Hipsters in Siberië

Navel met piercing onder dikke bontjas

Berlijn staat bekend om de levendige hipstercultuur en underground scene. Het lijkt een typisch westerse en stedelijke trend. Maar ook in Siberië heeft deze subcultuur veel aanhangers – chai latte en veggieburgers zijn hier gewoon verkrijgbaar. Waar staan die precies voor? 

Zo’n 25 uur treinen vanaf Moskou, net voorbij de Oeral, bereik je de stad Jekaterinenburg. Op de grens tussen Europa en Azië, ook wel de ‘poort tot Siberië’ genoemd. Verder oostwaarts liggen – steeds op uren rijden van elkaar – Siberische steden met sprookjesnamen als Krasnojarsk, Novosibirsk en Irkoetsk. Siberië wordt geassocieerd met kille architectuur, ijzige kou en stugge, afstandelijke mensen in grote bontjassen. Deels klopt dat, de kou is zo’n acht maanden per jaar niet te negeren, dus dikke jassen zijn hard nodig. En met hun grijze Sovjetflats, grauwe betonblokken langs brede rechte straten en weinig groen lijken de Siberische steden weinig toegankelijk. Maar de mensen zijn over het algemeen niet afstandelijk, eerder gastvrij en er is wel degelijk gezelligheid. Je moet alleen iets verder zoeken, want het is vooral binnen te doen. Achter een dichte dubbele deur – het voelt minder welkom, maar helpt tegen de kou – kan zomaar een knusse bruine kroeg zitten waar jongeren elkaar ontmoeten om een biertje te drinken. Hoewel wodka in Rusland nog steeds de meest genuttigde alcoholische drank is, kiezen jongeren steeds vaker voor (speciaal)bier. Onder de bontjassen blijken de Russen hip gekleed, er klinkt alternatieve muziek door de speakers en de ontvangst is gastvrij. Achter een andere deur tref je een koffietent met vintage inrichting en moderne barista-apparatuur, of een hippe snackbar waar een besnorde kok veggieburgers staat te grillen. Hipsterdranken als chai latte, imago-items als skateboards en modetrends als piercings en tatoeages zijn ook in deze Russische regio doorgedrongen. 

Poetins generatie 

De generatie jongvolwassen Russen die opgroeide in het eerste decennium van de 21e eeuw heeft nooit een andere president gekend dan Vladimir Poetin, met enkel een tussenpoos van vier jaar waarin hij als eerste minister optrad. Sinds Poetins derde termijn als president (2012) is er onder jongeren een gevoel van weerstand gegroeid. 

Dit begon tijdens de volgens velen frauduleus verlopen verkiezingen. Eind 2011 protesteerde een grote groep jongeren hier al tegen. Ze maakten zich boos over de inperking van vrijheden en snakten naar verandering. Het waren veelal jongeren die buiten de politiek stonden, uit de middenklasse kwamen en financieel niet afhankelijk waren van de staat. Ze stonden open voor westerse invloeden en alternatieve kleding en muziek. Ze interesseerden zich voor trends die uit Europa kwamen overwaaien en werden hipsters genoemd. De link tussen politieke tegenstand en hipster is dus verklaarbaar, maar van origine is de hipstercultuur apolitiek (zie kader). 

Ook Luba Suslyakova, journalist en gids in Jekaterinenburg, beschouwt het als een wereldwijde trend – geen politieke beweging – die pas zo’n tien jaar terug tot Siberië doordrong. Volgens Suslyakova houden Russische jongeren zich nauwelijks nog met politiek bezig. Niet uit desinteresse, maar uit frustratie. Dat beeld wordt bevestigd door een jonge hipster die anoniem wil blijven. Over de parlementsverkiezingen in april vorig jaar, die Poetin won, zegt hij: ‘Verkiezingen? Welke verkiezingen? Ik ben niet gaan stemmen, het maakt namelijk niets uit op wie je stemt. Van tevoren was al bepaald wat de uitslag zou zijn. Die hele show sloeg nergens op.’ 

Toen Poetin vorig jaar zijn vierde termijn inging, vervloog bij velen de hoop dat er ook maar iets zou veranderen. Protesteren heeft geen zin en je kritisch opstellen kan niet. Moskou heeft de laatste jaren een aantal nieuwe wetten aangenomen waarmee critici makkelijk kunnen worden opgepakt. Zoals wetten tegen extremisme en tegen antisociaal gedrag die zo ruim zijn geformuleerd dat bijna alle afwijkende acties daaronder vallen. 

Een deel van de jongeren kiest er nu voor hun ongenoegen te uiten door kunst, muziek en poëzie. Maar zelfs dat wordt steeds moeilijker. Zo werd vorig jaar een reeks popconcerten op last van de regering afgeblazen, omdat ze extremistisch zouden zijn. Er zouden artiesten optreden die rappen over vrijheden, over het beleid van de overheid en over in opstand komen. Dat zijn geluiden die Poetin en de zijnen niet willen horen, dus die moeten in de kiem gesmoord worden. 

Eigen stijl 

Inmiddels is de hipstertrend als lifestyle wijd verspreid geraakt in de Siberische steden en gaat het nu voornamelijk om kleding en imago. Ook kapitalisme en consumentisme, die in Rusland pas veel later opkwamen dan in het Westen, spelen een rol in de ontwikkeling van de hipstercultuur hier. Suslyakova: ‘Deze generatie jongeren is opgegroeid in de rijke periode van post- Sovjet-Rusland, tussen 2000 en 2010, tijdens de economische groei. Het consumentisme kwam op, kleding, imago en een eigen stijl werden ineens heel belangrijk gevonden.’ Een groot verschil met hun ouders die in de communistische Sovjet-Unie opgroeiden. 

Dat Siberische jongeren hechten aan hippe kleding is duidelijk te zien. In Novosibirsk is het slechts drie graden, de laatste sneeuw is nog eens niet gesmolten, en toch passeert op straat een jonge Russin stijlbewust in een gescheurde jeans met daarboven een naveltruitje onder haar open hangende bontjas. Het ziet er nogal koud uit en oogt niet als protest. Maar wel hip.

BRONNEN

• Arkhangelsky, A. 2016. Russische jongeren kiezen vrijwillig voor onvrijheid. Raam op Rusland, 13 september. Te vinden op:
  
  https://www.raamoprusland.nl/dossiers/doema/259-russische-jongeren-kiezen-vrijwillig-voor-onvrijheid
• Boer, H. den  2019. Onderdrukt door de verlosser: een zoektocht naar Stalins erfenis in het Rusland van nu.  Amsterdam: Atlas Contact.
• Linden, S. van der 2018. Waarom Poetin zenuwachtig wordt van rapcultuur. NOS, 16 december. Te vinden op: https://nos.nl/artikel/2263799-waarom-poetin-zenuwachtig-wordt-van-rapcultuur.html
• Popova-Schein, M. An insider’s cultural guide to Yekaterinburg: ‘the Russian Manchester’. The Guardian, 23 november. Te vinden op: https://www.theguardian.com/cities/2015/nov/23/insider-cultural-guide-yekaterinburg-russian-manchester