Een bredere definitie van globalisering

Globalisering gaat niet alleen over economie, maar ook over politiek, cultuur en sociale aspecten zoals de omgang met minderheden. Valentijn Ebbers breekt een lans voor meer aandacht voor deze kant van globalisering in het aardrijkskundeonderwijs.

Bij aardrijkskunde in het voortgezet onderwijs wordt meestal alleen de economische kant van globalisering belicht. Zo definieert het vwo-katern Globalisering van De Geo het proces als ‘een toename van de ruimtelijke samenhang tussen bedrijven en instelling en vervaging van landsgrenzen’. Maar globalisering omvat ook politieke, culturele en sociale aspecten. Een ervan is de mondiale beïnvloeding van de omgang met sociale minderheden en achtergestelde groepen. Zo kwam de afschaffing van de Apartheid in Zuid-Afrika mede tot stand onder grote internationale druk, en stellen wij de geëmancipeerde positie van de vrouw in het Westen als voorbeeld aan gebieden elders op de wereld. Discriminatie op basis van geslacht en ras zijn wijdverbreide thema’s in het middelbaar onderwijs, vooral bij het vak geschiedenis. De benarde positie van homoseksuelen blijft echter onbesproken. En dat terwijl wereldwijd in 73 landen meer dan 2,7 miljard mensen wonen waar seksueel contact tussen personen van hetzelfde geslacht vervolgd wordt).

Penal Code Act

In het katern over globalisering van De Geo staat beschreven hoe kolonialisme en imperialisme aan de wieg stonden van het huidige wereldsysteem. In de wedloop om de macht over Afrika viel het continent grotendeels in handen van Europese staten. Deze exploiteerden de Afrikaanse landen voor eigen gewin, en drukten ook hun stempel op het intern beleid, door de invoering van wetgeving die veelal gegrond was op de Bijbel.

Zo ook in Oeganda, waar de Britse koloniale wetgeving werd geïntroduceerd, inclusief een gedragscode over zedelijkheid. Deze Penal Code Act uit 1950 criminaliseerde homoseksuele handelingen in Oeganda, en vormde in 2014 de basis voor de invoering van een gevangenisstraf van veertien jaar tot levenslang op het ‘herhaaldelijk schuldig maken aan homoseksuele activiteiten’. President Museveni maakte zich daarmee in één klap immens populair in eigen land.

Homoseksualiteit wordt in Oeganda steevast afgeschilderd als een levenswijze die geïmporteerd is door westerlingen en die daarom ‘on-Afrikaans’ is. Het zou indruisen tegen de traditionele familiewaarden binnen de Oegandese samenleving. De huidige familiewaarden wortelen echter niet in de inheemse cultuur. Ze komen voort uit het christelijke geloof dat de Britten hebben verspreid. Vóór de koloniale periode was homoseksualiteit in Oeganda niet strafbaar. Integendeel, er is bewijs dat er relaties bestonden tussen mensen van hetzelfde geslacht. De Oegandese koning Mwanga II, die regeerde aan het einde van de 19e eeuw, had zelfs openlijk verhoudingen met mannen.

Westerse beïnvloeding

Ook nu nog proberen westerse groeperingen, vooral conservatieve evangelisten uit de Verenigde Staten, homoseksualiteit in Oeganda tegen te gaan. Na de val van Idi Amin in 1979 kwamen Amerikaanse missionarissen naar het land om het christendom, dat onder het regime van de dictator een ondergeschoven godsdienst was, in een evangelische richting te duwen. Globalisering heeft de weg vrijgemaakt naar de wereldwijde ‘uitwisseling’ van religieuze ideeën, met Afrikaanse armoede als vruchtbare bodem voor christelijke kerken. Hun intolerante gedachtegoed heeft een negatieve uitwerking gehad op de positie van sociale minderheden en wakkert de haat onder de bevolking bewust aan, zoals te zien is in de film God loves Uganda (zie kader). In feite spelen de Verenigde Staten nog steeds een belangrijke rol in de toenemende homofobie in Oeganda, doordat de regering weigert actie te ondernemen tegen Amerikaanse evangelisten die haat verspreiden buiten de landsgrenzen. Dit vanuit de overtuiging dat vrijheid van godsdienst een van de belangrijkste verworven vrijheden is.

De strafbaarstelling van homoseksualiteit in Oeganda onder invloed van het Westen vormt in mijn ogen een schrijnende casus en een actueel en concreet voorbeeld om leerlingen op de middelbare school te laten zien dat globalisering vele gezichten heeft. Het was de westerse wereld die een belangrijke rol speelde in het creëren van homofobie in Oeganda, en het is ook de westerse wereld die kan helpen voorkomen dat conservatieve evangelisten haat over de grenzen blijven verspreiden en daarmee de neokoloniale tendensen in stand houden. Waar samenlevingen veranderen, zullen er altijd groepen als zondebok worden aangewezen. Waren het vroeger bijvoorbeeld slaven en vrouwen, in tijden van groeiende internationale economische verwevenheid is het de homoseksuele gemeenschap.