Het hitte-eilandeffect

Heb je je ooit afgevraagd waarom stadscentra soms grauw en grijs zijn, terwijl de omliggende wijken en het platteland op het zelfde moment bedekt zijn met een prachtige laag verse witte sneeuw? Of dat wanneer je besluit een stad te bezoeken en je vanaf het platteland komt, het warmer lijkt dan eerst? De kans is groot dat dit niet alleen je verbeelding is, maar dat dit een echt fenomeen is.

Je waarneming staat bekend als het ‘hitte-eilandeffect' (urban heat island effect), een direct en vaak ongewenst gevolg van verstedelijking. Een hitte-eiland is een plek met een groot oppervlak van 'donkere' materialen zoals asfalt, bestrating en daken. In een stadscentrum zorgt dit voor een hogere luchttemperatuur omdat deze plek veel meer warmte opneemt en vasthoudt dan dat natuurlijke elementen als bomen en water dat doen. Verder hebben gebouwen minder warmteverlies door de lagere windsnelheden in steden en wordt er extra warmte geproduceerd door menselijke activiteiten zoals het verwarmen van huizen en het verkeer in een stad.

Het hitte-eilandeffect beïnvloedt de leefbaarheid van deze plekken. Niet alleen ervaren vooral kwetsbare mensen, met name ouderen, hittestress die kan leiden tot een verhoogde sterftekans, de hogere temperatuur leidt ook tot een kortere levensduur van constructies als gebouwen en bruggen. Bovendien heeft de hitte een negatieve invloed op ecosystemen die in steden aanwezig zijn. Om leefbare stedelijke centra in stand te houden, is het hitte-eilandeffect dus een van de problemen die moet worden aangepakt.

Gelukkig zijn er genoeg oplossingen die ingezet kunnen worden om binnensteden weer wat af te koelen. Grote bomen zorgen niet alleen voor schaduw op anders zonovergoten straten en pleinen, maar ze creëren ook plekken waar mensen graag vertoeven. Zo probeert de gemeente Groningen hier invulling aan te geven bij de herinrichting van de Grote Markt. Bovendien biedt de creatie van waterbevattende elementen zoals fonteinen, vijvers en poelen mens en natuur de mogelijkheid om af te koelen. Een verbetering van de met teer of donkere dakpannen bedekte daken in steden kan bovendien de installatie van groene daken zijn; die helpen om steden af te koelen en helpen als bijkomend voordeel ook bij een gereguleerde afvoer van neerslag.

Naast deze meer voor de hand liggende wijzigingen, aarzelen sommige steden niet om meer onorthodoxe implementaties in hun steden door te voeren: Los Angeles besloot verschillende straten wit te schilderen om de energieabsorptie van het anders zwarte asfalt te beperken. Maar wat kleinere aanpassingen kunnen al helpen; het aanleggen van bijvoorbeeld groene parkeerplaatsen en wegbermen en vluchtstroken kunnen beton- of asfaltconstructies vervangen.

Steden zijn op zichzelf al prachtige structuren, maar soms moeten ze getemd worden om de voordelen voor de inwoners te vergroten. Het beheersen van het hitte-eilandeffect is ongetwijfeld een belangrijk onderdeel hiervan.

Een Engelse versie van dit artikel verscheen eerder in Girugten.