140 jaar en 55 edities Bosatlas tonen ons de veranderingen in de wereld én in de opvattingen van de redacteuren. De Universiteitsbibliotheek Utrecht digitaliseerde de 36 vooroorlogse edities, en een online viewer toont per kaart de verschillen in opeenvolgende atlasuitgaven.
Toen redacteur Pieter Roelf Bos (1847-1902) in 1877 de allereerste Bosatlas publiceerde, wees niets erop dat deze zou uitgroeien tot dé schoolatlas van Nederland. De Bosatlas moest opboksen tegen maar liefst twaalf concurrerende uitgaven. Het kaartmateriaal was aanvankelijk gebrekkig en qua structuur allesbehalve vernieuwend. Toch voorzag de atlas in een duidelijke onderwijsbehoefte en de edities volgenden elkaar in rap tempo op, vooral vóór de Tweede Wereldoorlog. Zo verschenen in 1891 al de tiende, in 1912 de twintigste en in 1925 de dertigste editie. Eind 2016 rolde de 55e van de persen, die in de loop van dit jaar een digitale variant krijgt (zie Geografie januari).
De Universiteitsbibliotheek Utrecht heeft alle vooroorlogse edities gedigitaliseerd en stelt ze online beschikbaar. Elke editie van De Bosatlas is nu tot in detail te bekijken, digitaal door te bladeren en te downloaden als pdf. De uitgaven zijn voorzien van toelichtingen door dé kenner van De Bosatlas, dr. Ferjan Ormeling jr. Hij plaatst ze in historisch perspectief en wijst per kaart op wijzigingen, zoals aanpassingen van de topografie en grenscorrecties ten opzichte van vorige edities. De maatschappij veranderde en De Bosatlas veranderde mee. Dit leidde tot staatkundige en fysische aanpassingen van het wereldbeeld, én andere interpretaties daarvan door de diverse atlasredacteuren.
Om het vergelijken van de kaarten te vergemakkelijken is een online viewer ontwikkeld. Deze toont telkens twee verwante kaartbeelden uit opeenvolgende edities van De Bosatlas. Je kunt op beide kaarten synchroon inzoomen en zo goed zien hoe het kaartbeeld veranderde. Naast het gedetailleerd vergelijken van relevante atlaskaarten kun je met de viewer navigeren binnen en tussen de edities van De Bosatlas.
Online geschiedenisatlas
Met de nieuwe applicatie is als het ware een online geschiedenisatlas tot stand gekomen. Doordat De Bosatlas tussen 1877 en 1939 ongeveer om de twee jaar een nieuwe uitgave beleefde, vormt hij een prima bron voor historisch onderzoek. Historici kunnen zich bijvoorbeeld laven aan de ruimtelijke ontwikkelingen die te zien zijn op de grootschalige stadsplattegronden van onder meer Rotterdam en Amsterdam. Ook voor onderzoekers van de geschiedenis van visualisatie- en vormgevingstechnieken bieden de uiteenlopende edities van De Bosatlas tal van aanknopingspunten. Met name eindredacteur Bos experimenteerde in de vroegste periode naar hartenlust met kleurstellingen.
Het 140-jarig bestaan van De Bosatlas gaat niet onopgemerkt voorbij. Op woensdag 14 juni is er in de Boothzaal van de Universiteitsbibliotheek Utrecht een symposium over De Bosatlas, met aandacht voor de geschiedenis van de schoolatlas en de nieuwe applicatie voor het vergelijken van de vroege edities. Uitgeverij Noordhoff presenteert dan ook de nieuwste digitale editie van De Bosatlas.
Zie hier de viewer.
