Te groot en te ambitieus. Leeuwarden kon de titel Culturele Hoofdstad van Europa 2018 nog niet aan. Zo dachten veel Friezen in 2013 over dit project. Uiteindelijk hebben ze de handen ineen geslagen en dit lijkt de sleutel tot succes te zijn voor het evenement.
Het moest anders. Het ging begin deze eeuw niet goed in Friesland. De werkloosheid was relatief hoog door de robotisering in de industrie en de banenreductie in de financiële sector. Ook telde de lijst van de tien slechtste wijken om op te groeien in Nederland drie wijken in Leeuwarden. Het ging ook niet goed met het toerisme. Het aantal hotelovernachtingen in Leeuwarden op jaarbasis daalde. In Friesland nam het watersporttoerisme af, grotendeels omdat het watersportpubliek de afgelopen jaren is verouderd.
De plannen
In 2007 besloot Friesland zich kandidaat te stellen als Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Omdat alleen een stad zich kandidaat mocht stellen, werd gekozen voor Leeuwarden. Daarna moest er nagedacht worden over een bidbook: het rapport dat de Nederlandse jury moest overtuigen waarom Leeuwarden de beste kandidaat was. Het begrip Mienskip werd geïntroduceerd. Dit is het Friese begrip voor samen aan iets werken. Leeuwarden koos ervoor om de krachten van de Mienskip centraal te zetten in dit bidbook.
Diversiteit
Tijdens het evenement moest de diversiteit van de regio duidelijk worden. Mensen met verschillende achtergronden moesten samen de handen uit de mouwen steken om het evenement tot een succes te maken. Zo schreven de Friezen in het bidbook: ‘Naar onze mening is culturele diversiteit net zo belangrijk voor de mensheid als biodiversiteit voor de natuur is.’
In het bidbook zijn de Friezen omschreven als een ondernemende groep mensen en ook de openheid van de Friezen werd uitgebreid benadrukt. Kunstenaars van buiten Friesland waren welkom om zich aan te sluiten bij de verschillende culturele evenementen. Samen met de Friese bevolking mochten zij de culturele evenementen van 2018 organiseren.
Geleerd van anderen
Tot ongeveer 2000 werd de titel Culturele Hoofdstad van Europa vooral gedragen door hoofdsteden van landen, of steden die op een andere manier een belangrijke rol speelden in de Europese economie. Dit waren vaak steden waar de toerismecijfers al hoog lagen. Zij hoefden enkel hun culturele hoogtepunten te benadrukken. Na 2000 lag dit anders. Een groot deel van de dominante steden had de titel al gedragen. Minder bekende steden zoals Patras (2006), Linz (2009) en San Sebastián (2016) kregen de eer om een jaar lang de prestigieuze titel te dragen.
Het betrekken van de regio bij de culturele hoofdstad werd eerder onder andere al gedaan in Essen en Mons. De nadruk lag bij beide steden op de regio als broedplaats van cultuur. Een groot deel van de culturele projecten werd uit handen gegeven aan de omliggende regio. Door deze betrokkenheid vanuit de omgeving werd bij deze culturele hoofdsteden meer dan de helft van de evenementen in de omliggende plaatsen georganiseerd. Leeuwarden heeft zich hierdoor laten inspireren.
Samen sterker
De plannen hadden de juiste uitwerking, in 2013 werd bekend dat Leeuwarden de Nederlandse competitie had gewonnen. Andere kandidaten, zoals Utrecht, waren hier verbaasd over. De twijfel of Leeuwarden de organisatie aan zou kunnen overheerste. Maar de Friezen stonden niet stil. Het kostte in eerste instantie wel moeite om alle Friezen bij het evenement te betrekken. Hierover gaf Jurjen van der Weg, projectleider van Leeuwarden als Culturele Hoofdstad, aan dat het voor veel gemeentes in de provincie in de eerste jaren onduidelijk was wat zij eruit zouden halen als ze onderdeel zouden worden van het project. Er was tijd nodig om hen allemaal onderdeel te maken van het project.
De twijfels waren groot, maar het is gelukt: de helft van de evenementen vond plaats in Leeuwarden, de andere helft in de rest van de provincie. Zo was niet alleen in Leeuwarden, maar ook op andere plekken in de hele provincie gedurende 2018 altijd wat te beleven. Alle gemeenten en alle culturele instanties in de provincie hebben een bijdrage geleverd aan het project, maar ook veel vrijwilligersorganisaties en bedrijven hebben bijgedragen. De Friese kust heeft bijvoorbeeld een belangrijke rol gehad dit jaar. Hier zijn onder de naam ‘Sense of Place’ allerlei projecten gestart die te maken hebben met de relatie tussen de Nederlanders en de zee.
Agenda
Dat de omvang, schaal en locatie van de evenementen zeer uiteenlopend was, blijkt ook uit de agenda van evenementen. Zo was er veel aandacht voor de gigantische reuzen in het centrum van Leeuwarden van 16 tot en met 18 augustus met ruim 425 duizend bezoekers. Dit was een project waarbij een Franse theatergroep betrokken was, één van de voorbeelden van internationale creatieve inbreng.
Het hierboven omschreven project staat in contrast met het project ‘Haren in de wind’. Op een rustige plek in het dorpscentrum van Langezwaag is hier door vrijwel alle bewoners van het dorp gewerkt aan een houten geraamte in de vorm van een kerk. De buitenmuren zijn bekleed met foto’s van dorpsbewoners die hun haren kammen. In het bouwwerk staan vijf kunstobjecten met een zeer lokaal karakter. Ook dorpskinderen hebben meegewerkt aan de kunst rond de nagebouwde kerk. Op die manier was het hele dorp betrokken bij het project.
Alle basisschoolkinderen in Friesland waren op een bepaalde manier betrokken bij het evenement Leeuwarden-Fryslân 2018. Projectleider Van der Weg gaf in een voorzichtige schatting aan dat zeker 30 duizend van de 650 duizend Friezen betrokken waren bij het evenement. Maar reëler noemde hij een schatting van 60 duizend betrokken Friezen die iets bijgedragen hebben aan één of meerdere evenementen van de culturele hoofdstad.
Veranderingen in Friesland
In november van dit jaar vond er een heropening plaats van de Culturele Hoofdstad. Dus geen afsluiting, maar een signaal dat er meer in zit voor Friesland. De absolute cijfers zijn nog niet allemaal bekend. Maar met in 2018 twee en een half keer de hoeveelheid gemaakte praamvaarten en ruim twee keer zo veel bezoekers voor de Oldehove toren ten opzichte van 2017, kan gesteld worden dat de toerismecijfers en inkomsten gestegen zijn. Ook in de horeca zijn de inkomsten toegenomen. Dit is gebleken uit een belronde langs een aantal ondernemers. Eind februari 2019 zal de organisatie van het evenement de officiële cijfers over de economische, culturele en sociale inbreng van het jaar presenteren.
De Friese bevolking heeft door dat zij een belangrijkere rol zijn gaan spelen dan ooit tevoren. Zij hebben samen iets moois neergezet in 2018 en dat maakt ze trots. De creatieve denkers van Friesland hebben dit jaar allemaal een podium gekregen. Deze mensen zullen grotendeels betrokken willen blijven bij hun regio. Dit succes heeft ervoor gezorgd dat Friesland vanaf nu om het jaar iets uitzonderlijks neer wil zetten. Weliswaar niet meer als Culturele Hoofdstad van Europa, maar wel als een provincie die dit jaar de handen ineen heeft geslagen. In 2019 zal niet worden stilgestaan. Er wordt een nieuw bidbook klaargemaakt voor 2020, met een eigen verhaallijn en een eigen thema. Dit zal weer gedaan worden in een netwerksetting. De Mienskip gedachte blijft dus aanwezig. 2018 is dus geen einde geweest, maar de start van iets nieuws.
