Deltamanagers
Fysisch geografen kunnen aan de slag als wetenschapper, maar hun kennis ook doorgeven op middelbare scholen of lerarenopleidingen. Een aantal belandt echter op plekken waar ze hun kennis overbrengen op andere beroepsgroepen. Jan van Mourik spreekt in deze reeks met enkele van hen. De eerste is Jan van der Vleuten, die op de Delta Academy in Vlissingen fysische geografie doceert aan toekomstige deltamanagers.
In 2009 werd aan de Hogeschool Zeeland (in 2012 omgedoopt in HZ University of Applied Sciences) in Vlissingen de Delta Academy opgericht. De academie wil met drie wateropleidingen – civiele techniek, aquatische ecotechnologie en deltamanagement – aanhaken bij onze internationale traditie als waterland, en professionals opleiden die zorgen dat mensen veilig kunnen blijven leven in deltagebieden over de hele wereld.
Kusten en vooral delta’s en estuaria zijn zeer dynamische gebieden. Fluviatiele, litorale en mariene processen hebben 2 miljoen jaar de ligging en vorm van onze kust veranderd. Het laatste millennium is ook de mens gaan ingrijpen, vooral om de veiligheid van woongebieden te waarborgen. Het begrijpen van deze dynamiek is traditioneel een onderwerp van de fysische geografie, met name de kustgeomorfologie. De bouw van dijken en bruggen, veilige havens, industrieparken en steden en instandhouding van akkers, weilanden en natuurgebieden in de kustzone vereisen kennis van de fysisch-geografische dynamiek. Ook de stabiliteit van bestaande bruggen, dammen en kades is in het geding.
Toekomstige deltamanagers moeten dus goed op de hoogte zijn van de fysisch-geografische dynamiek van de kustgebieden en de geo-ecotechnologische grondslag van ons huidig landbeheer. Fysisch geograaf Jan van der Vleuten is sinds 2006 docent aan de Delta Academy.
Wat was je motivatie om als fysisch geograaf te gaan werken aan de Delta Academy?
‘Na een aantal jaren les te hebben gegeven in het voortgezet onderwijs, wilde ik de stap maken naar een werkomgeving die dichter bij de fysisch-geografische praktijk staat. De Delta Academy onderzoekt de Zuidwestelijke Delta. De Schelde-estuaria vormen een veldlaboratorium waar actuele problemen zoals effecten van zeespiegelstijging, verzilting en afnemende biodiversiteit onderzocht kunnen worden. Deze problemen spelen ook in delta’s elders in de wereld. De Delta Academy trekt met de opleiding deltamanagement studenten uit heel de wereld. Het leek me als fysisch geograaf heel interessant eraan bij te dragen dat toekomstige professionals voldoende afweten van de geo-ecologische dynamiek van de deltagebieden die ze gaan managen.’
Hebben de studenten van de Delta Academy voldoende fysischgeografische voorkennis en zijn ze gemotiveerd voor fysischgeografische onderwerpen?
‘Slechts een beperkt aantal heeft op de middelbare school aardrijkskunde in het pakket gehad. En wie dat wel had, kreeg maar mondjesmaat fysische geografie omdat op school het accent nu eenmaal meer op sociale geografie ligt. Daarom start de opleiding met een fysisch-geografische module, delta-land-water, over de aardkundige principes van stroomgebieden, riviermondingen en kustprocessen. In enkele maanden wordt zo de aardkundige basiskennis op peil gebracht. Verdieping vindt plaats in vervolgcursussen, waarin toegepast onderzoek van aspecten van estuariene dynamiek een rol speelt.’
Sinds 2002 heeft de Delta Academy als hogeschool ook een onderzoekstaak. Welke rol speelt de fysische geografie daarin?
‘Het onderzoek richt zich op de estuariene dynamiek van de Wester- en Oosterschelde. Er wordt gewerkt aan zoet-zoutwaterproblematiek, de zandhonger van estuariene systemen en aan aspecten van de kustverdediging. Veel aandacht gaat daarbij naar het lectoraatproject Building with Nature. Binnen de Delta Academy bestaat vooral een traditie op het gebied van de aquatische ecotechnologie en aquacultures. Fysische geografie speelde een ondergeschikte rol. Maar wil je een deltasysteem monitoren, dan is het belangrijk te beseffen dat fysisch-geografische processen ten grondslag liggen aan de dynamiek van estuaria en kusten. Neem het management van zoetwater. Zoetwatervoorraden werden traditioneel opgeslagen in de duinen. In deltagebieden zoals Zeeland is altijd een chronisch tekort aan zoetwater. Onderzoek binnen de Delta Academy richt zich op alternatieve methoden voor zoetwateropslag om dit chronisch gebrek te bestrijden. En zoetwaterberging zonder grondige kennis van de sedimenten waarin dat kan gebeuren, is kansloos.’
Zijn er elders in het land vergelijkbare opleidingen?
‘Er zijn meer opleidingen die zich bezighouden met watermanagement. Maar in Zeeland ligt de focus “natuurlijk” op de ZW-delta, omdat de Delta Academy midden in dit gebied staat. Uniek zijn daarmee de practicumgebieden, c.q. onderzoeksprojecten waarover de opleidingen kunnen beschikken.’
Kun je voorbeelden geven van projecten waarin fysische geografie een duidelijk rol speelt?
‘In veel afstudeerscripties komen principes van fysische geografie aan bod. Meestal als onderdeel van een groter vraagstuk. Neem het Rammegors-project. Dit is een stukje ingepolderd land dat Rijkswaterstaat wil teruggeven aan de natuur, zodat er weer getijden ontstaan. Er zullen dan in het gebied erosie en sedimentatie optreden, waardoor er een andere vegetatie ontstaat, aangepast aan een getijdensysteem. Een actueel onderzoek van studenten richt zich op de monitoring van de geomorfologische structuur die zal ontstaan en het effect op de vegetatie. Ik verwacht ook veel van de inbreng van de fysische geografie in het project Building with Nature. Dit richt zich op de bouw van veilige waterkeringen met hulp van natuurlijke processen. Belangrijke projecten zijn de bouw van oesterdammen om erosie van zandplaten te voorkomen, en schanskorven om de estuariene biodiversiteit te verhogen. Deze projecten zouden zonder inbreng van een fysisch geograaf nauwelijks kans van slagen hebben.’ •
MEER INFORMATIE: