Storm Gloria neem hap uit Ebrodelta

Deltagebieden zijn zeer gevoelig voor klimaatverandering. Gaven de storm Gloria en de Ebrodelta daarvan een voorproefje in januari van dit jaar?

Zware stormen met veel regenval komen niet vaak, maar wel regelmatig voor aan de Spaanse oostkust. De Spanjaarden spreken vaak van een gota fria, letterlijk vertaald ‘koude druppel’. Dat is een flink understatement, want – zo heb ik zelf inmiddels gemerkt – tijdens zo’n gota fria kan het uren- of dagenlang hard regenen en flink stormen met windsnelheden van 100 tot 200 kilometer per uur. Spaanse weerkundigen spreken van een Dana, depresión aislada en niveles altos ofwel ‘geïsoleerde  depressie op hoog niveau’.

Gota fria

Het weerverschijnsel komt meestal voor in de nazomer of het najaar. Het water in de Middellandse Zee is tijdens de zomer flink opgewarmd en de lucht erboven is warm en vochtig. Als er dan vanuit het noorden of westen koele of koude lucht van de Atlantische Oceaan of uit poolgebieden wordt aangevoerd, ontstaat er een geïsoleerd lagedrukgebied met grote luchtdrukverschillen, dat in de westelijke Middellandse Zee blijft rondtollen en grote problemen kan opleveren. De zware, koude lucht dwingt de vochtige, warme lucht te stijgen met hevige neerslag als gevolg. Soms ligt het lagedrukgebied wat verder naar het zuiden (Alicante, Murcia), soms wat verder naar het noorden (Valencia, Castellon, Tarragona). In beide gevallen krijgen de Balearen ermee te maken.

Gota fria’s kwamen jaarlijks tot tweejaarlijks voor. Hun frequentie neemt de laatste jaren echter toe, evenals de lengte van de periode waarin ze voorkomen. Het afgelopen jaar waren er vier, en de zwaarste (Gloria) kwam niet in de nazomer of het vroege najaar, maar eind januari. Meteorologen leggen een verband met klimaatverandering en de als gevolg daarvan grotere weerextremen. Door de hetere zomers wordt het water in de Middellandse Zee warmer dan voorheen en bevat de lucht erboven meer vocht. Door veranderde luchtcirculatiepatronen op het noordelijk halfrond (de straalstromen maken grotere slingers) dringt er vaker koude polaire lucht door tot diep in het zuiden (en warme lucht tot ver in het noorden). Daardoor zouden er meer en zwaardere stormen ontstaan met hoge windsnelheden en veel regenval. De vaak droogstaande rivierbeddingen kunnen de enorme hoeveelheden water niet goed verwerken, met overstromingen, veel schade en zelfs doden als gevolg.

Gloria

Tussen 19 en 21 januari van dit jaar teisterde de storm Gloria de Spaanse oostkust en de Balearen. Behalve harde wind en veel regen viel er een pak sneeuw in het kustgebied en kleurden zelfs sommige stranden even wit. Op het eiland Mallorca veroorzaakte Gloria een kleine (meteo)tsunami in de baai bij Cala Llombards. Meteotsunami’s (zie Geografie november/december 2017) komen vaker voor op de Balearen.

In de Ebrodelta nam Gloria een hap uit de Barra del Trabucador, een strandwal die de delta verbindt met een deel van het Parc Natural del delta de l’Ebre. Dat deel van het natuurgebied is nu een eiland geworden. Het is niet de eerste keer dat het zeewater over deze strandwal stroomt en schade berokkent aan de flora en fauna in de brakwatergebieden erachter. Maar de schade aan de strandwal is deze keer waarschijnlijk onherstelbaar. Ik ben midden jaren 1970 op de strandwal geweest. Er was toen een weg over aangelegd voor strandgasten en bezoekers van het vogelrijke natuurpark. De weg is later geasfalteerd en zelfs voorzien van lantaarnpalen. Toen ik er in 2003 weer kwam, stonden veel lantaarnpalen bij vloed in het water. De strandwal was door kusterosie gekrompen tot een smalle reep. En nu is hij dan helemaal verdwenen zoals satellietbeelden voor en na Gloria laten zien. Tijdens de storm stond zo’n 80 procent van de Ebrodelta, die gemiddeld maar 60 centimeter hoog is, onder water. Voor een klein deel kwam dit door de Ebro, die extra water afvoerde vanwege de overvloedige neerslag. Voor het overgrote andere deel ging het om zout zeewater dat opgestuwd door Gloria de rijstvelden en natuurgebieden overstroomde. De zee drong vele kilometers het land in. De rijstoogst was gelukkig binnen, maar het is de vraag hoeveel van de 3000 hectare aan rijstvelden (arrozales) te veel verzilt zijn om ze in april te kunnen inzaaien. Ook de flora en fauna in de brak- en zoetwater natuurgebieden hebben schade opgelopen.

Menselijk ingrijpen

Net als veel andere deltagebieden in de wereld (Nijl- en Mekongdelta) zakt ook de Ebrodelta langzaam weg. Dat komt deels door klimaatverandering (zeespiegelstijging, weerextremen, kusterosie) en deels door menselijk ingrijpen stroomopwaarts. In het stroomgebied van de Ebro zijn in de jaren 1950 en 60 tijdens het regime van generaal Franco veel stuwdammen aangelegd voor de opwekking van elektriciteit en voor irrigatie. Net als de Nijl en Mekong voert ook de Ebro door de dammenbouw en het toegenomen watergebruik stroomopwaarts (landbouw, industrie, huishoudens) veel minder water en veel minder slib aan (2 in plaats van 20 miljoen ton per jaar) en wordt de delta niet meer opgehoogd. De strandwallen groeien niet langer aan en worden aangetast door kusterosie. De Ebro-delta daalt 3 millimeter per jaar, terwijl de zeespiegel jaarlijks met enkele millimeters stijgt. In het begin van deze eeuw wilde de conservatieve regering- Aznar (Partido Popular) grote hoeveelheden water uit de Ebro wegleiden naar het dorstige zuiden, vooral naar de landbouwgebieden bij Murcia en Almeria (de Huerta de Europa, de ‘Groentetuin van Europa’). Deze zogenoemde Ebrotransfer dreigde de doodsteek te worden voor de Ebrodelta (zie Geografie juni 2003). Na massale protesten en een zware verkiezingsnederlaag van Aznar haalde de nieuwe socialistische regering van Zapatero een streep door het plan.

‘De zee eet de delta langzaam op’, vertelde Carmen Garrido, de manager van natuurpark Isla de Buda, toen ik haar in 2003 interviewde. Het afblazen van de Ebrotransfer heeft dat proces niet kunnen stoppen. Dit jaar nam Gloria een hap uit de delta, de volgende keer doet Hervé, Ines, Jorge, Karine, Leon, Myriam, Norberto, Odette, Prosper, Raquel, Simon, Teresa, Valentín of Wanda het, want dit zijn de namen die de weerdiensten bedacht hebben voor de stormen na Gloria.