Leugens als de nieuwe waarheid

Onlangs zag ik hem weer eens in Nieuwsuur. Francis Fukuyama, wiens boek The End of History and the Last Man symbool stond voor het optimisme in de jaren 1990. Dat optimisme vloeide voort uit de val van de Berlijnse Muur in 1989. Daarmee was volgens hem een einde gekomen aan de ideologische strijd tussen economische systemen. De liberale democratie had in zijn ogen aangetoond het beste systeem te zijn. Daarover heeft Fukuyama nog altijd geen twijfels, voor gewone mensen is het nog steeds het beste systeem. Wel gaat hij er daarbij voetstoots vanuit dat de vrije markt en individuele vrijheid hand in hand gaan. Onder het mom van vrijheid kun je veel verkopen, of zoals kritisch geograaf David Harvey ooit schreef: ‘Freedom is a nice horse to ride on.’ Zo waren de Irakezen maar wat blij toen ze van hun dictator Saddam Hoessein waren verlost. Totdat ze beseften dat de vrijheid die de Amerikanen hen brachten, vooral de vrijheid voor ondernemingen betekende om Irak van grondstoffen te ontdoen. 

Staat

Bedreiging van de vrijheid kwam volgens denkers zoals Friedrich van Hayek en Karl Popper niet zozeer van bedrijven maar van de almachtige staat. Ook Martin Wolf, gezaghebbende columnist van de Financial Times en auteur van Why Globalization Works, ziet overheden als een groter gevaar voor de vrijheid en democratie dan multinationals als Coca Cola, die jou immers niet kunnen opsluiten als je weigert hun drankje te drinken. En het moet gezegd dat staten die hoegenaamd niet kapitalistisch zijn, zoals Cuba, China en Noord-Korea, niet bepaald democratische paradijzen zijn. Ook op milieugebied blijken deze socialistische staten niet ons grote voorbeeld. 

Internationale afspraken

Persoonlijk vrees ik dat Peter Singer in zijn boek One World Now: The Ethics of Globalization gelijk heeft. Met zijn pleidooi voor dierenrechten en inkomensoverdrachten behoort hij duidelijk tot de linkse voorhoede. Toch vindt Singer kapitalisme in het licht van de aard van de mens het beste systeem. Ook ziet hij juist in globalisering en het afbreken van grenzen de enige methode om welvaartsverschillen te verminderen en milieuproblemen op te lossen. Het beste voorbeeld daarvan is nog steeds de ozonproblematiek, die door eendrachtige samenwerking en internationale afspraken werd opgelost. Samenwerken en kennis uitwisselen hebben de wereld verder geholpen. 

Neo-mercantilisme

De gedachte dat onderlinge handel ervoor zorgt dat conflicten uitblijven, lijkt echter losgelaten. 

Nu heerst een ander paradigma. Het gaat allemaal om strijd, of in de terminologie van Donald Trump: ‘Attack, attack, attack’. Dat dit samengaat met een beknotting van de vrijheid van individuen, zoals nu lijkt te gebeuren, had Fukuyama niet verwacht. Politici schijnen nu te zweren bij het boek Underground Empire van de historici Henry Farrell en Abraham Newman. Niet langer zijn samenwerking en handel de drijvende krachten, maar gaat het om pestgedrag. Kortom, het is in feite de terugkeer naar de wereld van Thomas Hobbes en Machiavelli. Het recht van de sterkste is terug. De auteurs noemen het niet, maar zelf zou ik hiervoor de term neo-mercantilisme gebruiken. Het meest ergerlijke is wel dat er geen spelregels meer zijn en dat alle min of meer betrouwbare scheidsrechters zoals wetenschap, de Verenigde Naties, de Wereldhandelsorganisatie en het Internationale Gerechtshof geen rol meer spelen. De waarheid schijnt niet meer te bestaan en er zijn geen instanties meer om te bemiddelen. Zelf moet ik daarbij denken aan filosoof Jan Vorstenbosch. Hij legde mij ooit uit dat bij hooglopende conflicten bij de Tilburgse voetbalclub Broekhoven hij altijd als de ‘professor’ het conflict moest beslechten. 

Rob Wijnberg, hoofdredacteur van de Correspondent, schreef een essay met als kop ‘Vanaf nu is het ’s avonds licht en overdag donker’. Ook hij ziet het somber in, want: ‘In de oude waarheid was het overdag licht en ’s avonds donker. Maar die waarheid, dat is nu de leugen. En de leugen, neem dat van mij aan, dat is de waarheid geworden. Want haten is liken. Zoals misleiden nu is: zeggen waar het op staat.’