De Krim in het klassenuur
In 2014 annexeerde Rusland de Krim, of zoals de Russen zeggen, stemde de bevolking massaal voor aansluiting bij Rusland. Hoe heeft deze gebeurtenis een plek gekregen in het Russische onderwijs?
Sinds de Krim onderdeel werd van Rusland, zijn nog weinig nieuwe lesmethoden verschenen. Om leerlingen hiervan toch op de hoogte te brengen, worden ze nu tijdens een zogenoemd klassenuur (Классный час) onderwezen over veranderingen in het territorium van de Russische Federatie. Het klassenuur is een vorm van buitencurriculair onderwijs over actuele thema’s. Vaak gaat het over leren en studievaardigheden, een beetje vergelijkbaar met de mentorles in Nederland. Maar nu kregen scholen dus de opdracht hun leerlingen te informeren over de ‘vergroting van het territorium van de Russische Federatie’. Ze kregen daarbij de aanwijzing te vertellen waarom de Krim vanuit het verleden logisch gezien bij Rusland hoort.
Een aantal Russische docenten heeft op basis daarvan een presentatie gemaakt en die gedeeld via sociale media. Slideshare (onderdeel van LinkedIn) werkt niet in Rusland vanwege een conflict van het bedrijf met de Russische overheid over het opslaan van persoonlijke gegevens. Een in het Russisch onderwijs veelgebruikt alternatief is myshared.ru, een platform om educatieve PowerPointpresentaties te delen. Ik heb de top-12 meest gedownloade presentaties geanalyseerd op de oudere en hedendaagse geschiedenis van de Krim, politieke en culturele aspecten van de Krim, geografische beschrijving van de Krim en nationalistische uitingen (bijvoorbeeld rondom de Novorossiya-ideologie over Groot-Rusland, en de Donbass-oorlog).
Beeldtaal
Ook de plaatjes in de presentaties zijn veelzeggend. Figuur 1 illustreert hoe een docent de aansluiting van de Krim bij Rusland heeft proberen te visualiseren voor zijn leerlingen. In het midden staat een bekend monument in Sebastopol ter herdenking van de Krimoorlog van 1853-1856. Links het Capitool in Washington en rechts het Kremlin in Moskou. Het beeld suggereert dat de machtswisseling in Oekraïne een door de Verenigde Staten georkestreerde staatsgreep was om het land onder controle te krijgen, en dat Rusland de Krim ternauwernood uit de Amerikaanse klauwen heeft kunnen redden. Overigens komt de geopolitieke kant van de Krim-kwestie maar in een paar presentaties in de top 12 expliciet naar voren. De geschiedenis van de Krim wordt wel overal besproken, maar niet verder terug dan tot 1783, toen de Krim onder Russisch gezag gebracht werd onder leiding van tsarina Caterina de Grote. De etnische minderheden zoals de Krim-Tataren en hun cultuur en geschiedenis blijven buiten beeld. Het klimaat en landschap worden in diverse presentaties wel uitvoerig besproken. Dat is in lijn met de klassieke regionaal-geografische benadering van het Russische aardrijkskundeonderwijs. Soms wordt er zelfs poëzie gebruikt om de Krim te beschrijven: ‘Kijk, mijn vriend, kijk naar de uitgestrektheid van de Krim! Kijk hoe de blauwe zee schittert. Kijk hoe de bergen het hart bekoren en hoe ze vragen om een lied. Oh, Krim, geweldig land, oh parel! Met mijn hele hart houd ik van jou. Dat bloemen nooit zullen verwelken in dit prachtige Russische land!’ Ook in Nederland werden in de 19e eeuw zulke romantisch-nationalistische teksten gedicht. Maar wie zingt er nu nog over de blanke top der duinen of de grote stille heide?
De verdediging van Sebastopol in de Krimoorlog en tijdens de Tweede Wereldoorlog krijgt wel veel aandacht (figuur 2).
Alle presentaties vertellen hoe president Chroesjtjov de Krim in 1954 van de RSFSR (Russische Sovjet-republiek) overdroeg aan de URSR (Oekraïense Sovjet-republiek), en vermelden daarbij zeer nadrukkelijk dat dit een actie (oekaze) was die indruiste tegen de grondwet van de Sovjet-Unie, en dat de burgers destijds niet om hun mening gevraagd waren (figuur 3).
De meeste presentaties negeren de tijd dat de Krim bij Oekraïne hoorde, of melden hooguit dat dit een periode van verval en stilstand was. Er is in enkele presentaties wel aandacht voor de taalwetten in de Oekraïense periode, waarin de overwegend Russisch sprekende bevolking zou zijn benadeeld, in ieder geval tot het moment van de aansluiting bij Rusland. Opeens treedt dan de Russische president naar voren als held die het voor de onderdrukte bewoners van de Krim opneemt en een referendum uitschrijft waarin de bevolking massaal kiest voor ‘het ongedaan maken van een historische fout van Chroesjtjov’. De meeste presentaties besluiten het verhaal met ‘Крым наш!’ (De Krim is van ons!), of ‘Мы вместе!’ (We zijn weer samen!).
Ronduit nationalistisch in de zin van strevend naar een verdere uitbreiding van het territorium van de Russische Federatie, zijn de meeste presentaties niet. Slechts een van de twaalf meldt iets over het herstel van de Novorossiya-provincie, waarin gestreefd wordt naar samenvoeging (opnieuw ‘Wij zijn weer samen!’) van alle overwegend Russisch sprekende gebieden in Zuid- en Oost-Oekraïne en Moldavië (figuur 4). De meeste presentaties lijken echter gemaakt te zijn door docenten die zich wat op de vlakte houden over de geopolitieke aspecten van de situatie in Oost- en Zuid-Oekraïne, óf er niet heel duidelijk een mening over hebben.
INFORMATIE
De presentaties zijn toegankelijk via myshared.ru. Zoeken op Krim (of Крым) geeft al veel interessante resultaten, ook voor wie de Russische taal niet machtig is.