Aardrijkskunde vanuit een open bus. Op flitsbezoek in verschillende wijken van Utrecht, om te kijken naar kenmerken van de wijken, huizen en bewoners. Zien we renovatie of restauratie? Duurzame of creatieve stad? Ik ben met 4 havo van het St. Bonifatiuscollege in Utrecht op Stadssafari, georganiseerd door aardrijkskundedocenten Tim Schuring en Freek Jutte.
Om half 2 vertrekken we. Even tevoren verschijnen de vierdeklassers in clubjes rond de oude dieselwagen. De zon schijnt gelukkig, want de komende drie uur zitten we als ware toeristen-in-eigen-stad in deze open bus. Docenten Tim en Freek delen kaartmateriaal, opdrachtenboekjes en potloden uit. Een laatste leerling komt nog om de hoek gerend, terwijl de motor al draait. We kunnen gaan.
Klem
Vanaf het ‘Boni’ langs het Wilhelminapark richting de Biltstraat. We slaan rechtsaf Wittevrouwen in. De leerlingen hebben afgelopen weken les gehad over diverse wijken die een stad kent. Vandaag gaan ze met eigen ogen de verschillen zien, voor zover nog niet bekend, want bijna iedereen in de klas woont in Utrecht. Maar vanuit deze bus zie je toch meer en kijk je anders dan vanaf de fiets. In Wittevrouwen bekijken we verschillen tussen woningen in specifieke straten, en de leerlingen benoemen aan de hand van oude foto’s wat er is veranderd sinds 1900.
Het idee van Tim en Freek om álle wijken van de stad in drie uur te bezoeken, blijkt al gauw niet realistisch. In deze vroegere arbeiderswijk, met smalle straatjes vol bakfietsen en aan twee kanten auto’s, rijdt de bus zich klem. Tot hilariteit van de leerlingen, die de belangrijkste les van de dag leren: de oude arbeiderswijken hebben smalle straten. Na een half uur stuurmanschap van de chauffeur, met centimeterwerk in de bocht, vervolgen we de route die ter plekke wordt aangepast. Vanaf nu nemen we alleen nog de grotere straten!
Langs Tuindorp gaat het via Ondiep naar Overvecht, waar flatgebouwen het straatbeeld bepalen. We zien sociale huur en bewoners met een migratieachtergrond. De leerlingen maken ondertussen opdrachten; per wijk zijn vragen geformuleerd. De ene keer kunnen ze het antwoord gewoon opschrijven, de andere keer moeten ze kaartjes vullen, zoals in Overvecht. Op een plattegrond tekenen ze de hoogbouwflats, portiekflats, laagbouw rijtjeshuizen en vrijstaande woningen in.
De meeste leerlingen komen zelden buiten hun eigen, welvarende wijk
Creatieve industrie
We vervolgen onze weg richting het Werkspoorkwartier, een industriële rafelrand tussen spoor en Amsterdam-Rijnkanaal. Hier zitten tegenwoordig ook veel startups die bezig zijn met duurzaamheid, circulaire economie en de creatieve industrie. Ook dit zijn onderwerpen die afgelopen tijd in de aardrijkskundeles aan bod gekomen zijn. Terwijl we rondrijden zoeken de leerlingen naar bedrijven die je onder de creatieve stad kunt scharen, of onder de duurzame stad. Of allebei!
Vinex
Helaas moeten we een aantal punten van de route overslaan, maar komen wel in Leidsche Rijn, een grote Vinex-wijk. Anders dan in andere wijken zijn hier de verschillende typen woningen allemaal door elkaar gebouwd. Via Papendorp en Kanaleneiland zouden we naar Lunetten rijden, maar de klok haalt ons bijna in. Inmiddels is het ook aardig koud geworden en heeft iedereen rode wangen van de wind. Gauw door langs Rotsoort om op tijd terug te zijn bij school.
Polarisatie
Naderhand spreek ik met Tim Schuring over het hoe en waarom van deze Stadssafari, die hij samen met Freek Jutte organiseerden als aardrijkskundig geografisch veldwerk voor 4 havo. Deze leerlingen komen allemaal uit Utrecht, vertelt Tim, maar toch is een stadstoer voor hen nog interessant. Het Boni staat in Utrecht-Oost, de meest welvarende wijk van de stad. De meeste leerlingen wonen hier en komen eigenlijk zelden buiten hun wijk. Hun vrienden, hobby’s en sport zijn ook hier. Maar tussen de Utrecht-Oost-jeugd zitten ook kinderen uit Overvecht en Kanaleneiland. Op school werkt dit prima, maar toch is er polarisatie, ziet Tim. Buiten het klaslokaal komen deze kinderen elkaar niet tegen, de werelden zijn echt meer gescheiden dan je als docent op het eerste oog denkt. Tim hoopt met deze Utrechttoer de ogen van zijn leerlingen te openen. Zodat ze zien wie er nog meer in Utrecht woont en wat waar gebeurt in hun eigen stad.
Van oud naar nieuw
De route door de stad is chronologisch: van de oude binnenstad naar de schil eromheen, steeds een net nieuwere wijk. Door er zo langs te rijden vallen de diverse bouwstijlen goed op, maar ook de veranderingen in het stratenpatroon, andere huizenkenmerken en bewoners. Het verschil tussen wijken wordt zo heel inzichtelijk.
Dat past prima in het hoofdstuk over verschillende wijken dat 4 havo behandelde. In het boek is alles aan bod gekomen, maar vaak best zwart-wit. Dat moet ook in een lesboek, om verschillen duidelijk te maken. Maar in het echt is het vaak meer grijs. In een wijk die als ‘slecht’ bekend staat, kunnen ook ‘goede’ straten liggen. Een excursie is de nuance bij je schoolboek, vindt Tim.
Besteller en bezorger
Niet alleen voor de leerlingen, maar ook voor Tim zelf werden dingen zichtbaar. Zo hadden veel leerlingen moeite om naderhand op een kaart de gereden route in te tekenen. Zij zijn gewend alles met Google Maps of een navigatiesysteem te doen en hoeven dus zelf nooit meer kaart te lezen. Het blijkt dan ineens heel moeilijk zelf een route in te tekenen. Verder viel op dat leerlingen uit minder welgestelde wijken de stad veel beter bleken te kennen dan de leerlingen uit Utrecht-Oost. Tim noemt dit het verschil tussen de bezorgers en zij bij wie wordt bezorgd. Een jongen van Kanaleneiland die een bijbaantje heeft bij Thuisbezorgd, fietst op een avond de hele stad door en kent alle binnendoor-weggetjes. Vooral in de betere wijken, waar veel bezorgd wordt. Zij die bestellen, zitten thuis en hoeven dus hun huis en wijk niet uit.
Bus of fiets
Een bustocht werkt volgens Tim perfect. Tijdens het rijden kunnen leerlingen opdrachten doen én kun je als docent uitleg geven of leerlingen op iets wijzen wat ze misschien zelf nog niet herkennen. Veel aardrijkskundedocenten kiezen voor fietsexcursies, maar dat gefiets heeft ook wat nadelen. Zo is de groep lastiger bij elkaar te houden, blijken fietsen én notities maken lastig te combineren en kun je minder afstand afleggen in een bepaalde tijd.
Los van alle geografische inhoud was de Stadssafari een ervaring op zich en gaf het leerlingen de mogelijkheid de eigen stad eens vanuit een ander perspectief waar te nemen.