Eerlijke foto's & duurzaam reizen

Steyn Hoogakker is een van de Duurzame Jonge Honderd van 2017: jongeren die zich inzetten voor een duurzame wereld. Met Impact Journey wil Hoogakker mensen aan het denken zetten over het effect van reizen. In Togo onderzocht hij wat fotograferen onderweg doet met mensen daar én hier. 

Op een warme donderdagochtend spreek ik de avonturier in de tuin van zijn woning in Amsterdam. Hij kan de hitte wel aan na zijn laatste reis naar Togo. Een wandeltocht van 500 kilometer langs een oude spoorlijn, waarover hij ook blogs schreef voor geografie.nl. Hij kan uren praten over zijn bevindingen, maar liever nog laat hij beeld zien en vertelt daarbij over bijzondere ontmoetingen en persoonlijke verhalen.

Het begin

Hoogakker was twee jaar terug in Togo voor een taalcursus Frans en wandelde na de lessen vaak nog een stuk door de stad. Hij ontdekte een oude spoorlijn en volgde die een eind. Zich verbazend over alle activiteiten langs de rails maakte hij een aantal foto’s. Een moeder van een meisje dat hij gefotografeerde, kwam vragen of ze die foto mocht hebben. Ze had er namelijk nog geen van haar dochter. Dit zette hem aan het denken. ‘Wij schieten maar raak met onze digitale camera’s en telefoons. Maar in een land als Togo hebben de mensen die we fotograferen vaak niet één foto van zichzelf.

Toen ontstond het idee om de hele spoorlijn in Togo af te lopen, foto’s van mensen te maken en ze deze te overhandigen. Ik was benieuwd naar het belang van beeld voor mensen.’ Eind februari vertrok hij. De moeder die hem aan het denken zette, was een van de eersten die hij een foto gaf. Ze was er echt blij mee. En de fotograaf ook.

B(el)ang van beeld daar

‘Zowel hier in Nederland als daar gebruiken mensen foto’s om hun identiteit uit te dragen. Wij posten op social media veel foto’s van hoe we graag gezien willen worden, vaak nauwkeurig geselecteerde beelden. Ook de Togolezen die ik ontmoette gebruiken beeld om hun identiteit te tonen. Het verschil is dat zij foto’s van zichzelf bijzonder vinden, terwijl wij zo ontzettend veel selfies maken en delen, dat we dat belang zelf niet meer beseffen.’ Tijdens zijn tocht is Hoogakker nog veel meer te weten gekomen over wat beeld betekent voor mensen. ‘Bijna altijd knoopte ik eerst een praatje met mensen aan en maakte daarna een foto met m’n digitale camera. We praatten verder en ik vroeg dan of ze zelf ook een foto wilden. Omdat ik de polaroidcamera gebruikte, kon ik de afdruk direct overhandigen. De meeste mensen waren daar blij mee, omdat ze bijna geen foto’s van zichzelf hebben.’

Hoogakker vroeg hen ook altijd wanneer ze voor het laatst gefotografeerd waren, voor welke gelegenheid en of ze die beelden zelf hadden. ‘De ruime meerderheid heeft geen foto’s van zichzelf. Hebben ze die wel, dan zijn de beelden vrijwel altijd gemaakt tijdens bijzondere gelegenheden, zoals een doop of een bruiloft. Een enkeling heeft een pasfoto van zichzelf voor op een identiteitskaart. Maar daar houdt het vaak mee op. Daarom zijn ze er zuinig op: ze bewaren hun foto’s zorgvuldig, in plastic en nogmaals in plastic. Extra wrang dus, als toeristen een foto van je maken die je nooit in handen krijgt.’

Enkele mensen wilden juist n.et gefotografeerd worden. Hoogakker: ‘Soms omdat ze bang waren dat hun foto’s verkocht werden terwijl zij er niets voor kregen. Of uit angst voor de moderne technologie; ze weten niet precies wat het is en wat er allemaal mee kan gebeuren. Ook spiritualiteit speelt een rol: het geloof in voodoo is wijdverspreid en draagt bij aan het idee dat gemanipuleerd beeld invloed heeft op de geportretteerde. Zwarte magie, kwaad doen met beeld, kan dus slecht uit pakken, is het geloof. Goed om je te beseffen als bezoeker.’ 

Online community

Terug in Nederland heeft Hoogakker het druk. Hij stelde een tentoonstelling samen (inmiddels afgelopen, red.) van zijn foto’s, m.t toestemming van de geportretteerden, die zelf ook hun portret hebben ontvangen. Hij geeft workshops over ethiek in fotografie en werkt ondertussen verder aan Impact Journey: hij heeft een levendige online community voor ogen die zich focust op duurzaam reizen en verbinding maken. ‘Ik wil mensen inspireren om bedachtzamer op reis te gaan: vooral beter te beseffen wat het voor de reisbestemming betekent dat jij daar naartoe gaat. Laat je er iets achter, neem je iets mee naar huis?’

Fotografie is daarvan een onderdeel, aldus Hoogakker. ‘Waarvan maak je foto’s en wat doe je daarmee? Maar ook: wat voor beeld schets je van je reisbestemming, eenmaal terug in Nederland? Klopt dit met hoe de mensen zelf hun leefomgeving zien? Wij gaan van highlight naar highlight, willen vooral niets missen. Maar wees eerlijk: we hebben zelden .cht contact met de lokale bevolking en weten niet hoe het er in dat land met de mensen en de natuur aan toe gaat. Zo hebben en verspreiden wij waarschijnlijk een ander beeld van het land dan wat de mensen die er wonen ervaren. Ik wil mensen aansporen een zo eerlijk en compleet mogelijk beeld te laten zien.’ Om dit voor elkaar te krijgen streeft Hoogakker ook naar meer verbinding tussen mensen. ‘Door contact te maken met mensen, tijd te nemen voor een gesprek. Pas dan krijg je een beeld van de situatie. Als je weet dat iemand even oud is als jij, studeert en ook hobby’s heeft, voel je je misschien iets van verbondenheid. Impact Journey moet een inspiratie zijn voor zulke ontmoetingen.’

Hoogakker wil de online community ook openstellen voor andere fotografen, journalisten, documentairemakers, reizigers. Iedereen met een goed idee om reizen meer duurzaam en verantwoord te maken, is welkom om aan te haken. Impact Journey richt zich in eerste instantie op mensen die ervoor open staan na te denken over de impact van hun bezoek en wat ze anders kunnen doen. De focus ligt op reizen naar het globale zuiden. Maar de fotograaf wil ook een bredere doelgroep aanspreken. ‘Ik vind dat we ons best wat bewuster mogen zijn van het enorme privilege te kunnen reizen, en dat dit ook een bepaalde verantwoordelijkheid met zich meebrengt.’

En dan gaat het gesprek ineens over grote onderwerpen, zoals verschillen tussen het globale Noorden en Zuiden, ongelijkheid en het feit dat we met z’n allen op deze wereld leven en zullen moeten samenwerken. Verbondenheid en contact zijn dan heel belangrijk. De plaatjes van de reizende, fotograferende, ondernemende Hoogakker en de vernoeming in de Duurzame Jonge Honderd, categorie bewustwording en educatie (zie kader) vallen mooi samen.