijd zijn er optredens; het gebouw heeft namelijk een mooie akoestiek. We eindigden de ruim twee uur durende wandeling in een trendy kapsalon Ashes to Snow aan de Javastraat. Daar kun je je een duur kapsel laten aanmeten in een ruimte met parelwitte muren, waar prijzige kunstwerken te koop hangen, met een prominente vleugel in het midden. Muziek was het overkoepelende thema, maar als Jane’s Walk ging de wandeling over veel meer. 

Zo stonden we stil bij de mogelijke bijdrage van de trendy kapsalon aan de wijk. Kunnen buurtgenoten zich wel zo’n duur kapsel veroorloven? Verandert het karakter van de Javastraat wanneer dergelijke ondernemers zich hier vestigen? Moeten burgers zich daartegen verzetten of zo’n ontwikkeling juist verwelkomen?

Jane Jacobs

Jane Jacobs (1916-2006) is als activiste vooral bekend om haar werk in New York. In The Death and Life of Great American Cities (1961) verzette zij zich fel tegen de principes van de modernistische stedenbouw. Zij had het vooral gemunt op de grootschalige en rigoureuze blauwdrukplanning van stadsplanoloog Robert Moses, die hele buurten liet slopen voor de uitbreiding en verbetering van het stedelijke wegennet van New York. Jacobs’ activisme zorgde ervoor dat ‘haar’ Greenwich Village ongedeerd bleef. 

Jacobs hamerde er vooral op dat planners oog moeten hebben voor ‘het ballet op het trottoir’, waarmee zij doelde op de manier waarop mensen leven en bewegen in het publieke domein. Door te observeren wat er op microschaal gebeurt, kom je erachter wat een stad vitaal maakt en kun je daarop inspelen. Dit is niet alleen weggelegd voor experts: iedereen kan zijn/haar buurt observeren en het ‘ballet’ aanschouwen en interpreteren. Ieders beleving, ieders mening is waardevol. Anders dan modernisten zag Jane Jacobs dat een vitale buurt heel divers is qua functies, uiterlijk en sociaal karakter. Een buurt leeft pas als deze de hele dag gebruikt wordt, een plek is waar mensen elkaar ontmoeten. Jacobs zette zich in voor de leefbaarheid in buurten en probeerde modernistische planners over te halen de herinrichting van een stad te bezien vanuit de burgers en hun wensen. In 1968 verhuisde Jacobs met haar gezin naar Toronto, waar zij deze strijd voortzette en in 2006 overleed.

Een vergelijkbare discussie ontspon zich bij de Majellakerk, waarin sinds 2012 het Nederlands Philharmonisch Orkest en het Nederlands Kamerorkest (NedPho|NKO) gevestigd zijn. Zij trachten, zo meldt hun website, met educatieve programma’s de verbinding aan te gaan met de omgeving door gastvrijheid te bieden aan scholen en andere specifieke doelgroepen. Muziek als sociaal bindmiddel wordt ook omarmd door de Stichting Leerorkest die in dezelfde Batjanstraat is neergestreken en door Stichting Eigen Haard. De laatste heeft woningen opgeleverd speciaal voor muzikanten. Wij wilden de Majellakerk bezoeken om te zien hoe muziek de wijk verrijkt, maar kwamen voor een dichte deur te staan. Er werd gerepeteerd en daar hoort geen publiek bij. Dat is op zich te begrijpen; repeteren vergt immers concentratie. Toch rees bij ons de vraag of het idee van een orkest in de kerk wel zo aantrekkelijk is voor de buurtbewoners. Hoeveel van de musici wonen in de wijk? En als dat er weinig zijn, had de kerk dan niet een andere functie moeten krijgen die aansluit bij de wensen van buurtbewoners? Is de Majellakerk voor hen nog toegankelijk? Allemaal vragen die tijdens deze Jane’s Walk aan de orde kwamen.

Wereldwijd

De Jane’s Walk is ontstaan in Toronto, een jaar na Jacobs’ overlijden. De toenmalige burgemeester David Miller had 4 mei 2007 uitgeroepen tot Jane Jacobs Day. Een dag later organiseerden collega’s en vrienden van Jacobs 27 wandelingen in de stad om haar werk en gedachtegoed te eren. Sindsdien zijn de Jane’s Walks een terugkerend fenomeen en heeft dit initiatief zich verspreid over meer dan 200 steden wereldwijd. Iedereen kan ze organiseren, op elk tijdstip en over alle denkbare thema’s. 

De meeste wandelingen vinden tot nu toe plaats in New York, waar Jacobs jarenlang heeft gewoond en vocht voor haar idealen. In 2015 waren daar 211 tours, veelal in mei. In 2016 waren het er, mede vanwege haar 100-jarige geboortedag, zelfs 238. Zo kon je in de huid kruipen van Jane Jacobs met een wandeling door Greenwich Village, het echte Little Italy beleven in de Bronx, en Amerika’s eerste tuinstad ontdekken in Jackson Heights. Wereldwijd werden er in 2016 meer dan 1000 wandelingen georganiseerd in 212 steden verspreid over zes continenten. In Nederland vond de allereerste wandeling plaats in 2013, in Amsterdam. Twee jaar later waren er twee in Amsterdam en eentje in Groningen. Het afgelopen jaar kwamen er zeven wandelingen in Den Haag bij. In Amsterdam stonden ze vorig jaar in het teken van de meertalige binnenstad. In Den Haag ging het om thema’s als familiebedrijven in de Bomenbuurt, en ontwikkeling en natuur van Duindorp (janeswalk.org/den-haag).

De Jane’s Walks hebben inmiddels een aardige reputatie opgebouwd, zeker in Noord-Amerikaanse steden. Zij blijken een prima manier om een stad van binnenuit te leren kennen en kunnen een leuk alternatief zijn voor de traditionele toeristische rondwandeling tijdens een 

stedentrip in het buitenland. Check dus op de website van Jane’s Walks of er een interessante wandeling georganiseerd wordt. Dit jaar vinden ze hoogstwaarschijnlijk weer plaats op 5, 6 en 7 mei. Kijk op www.janeswalk.net/netherlands voor het programma in ons land. Vanwege de kleinschalige opzet worden de wandelingen vaak ook aangekondigd via Facebook – zie bijvoorbeeld de pagina Jane’s Walk Den Haag. Je kunt ook zelf een wandeling organiseren in een buurt waar je veel mee hebt of over een thema dat je interesseert.

Lead a walk
Jane's walk

Iedereen kan een wandeling organiseren, want iedereen is een expert van de plaats waar hij/zij woont, werkt en speelt’, staat te lezen op www.janeswalk.org. Deze website legt uit hoe je de route kunt uitstippelen, noemt mogelijke discussiepunten onderweg en geeft tips hoe je de wandeling onder de aandacht brengt van een breed publiek. Bovendien zijn er in steden waar al Jane’s Walks zijn georganiseerd zogenoemde city organizers, die helpen bij het opzetten van nieuwe wandelingen. Ze zijn makkelijk te benaderen (via de website kun je hen direct een bericht sturen) en soms is er een workshop ter voorbereiding van een wandeling. Op de website vind je ook korte films over het opzetten van een wandeling, en blogs over wandelingen die al hebben plaatsgevonden ter inspiratie.