Rurale e-commerce: de ontwikkeling van Taobao-dorpen

Sommige waarnemers hebben de snelle opkomst van Taobao-dorpen, die drijven op e-commerce, al betiteld als een revolutie in de rurale ontwikkeling. Maar op het echte platteland kom je ze nauwelijks tegen en het gaat veelal om (handel in) technisch laag- tot middelwaardige producten.

De razendsnelle ontwikkeling van e-commerce in China de afgelopen tien jaar gaf tal van kleine ondernemers de mogelijkheid de rijstkom rijkelijker te vullen – ook in dorpen. Toegang tot snel internet is al jaren niet enkel voorbehouden aan grotere en kleinere steden (zie ook China's detailhandel). Inmiddels maken zo’n 750 miljoen mensen gebruik van online handelsplatforms, als bezoeker en als ondernemer.

Een grote aanjager is de Alibaba Group, die e-commerceactiviteiten in dorpen faciliteert via het platform Taobao.com. Het concern steunt (aspirant-)ondernemers bij het opzetten van een digitaal marktkanaal en bij de logistieke organisatie (inclusief dorpsinfrastructuur). Op deze manier stelt Alibaba de positie van Taobao.com veilig ten opzichte van concurrerende platforms. Dat doet het concern ook door de ondernemers leningen te verschaffen. Taobao.com als verkoopplatform voor e-tailers, respectievelijk koopplatform voor consumenten, wordt nog eens vergemakkelijkt door twee populaire apps, Qianqiu en Taobao mobile.

Alibaba introduceerde de term Taobao Village, maar niet elk dorp waar e-commerce te vinden, wordt als zodanig aangemerkt. Alibaba hanteert drie criteria: (1) het dorp is een administrative village in rural areas (officiële benaming door overheid), (2) de verkoop via e-commerce bedraagt op jaarbasis 10 miljoen yuan (1,54 miljoen US dollar) of meer en (3) in het dorp zijn minstens honderd online outlets actief (op Taobao.com) of 10% of meer van alle lokale commerciële outlets is online actief. In 2009-2013 ging het nog om een verwaarloosbaar aantal, in 2015 om 785 dorpen en dat aantal nam in de jaren daarna snel toe tot 2118 (2017) en 4310 (2019). De omzet van de e-commerce-transacties vanuit Taobao-dorpen groeide van 180 miljard yuan in 2014 tot 2.290 miljard yuan in 2019 (van 27,8 naar 353 miljard US dollar).

Bedrijvigheid

De Taobao-dorpen zijn opgekomen in de context van (rurale) economische herstructurering en diversificatie en socio-technologische verandering. Eind jaren 2000 ging een aantal boeren eigen landbouwproducten verkopen via e-kanalen. Dit werd aanvankelijk het Shaji-model genoemd, naar het dorp waar dit het eerst plaatsvond. De handel in agrarische producten is inmiddels naar de achtergrond gedrongen. De belangrijkste groei heeft plaatsgevonden bij bedrijven die (ambachtelijk of industrieel) niet-agrarische, veelal huishoudelijke artikelen vervaardigen. Deze kleinschalige familiebedrijven vormen de nieuwe generatie township and village enterprises – de eerste generatie TVE’s waren rurale bedrijfjes, officieel in collectief eigendom, die sterk in aantal toenamen na het begin van de hervormingen, in de jaren 1980. Veertig jaar later zijn TVE’s veelal clusters van kleine bedrijven in particulier eigendom, die samen een keten vormen rond één product, waardoor een mono-industrie (en handel) ontstaat. Het gaat om technisch laag- tot middelwaardige producten. Denk aan de verwerking van agrarische producten (processing) en de fabricage van meubilair, kleding, huishoudelijk gerei en eenvoudige elektronica. Er zijn ook dorpen die zich geheel toeleggen op handel. Ze zijn niet alleen gericht op de binnenlandse markt; ze exporteren ook. De groei zit verder in bedrijven die zich bezighouden met logistiek en transport in de keten.

Geografie

Het criterium van administrative village in rural areas suggereert dat Taobao-dorpen enkel op het platteland voorkomen en op die manier bijdragen aan de rurale ontwikkeling, vooral in achtergebleven regio’s. Maar het geografische beeld is diverser. Het is interessant dit nader te bekijken, op meerdere niveaus.

Op macroniveau is het gros van China’s Taobao-dorpen te vinden in de meer ontwikkelde kustprovincies. Dit hangt samen met de goede ict-infrastructuur en logistieke voordelen van deze provincies. Binnen het kustgebied steekt Zhejiang er duidelijk bovenuit (figuur 1). Deze provincie kent een lange geschiedenis van particulier ondernemerschap. In de exporteconomie die hier ontstond na de hervormingen begin jaren 80, speelden netwerken van kleine en middelgrote ondernemingen de hoofdrol. Bedrijven in Taobao-dorpen bouwen hierop voort.

Terwijl er in de centrale en westelijke provincies nog weinig Taobao-dorpen zijn, is er wel een Taobao-isering gaande van grotere nederzettingen, de towns en townships, kleine steden, die de centra vormen in rurale gebieden. Alibaba omschrijft een Taobao Town kort gezegd als een stad waar de verkoop via e-commerce op jaarbasis 30 miljoen yuan (4,6 miljoen US dollar) of meer bedraagt en meer dan 300 online outlets actief (op Taobao.com) zijn.

Op mesoniveau valt de ruimtelijke clustering op. Veel Taobao-dorpen liggen dicht bij elkaar en dan vooral in stadsregio’s, oftewel in gebieden die officieel steden zijn (figuur 2, 3 en 4). Zo telt koploper Jinhua in Zhejiang maar liefst 334 Taobao-dorpen. Hoe zit dat precies?

Ten eerste omvat het gebied dat juridisch onder een stad valt vaak ook grote stukken platteland. Buiten de bebouwde kom is de grond (ook die waarop de dorpsbebouwing zich bevindt) geclassificeerd als ruraal. Voor een tweede verklaring is het microniveau van belang. Als je kijkt naar een individuele stadsregio, hebben Taobao-dorpen vaak een peri-urbane ligging. Ze zijn als gevolg van stadsuitbreiding aan de stadsrand komen te liggen, of al opgeslokt door het stedelijk bebouwde gebied. In het Chinese systeem van grondregistratie en -rechten blijft de bebouwde dorpsgrond aangemerkt als ruraal, zolang de stadsautoriteiten deze niet formeel hebben overgenomen.

Taobao-dorpen worden vaak geprezen als innovatief wapen in de armoedebestrijding op het platteland. Maar de clustering in stadsregio’s weerspreekt dat beeld. Het aantal Taobao-dorpen in arme districten op nationaal of provinciaal niveau groeit weliswaar, maar in 2019 waren het er maar 870 op een totaal van 4400.

Op basis van hun locatie zijn er dus drie typen Taobao-dorpen te onderscheiden. Het eerste type is peri-urbaan en ligt binnen het bebouwd gebied of aan de rand van steden. Het tweede type bevindt zich in de periferie van kleinere steden. Het derde type ligt op het platteland, ver van stedelijke kernen. De eerste twee profiteren van locatievoordelen, zoals goede transportverbindingen (inclusief openbaar vervoer), nabijheid van groothandelsmarkten en beschikbaarheid van lokale hulpbronnen. Het eerste type leunt op de aanwezigheid van rurale migranten, die hier werk kunnen vinden. De situatie in Guangzhou-stad kan dit illustreren.

Guangzhou

Guangzhou is de hoofdstad van de provincie Guangdong en een belangrijk handelscentrum in Zuid-China. Je vindt er een groot aantal groothandelsmarkten, gespecialiseerd in kleding, lederwaren, auto-onderdelen, huishoudelijke apparaten en elektronica. Ze bedienen heel China, maar ook het buitenland. De groothandelsmarkten zijn verbonden met de industrie in de stad. De fabrikanten van auto-onderdelen, huishoudelijke apparaten en elektronica zijn pillar industrieën en ook de kleding- en lederwarenindustrie dragen substantieel bij aan het bruto binnenlands product (bbp).

Guangzhou telde in 2019 maar liefst 124 Taobao-dorpen (figuur 3). Nadere beschouwing leert dat het gaat om (1) ‘stedelijke dorpen’, voorheen traditionele rurale nederzettingen die inmiddels zijn opgeslokt door de stad en qua bebouwing een transformatie hebben doorgemaakt, en (2) nederzettingen in de randstedelijke transitiezone. Beide zijn migrantenenclaves, die voorzien in informele huisvesting en voorzieningen tegen een veel lagere prijs dan elders in de stad. Omdat de oorspronkelijke bevolking nog altijd het gebruiksrecht heeft over de grond, worden deze dorpen formeel als ruraal geclassificeerd.

Rurale migranten zijn meestal de belangrijkste e-tailers en producenten in de dorpen. De e-commerce-ontwikkeling is hier voor een deel gelieerd aan nabije groothandelsmarkten en productieclusters. De webshops dienen voor doorverkoop. Een voorbeeld is Yushatan Village, dat dicht bij Yongfu Auto Parts Town ligt. Voor een ander deel bieden informaliteit en de nabijheid van transportfaciliteiten een goede basis voor productie en handel tegen lage kosten. Neem het randstedelijke Lirendong Village, dat in de afgelopen decennia snel is gegroeid. Na 2000 vestigden zich hier veel migranten die zich toelegden op de productie van en handel in kleding in kleine bedrijven, vaak ondergebracht in appartementencomplexen. Aanvankelijk waren de productie en handel gelieerd aan de groothandelsmarkten in de stad. De verbetering van en toegang tot internet gaven de onlineverkoop een boost. Na 2008 is e-commerce er snel gegroeid, met kleding-sweatshops als basis. Vanaf 2015 vond er schaalvergroting plaats in de productie- en (handels)faciliteiten. Daarmee heeft Lirendong Village de status van Taobao-dorp gekregen.

Rurale revitalisering

Taobao-dorpen hebben in meerdere opzichten positief bijgedragen aan de economische ontwikkeling. Met directe verkoopkanalen en meer afzet voor bedrijfjes, meer werkgelegenheid en inkomensverwerving, en een verbeterde levensstandaard en levensstijl van de bevolking. Maar er zijn ook kanttekeningen. Aliresearch, de onderzoekstak van Alibaba, spreekt in enkele rapporten over Taobao-dorpen als triple edge revolution. Geïnitieerd door edge people, in een edge location, met edge products. Met het eerste wordt bedoeld dat de mensen die betrokken zijn bij de activiteiten vaak marginale, dan wel gemarginaliseerde, groepen in de Chinese samenleving zijn: dorpsbewoners, uit de steden teruggekeerde migranten en rurale migranten die anders minder perspectief op een beter leven zouden hebben. Minder positief is de concentratie in marginale locaties in stadsregio’s. De dorpen zijn gepresenteerd als een ruraal verschijnsel dat een nieuwe weg biedt voor plattelandsontwikkeling. Formeel gezien klopt dat. Immers, de grond waarop Taobao-dorpen liggen is aangemerkt als ‘ruraal’. Maar de geografie van de dorpen laat zien dat hun betekenis voor ontwikkeling van echte plattelandsgebieden, vooral die in het binnenland, tot nu toe gering is. Daarbij is er een directe, ongunstige, relatie tussen edge location en edge products. Afgezien van de handel in agrarische producten gaat het bij Taobao-productie en -handel om technisch laag- tot middelwaardige artikelen, waarvoor de dorpen vanwege de lage kosten (lees: lage verdiensten voor betrokkenen) nog een rendabele omgeving bieden.

Gedurende het 14e Vijfjarenplan (2021-2025) zullen de Taobao-dorpen naar verwachting blijven groeien. Maar om een rol te kunnen spelen in de rurale revitalisering, een van de kernonderdelen van het vijfjarenplan, zal de centrale overheid groeimogelijkheden op het platteland buiten de kustgebieden moeten stimuleren. Lokale (ambachtelijke) specialisaties kunnen daarvoor een basis vormen (de Blue Ocean-strategie). Verder verdient de opwaardering van laagwaardige naar hoogwaardiger productie aandacht, ook met het oog op nieuwe standaarden, waaronder die voor veiligheid. De grootste uitdaging vormen echter de tegenvallende economische ontwikkelingen in China, die ook de komende jaren nog zullen voortduren. Lagere exportcijfers en verminderde binnenlandse consumptie als gevolg van de achterblijvende economische groei in China en de internationale handelsperikelen hebben nu al een negatief effect op Taobao-dorpen. Hopelijk zorgt innovatief ondernemerschap in de dorpen voor veerkracht.

Yanliu Lin is als universitair docent en onderzoeker werkzaam aan het Departement Sociale Geografie en Planologie, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht. Ze houdt zich bezig met ruimtelijke planningsvraagstukken in China, vooral rond stedelijke ontwikkeling en planning. Samen met lokale partners is ze actief in diverse grote onderzoeksprojecten.

BRONNEN

• Aliresearch, Nanjing University Space Planning Research Center, China Academy for Rural Development of Zhejiang University, Center for Information Study, China Academy of Social Sciences (2019). Digital Economy Revitalizes Rural China. China Taobao Village Research Report 2009-2019. www.aliresearch.com
• Lin, Y.L. (2019) E-urbanism: E-commerce, migration, and the transformation of Taobao villages in urban China. Cities, 91, 202-212.
• Research Center for Spatial Planning, Nanjing University & Alibaba Research Center for Rural Dynamics (2019). Chinese Taobao Village Development Report 2014-2018.
• Wei, Y.D., Lin, J., & Zhang L. (2020). E-commerce, Taobao villages and regional development in China. Geographical Review, 110(3), 380-405.
• Xu, C., Lu, B., & Wen, T.Z. (2015) New patterns of county in-situ urbanization and rural development based on E-commerce. Urban Planning International, 30(1), 14-21.
• Zhang, J., Qian, Q., Jiang, Y., & Chen Y. (2018). A study on the spatial evolution and optimization of Taobao villages: a case study of Lirendong village in Guangzhou. City Planning Review, 42(9).
• Zhou, M. (2019). Villages that help spin an industry. China Daily, December 13.