Toekomstgericht onderwijs
Hoe ziet onze samenleving en leefomgeving er uit als de leerlingen van nu 40 zijn? Meer van hetzelfde of wordt het heel anders? Wie wonen dan waar in ons land en hoe? Waar leven we van? Duurzamer of juist niet? Dat zijn spannende vragen over wat komen gaat. Ook al staat het nadenken door leerlingen over de toekomst expliciet in allerlei onderwijsdoelstellingen, in de praktijk is er maar weinig onderwijs dat leerlingen leert over de toekomst na te denken. Dat stellen Tine Béneker en haar collega’s in hun nieuwe publicatie. Terwijl onderwijs toch beoogt leerlingen op de toekomst voor te bereiden. Best vreemd.
Maar goed dan ook, dat Tine Béneker en collega’s begin 2018 een vlot leesbaar boekje het licht deden zien getiteld Toekomstgericht onderwijs in de maatschappijvakken. De ondertitel van het boekje leert dat het gaat om een vakdidactisch perspectief vanuit aardrijkskunde, economie, geschiedenis, levensbeschouwing en maatschappijleer. Het boek is een product van het lectoraat vakdidactiek van de gammavakken aan de Fontys lerarenopleiding Tilburg en uitgegeven door het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken (LEMM). Het is bedoeld voor docenten in het voortgezet onderwijs en studenten in de lerarenopleidingen. Het gaat nadrukkelijk niet om onderwijs voor de toekomst noch om onderwijs van de toekomst, schrijven de auteurs, maar om onderwijs over de toekomst. Dus is er in dit boekje weinig aandacht voor de opkomst van nieuwe technologie of nieuwe vaardigheden en werkvormen. De focus ligt op vakinhoud, dat wil zeggen op wat leerlingen moeten leren om te kunnen omgaan met de grote maatschappelijke vraagstukken van nu en morgen. Dat wordt in perspectief gezet vanuit ideeën van Hicks en collega’s in de Futures Education stroming. Daarnaast worden vanuit verschillende schoolvakken leerlingenopdrachten aangedragen op het concreet te maken.
De vraag is of dat wat de auteurs beogen uit de verf komt. Mijn indruk is positief al moet je soms wel een beetje zoeken naar de toegezegde uitwerking van vakinhouden en is er toch veel aandacht voor werkvormen. Wat wel duidelijk in dit boek staat is de uitwerking van Hans Palings van toekomstgericht aardrijkskundeonderwijs. Hij doet dat aan de hand van scenariodenken. Bijna alle onderwerpen bij aardrijkskunde kennen een toekomstperspectief, denk aan bevolking, klimaat en energievoorziening. Werken met toekomstscenario’s is in de ruimtelijke ordening al lange tijd bekend. Bij scenario’s gaat het “om inzicht in omgevingsfactoren en kennis van maatschappelijke ontwikkelingen en de samenhang daartussen”, schrijft Palings. Centraal staan dus geografische kernvragen als waar? waarom daar? met welke gevolgen? en kan het anders? Hoe dat in de klas eruit ziet beschrijft Palings helder aan de hand van het KNAG project Atlas van de Toekomst uit 2015.
Ook in de hoofdstukken die geschreven zijn door niet-geografen staan interessante beschouwingen over toekomstgericht leren. Gijs van Gaans schrijft dat leerlingen bij geschiedenis aan de hand van bronnen zouden moeten leren zelf te beargumenteren wanneer sprake is van continuïteit en wanneer van verandering. Geschiedenisonderwijs moet verder gaan dan het kennen of herkennen van een historische ontwikkeling. Ook bij economie wordt verdieping gezocht. Tim Simonse stelt dat het schoolvak economie meer is dan een vak dat gaat over marktmechanismen en waardevrije cijfertjes. In een toekomstgerichte economieles moet aandacht zijn voor uitvoeringsmechanismen en terugkoppelingsmechanismen. Het is essentieel te benoemen dat er botsende waarden zijn als vrijheid en gelijkheid of economische groei en duurzaamheid.
‘Toekomstgericht onderwijs in de maatschappijvakken’ geeft een nuttige aanzet voor lerarenopleiders en docenten die meer willen weten over onderwijs over de toekomst. Al had een wat verdere uitwerking niet misstaan van wat nu precies de vakgerichte en vakoverstijgende bijdrage is aan het leren over de toekomst. Nuttig mede in het kader van het nieuwe leerplan Curriculum.nu voor primair en voortgezet onderwijs dat dit schooljaar verder vorm krijgt.
