Zintuiglijke kaarten
Geuren en geluiden bepalen voor een groot deel de manier waarop we een plek ervaren. Je kunt ze ook prima in kaart brengen. Waarschijnlijk gebeurt dat nergens zo gedetailleerd als op de stedenkaarten van de website Goodcitylife. Daarop zijn de geurenkaarten, smelly maps, van twaalf Europese en Amerikaanse steden te zien. Van bijna elke straat is vastgelegd hoe het geurenpalet is samengesteld. Zo ruikt het Piazza del Colosseo in Rome voor 45,6% naar voedsel, voor 30,4% naar natuur, voor 21,5% naar uitlaatgassen, voor 2,5% naar dieren en voor 0% naar afval.
Het lijkt een onmogelijke klus om in een open auto door al die steden te rijden en geuren op te snuiven. Dat heeft het onderzoeksteam, afkomstig uit zowel de wetenschap als het bedrijfsleven, dan ook niet gedaan. De kaarten zijn via een omweg samengesteld. Eerst maakten de onderzoekers een classificatie van stedelijke geuren. Daarna gebruikten ze geografisch gelabelde data van sociale netwerken zoals Flickr en Foursquare om die geuren in kaart te brengen. Dat kunnen zowel foto’s zijn als geurgerelateerde teksten. Digitale voetafdrukken, noemen ze die zelf. Voor het in kaart brengen van stedelijke geluiden, de chatty maps, werd dezelfde methode gevolgd. Zo is bijvoorbeeld te zien in welke straten van Barcelona muziek het dominante geluid is.
Big data worden steeds vaker ingezet om plaatsen in kaart te brengen. Soms weten de leveranciers van die data, wij allemaal dus, daar zelf niets van. Soms werken mensen wel bewust mee, bijvoorbeeld aan kaarten waarop je melding kunt doen van afval en rommel in de openbare ruimte. Of aan een app als Hoodmaps, waarbij je kunt meehelpen bepalen wat de toeristische, hippe en ‘saaie’ delen van een stad zijn. De geur- en geluidskaarten op Goodcitylife kunnen eraan bijdragen steden beter en leefbaarder te maken, hopen de makers. Overheden kennen nu alleen normen voor ongewenste geuren en geluiden. Maar als je wilt weten hoe mensen een ruimte ervaren en hoe dit valt te verbeteren, moet je ook de invloed van positieve en neutrale geuren en geluiden kennen.
De vraag blijft wat er met de kennis wordt gedaan. Moet het in de openbare ruimte net zo worden als in sommige winkelcentra, waar zorgvuldig geselecteerde geuren en muziek de gemoedstoestand van bezoekers beïnvloeden? Krijgen we smart cities waarin alles voor ons is geregeld, op basis van door onszelf voortgebrachte gegevens? Dat klinkt meer als kille sciencefiction dan als een leefbare stad.
De makers van de geur- en geluidskaarten op Goodcitylife lijken zich bewust van dat gevaar. Het gaat om de mens en niet om de techniek, benadrukken ze in een artikel in het Journal of Urban Design and Mental Health. Met een steeds stedelijker toekomst in het vooruitzicht, schrijven ze, haasten technologiebedrijven zich om steden uit te rusten met sensoren en systemen, met de belofte dat die ons leven aangenamer maken. Maar een slimme stad is in de eerste plaats een stad waarin mensen zich thuis voelen. Het is daarom belangrijk kennis te hebben van de zintuiglijke beleving van plekken, en van de psychologische effecten die deze op ons heeft.
Krijgen we smart cities waarin alles voor ons is geregeld, op basis van door onszelf voortgebrachte gegevens?