Op reis door Zuid-Amerika

Bieden reisgidsen en reisboeken geografie? Lang niet altijd. Vaak gaat het om historische informatie over musea en kerken of praktische informatie over goede plekken voor winkelen en strandvertier. Veelal is er weinig oog voor mens en natuur. Alleen al daarom zijn boeken en digitale producten die anders zijn geografisch interessant. De kleur van koffie verkeerd, een reis door Zuid-Amerika is zo’n boek.

Sinds 2017 is Zuid-Amerika examenonderwerp bij aardrijkskunde in het vwo en Brazilië bij de havo. Een gebied dat gaat leven als je er zelf op reis gaat, maar voor de meeste leerlingen is dat geen optie. Een goed alternatief is er boeiende aardrijkskundelessen over volgen. Dat kan onder meer aan de hand van virtual fieldtrips, films, boeken, atlassen en verhalen.

Geïnspireerd door een oude schoolkaart van Zuid-Amerika met daarop veel verschillende landschappen reisden Vincent van den Dries en zijn partner Marion een half jaar door Zuid-Amerika. Ze trokken van Suriname via het Amazonegebied, Paraguay en Buenos Aires naar het zuiden en bezochten daar Vuurland. Vervolgens reisden ze terug en gingen noordwaarts via Chili, Bolivia en Peru naar Quito in Ecuador. In 2005 verscheen hun boek, een luchtig en boeiend verslag van die reis. ‘Een persoonlijk, informatief en afwisselend boek’, schrijft een reviewer van het boek. ’De manier waarop het land, de mensen en de natuur zijn beschreven maakt alsof je er zelf bent’, schrijft een ander. Ik beaam dat graag.

Het reisverslag besteedt veel aandacht aan flora en fauna en het geeft een goed beeld van de verschillende soorten landschappen. Ook is er veel aandacht voor de manier waarop mensen leven, de grote contrasten op het gebied van arm en rijk en voor de verschillende politieke systemen.

Reiservaringen zijn voorzien van stukjes achtergrondinformatie, bijvoorbeeld daar waar het gaat over  de afdaling in een zilverertsmijn bij de 4 kilometer hoog gelegen stad Potosí in Bolivia. Spannende belevenissen  zoals ‘Nadat we 500 meter de berg ingelopen zijn gaan we een niveau naar beneden door onvoorstelbaar nauwe en lange gangen, spleten en gaten’ worden afgewisseld met achtergrondinformatie als ’Este es un Potosí,  het is een Potosi, is heden ten dage nog steeds een uitdrukking in Spanje als iets extravagant is. Potosí was eens de rijkste stad van de wereld. De rijke zilvermijnen in de Cerro Rico, de Rijke Berg, hebben sinds 1545 meer dan 200 jaar lang het Spaanse koloniale rijk gefinancierd’. Vermoedelijk kwam ook een groot deel van het zilver van de zilvervloot die kaperkapitein Piet Hein wist te onderscheppen uit Potosí.

Het boek van Vincent van de Dries is de moeite waard omdat het een geslaagde mix van algemene en persoonlijke informatie bevat en veel informatie die vlot leest. Over de indrukwekkende natuur, de kou in het zuiden en op de hoogvlakte en de hitte in de jungle. Over de kaalslag en vervuiling van het Amazonegebied, over het contract tussen Paraguay en Uruguay, over de veel voorkomende eeuwenlange uitbuiting van mensen en wat niet al.

Wat het boek van Vincent van den Dries echter mist zijn kaarten. Het is geheel kaartloos. Andere reisboeken bieden tenminste soms nog routekaarten. Voor enig geografisch inzicht zijn naast topografische of overzichtskaarten ook thematische kaarten nodig. Mijn ideaal zou zijn een boek met verschillende soorten kaarten die voorzien zijn reisverhalen.

Misschien een idee om bovenbouwleerlingen aan te laten werken als ze bij het onderwerp Zuid-Amerika met schoolexamenopdrachten aan de slag moeten? Dat kan bijvoorbeeld worden toegespitst op wat in de schoolexamenhandreiking als onderzoeksopdracht staat ‘Maak een analyse van de verschillende belangen die spelen rondom de winning van natuurlijke hulpbronnen in Amazonia en Bolivia en op welke wijze deze belangen met elkaar botsen’.

Buiten dit boek is er natuurlijk veel meer interessants te lezen over Zuid-Amerika, zie bijvoorbeeld de oratie van Rutgerd Boelens ‘Water Justice in Latin America’ besproken op geografie.nl op 23 mei 2018.

Ook is er het in 2016 verschenen Latijns-Amerika, een regio in beweging geredigeerd door de geografen Klaufus en Van Lindert. Het biedt veel nuttige geografische informatie, maar het is geen reisverhaal zoals De kleur van koffie verkeerd.