Tijdens de achtdaagse excursie naar Leipzig-DresdenGörlitz-Wrocław-Berlijn doen de eerstejaarsstudenten Sociale Geografie en Planologie vijf veldwerken. In twee daarvan onderzoeken ze de gentrificatie in Wrocław en Berlijn met behulp van een mobiele GIS-app (activerende opdrachten).
Bij een bezoek aan Berlijn kan een korte overzichtsexcursie niet ontbreken. Maar sommige studenten kennen de stad al redelijk (of denken die te kennen) en anderen helemaal niet. Een traditionele rondleiding voor de hele groep werkt dan niet. Een wandel-app is flexibel: studenten gaan zelf op stap en bepalen zelf het tempo.
De excursie loopt van de Reichstag (West-Berlijn) naar de Alexanderplatz (Oost-Berlijn), en is in ongeveer anderhalf uur te doen. Een verbindend thema is de invloed van dictatoriale regimes (nazisme en DDR) op de morfologie van de stad, en de veranderingen sinds de val van de Muur in 1989. Op veel plekken kun je de huidige situatie vergelijken met oude foto’s of kaarten op de app. Deze excursie bevat geen opdrachten. Het inleidend niveau maakt de excursie ook geschikt voor middelbare-schoolklassen.
Met je mobiel op excursie
Fietsexcursie geologie van Nederland
Deze excursie is onderdeel van het tweedejaars vak Geologie van Nederland van de bachelor Aardwetenschappen. De applicatie leidt studenten vanaf de universiteit in Utrecht door het Kromme-Rijngebied naar de Utrechtse Heuvelrug en weer terug. De route voert door het rivierenlandschap, het dek- en stuifzandgebied en uiteindelijk de heuvelrug. Onderweg krijgen studenten uitleg over het ontstaan van deze landschappen, en de rol van de mens hierin. Via diverse opdrachten leren ze over de relatie tussen het landgebruik en de geologie.
Deze excursie bestaat al sinds de jaren 70, maar het werd steeds lastiger alle studenten op sleeptouw te nemen in het beschikbare tijdslot. In de nieuwe opzet doen ze de excursie in duo’s met de mobiele applicatie, die audiofragmenten, afbeeldingen en meerkeuzevragen bevat. Daarnaast gebruiken ze digitale kaarten in een andere app (Avenza Maps) om de relatie tussen het landschap, het (historisch) landgebruik en de ondergrond te onderzoeken. Onderweg verzamelen de studenten gegevens over het landschap en maken ze foto’s van interessante fenomenen. Dankzij de gps zijn de foto’s achteraf op een kaart te traceren. Deze data vormen de basis voor een afsluitend werkcollege.
Digitale excursies voor actief en open onderwijs
De Universiteit Utrecht ontwikkelde twee digitale excursies voor tablet en telefoon. Het scheelt een hoop georganiseer, studenten gaan veel actiever met de stof aan de slag én je kunt het excursiemateriaal online delen.
Excursies en veldwerken zijn onmisbaar in ons vak. Het is de enige manier om het studieobject in levenden lijve te onderzoeken en te ervaren. Maar de organisatie en begeleiding kosten docenten een hoop tijd. Zie de aandacht maar eens te verdelen over uitgewaaierde veldwerkgroepjes, en uitdagende opdrachten te bedenken. Bij wijze van test gingen geografiestudenten van de Universiteit Utrecht alleen op pad met een digitale excursiegids op tablet en smartphone, zonder begeleiders dus. De bevindingen waren zeer positief: de zelfstandige, digitaal ondersteunde excursievorm maakt het onderwijs actiever en is een uitgelezen kans om excursiemateriaal te delen voor hergebruik buiten de universiteit.
Onderwijsinnovatie
Bij excursies is het vaak zo dat de docent leerlingen of studenten op sleeptouw neemt en hen allerlei sociaal- en fysisch-geografische fenomenen laat zien. Maar dat is bepaald geen actieve lesvorm. Excursies zijn daarom steeds minder eenrichtingsverkeer: de deelnemers worden aan het werk gezet en komen zo tot ‘dieper leren’. Dit past in de trend van extensivering en diversificatie van onderwijs. Zoals bij blended learning, waar hoorcolleges plaatsmaken voor videoclips en meer interactieve onderwijsvormen.
Een andere trend is dat docenten lesmateriaal online delen, zodat iedereen het vrij kan gebruiken. Het is zelfs de wens van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap dat het hoger onderwijs haar lesmateriaal zo veel mogelijk ‘open’ aanbiedt.
Met subsidie van OCW experimenteerde de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht met een interactieve excursieapp. Die werd uitgeprobeerd bij de excursies Geologie van Nederland (tweedejaars Aardwetenschappen) en een stadsexcursie door Berlijn (onderdeel van een achtdaagse eerstejaarsexcursie Sociale Geografie en Planologie). Studenten gebruikten hiervoor de (gratis) app IZI.travel op hun eigen smartphone of op een tablet van de opleiding. Ze downloadden de gids-app en gingen in groepjes, zonder docent, op pad.
De app toont een kaart met de route en excursiepunten. Op elk punt heeft de docent uitleg ingesproken over die locatie, ondersteund met tekst, kaartmateriaal en afbeeldingen. Ook kunnen op de excursiepunten opdrachten worden ingevoegd en is het mogelijk de uitvoering van de opdrachten direct te toetsen via een interactieve quiz. Het lesmateriaal is dankzij gps locatiegebonden. De studenten krijgen de relevante informatie pas te horen en te zien als zij op de juiste plek arriveren. Zulke ‘digitale excursiegidsen’ zijn tegenwoordig eenvoudig te maken en te gebruiken. De IZI.travel-app die wij kozen werkt offline, waardoor studenten niet bang hoeven te zijn voor hoge internetkosten, en de excursie niet gevoelig is voor gebrekkige mobiele datanetwerken.
Eenvoudig te maken
Een hoop gedoe, zo’n excursie-app maken? Dat valt reuze mee en het levert veel op. Zodra de inhoud van de excursie vaststaat, is de omzetting naar IZI.travel vrij eenvoudig. Voor het inspreken van teksten en het maken van audiobestanden per excursiepunt is geen geavanceerde apparatuur nodig. De microfoon en opnameapp op smartphones zijn tegenwoordig zeer hoogwaardig en lenen zich prima voor dit doel. Geschikt beeldmateriaal vinden is wel een ding. Docenten hebben vaak al veel verzameld, maar dat is niet zonder meer te gebruiken als je de digitale excursie ook openbaar deelt. Dat laatste hoeft overigens niet: je kunt een excursie afschermen met een wachtwoord. Maar kies je voor openbaar maken, dan zijn er tal van bronnen met foto’s en afbeeldingen die vrij te gebruiken zijn, zoals Google, Flickr en Wikimedia. Een handig hulpmiddel hierbij is search.creativecommons.org.
De twee excursie-apps die wij ontwikkelden en testten, vervingen bestaande programma’s. De docenten die betrokken waren bij dit experiment én jarenlang ervaring hadden met de reguliere opzet, konden beide dus goed vergelijken. Om de excursie te evalueren spraken we met de deelnemers, we lieten ze evaluatievragenlijsten invullen en onderweg werd er geobserveerd. Tijdens de stadswandeling in Berlijn zetten we bij enkele studenten/vrijwilligers een gps-tracker in om te kunnen zien hoe ze de stadswandeling liepen en hoe lang ze bij de excursiepunten stilstonden.
Rol van docent
Misschien doet deze aanpak wat onpersoonlijk aan: de docent is gereduceerd tot een stem in een mobiele applicatie. Hij is onderweg niet beschikbaar voor vragen, toelichting of om in te spelen op actuele en onvoorziene situaties. Maar wacht: zijn rol is zeker niet uitgespeeld. Juist bij zo’n zelfstandige excursie zijn het vooren na-traject uitermate belangrijk. Dit kan in de vorm van vooren nabesprekingen, maar ook een vervolgopdracht waarop de docent feedback geeft.
Uit observaties bleek dat de studenten bij de experimentele opzet veel meer onderling bediscussieerden dan tijdens reguliere excursies, en bijvoorbeeld hun vragen vaak zelf al konden beantwoorden zonder tussenkomst van de docent. Bij de nabespreking kon de docent inzoomen op onderwerpen waar de studenten zelf niet uitkwamen, of kwesties verder uitdiepen.
Tijdens de evaluatie bleek dat studenten de vrijheid die de excursieapp hen bood, zeer waardeerden. Bij de excursie Geologie van Nederland konden ze zelf een moment kiezen om de fiets te pakken en de excursie te volgen. De studenten die de stadswandeling in Berlijn maakten, vonden het prettig dat ze zelf het tempo konden bepalen en een aantal waardeerde het ‘pauzeren wanneer je wil’. Maar de meesten kozen ervoor de excursie eerst helemaal af te ronden en niet halverwege in een Berlijns café te blijven hangen.
Bij de zelfstandige excursie gingen studenten veel actiever met elkaar in discussie
In beide excursies werden de functionaliteit van de app, en de extra informatie en het extra beeldmateriaal zeer interessant en nuttig gevonden. Wel gaven studenten aan dat een ‘docentloze’ excursie als afwisseling op het normale onderwijsprogramma prettig is, maar dat de docent toch een vitaal onderdeel van de excursie is. Ze misten het enthousiasme van de docent en de gelegenheid om vragen te stellen onderweg. Het is dus zaak niet álle excursies in deze vorm te gieten.
Hergebruik excursiemateriaal
De beschreven excursies zijn ontwikkeld voor academisch onderwijs. Maar je kunt ze ook prima gebruiken in het voortgezet onderwijs, of delen ervan. Docenten kunnen de excursie van een andere context voorzien, aanpassen of aanvullen om deze geschikt te maken voor een andere doelgroep. We bieden het materiaal aan via het platform IZI.travel, tussen tal van andere excursies over de hele wereld. Het zoeken van relevant excursiemateriaal is via deze app eenvoudig, omdat al het beschikbare materiaal via een kaart te vinden is.
MEER INFORMATIE
Beide excursie zijn te vinden op:
- https://izi.travel/nl/45f7-faculteit-geowetenschappenuniversiteit-utrecht/nl
- de app IZI.travel (Android en iOS) > zoek op ‘Geologie van Nederland’ of ‘Macht en Ruimte’