A27: Filevrij of filefuik?

De A27 moet op de schop. Er is meer ruimte nodig voor alle voertuigen om de dagelijkse files te laten verdwijnen. Maar meer asfalt lijkt juist meer files aan te trekken, leren we uit eerdere wegverbredingsprojecten. 

De komende acht jaar staan er flinke werkzaamheden gepland bij Rijkswaterstaat: de A27 wordt verbreed. Dit omvat het aanleggen van 47 kilometer extra rij- en spitsstroken, 3 bruggen worden vernieuwd, één brug verbreed en op- en afritten aangepast. Ook knooppunt Hooipolder, de kruising van de A27 en de A59, wordt flink aangepakt. Maar eerdere snelwegverbredingen leren ons dat het er niet minder druk om zal worden op de weg. Integendeel.

Het doel van alle aanpassingen is minder verkeersdrukte en files én een vlottere bereikbaarheid van steden, dorpen en economische knooppunten langs de snelweg.  Bij eerdere snelwegverbredingen waren de doelen vergelijkbaar. In 2012 was het de A2 tussen Utrecht en Amsterdam. Deze werd verbreed naar zes rijstroken per rijrichting. In eerste instantie leek het de doorstroming te verbeteren en de files te verminderen. Maar al binnen drie jaar nam het aantal voertuigen op de weg weer toe en tegenwoordig staan er opnieuw veel files. 

Kort daarna werd er een soortgelijke maatregel genomen op de A1. Deze werd verbreed om het toenemende verkeer op te vangen. Ondanks de extra rijstroken blijft de A1 kampen met files. 

Hoewel sommige projecten succesvol zijn, wijzen onderzoeken en cijfers uit dat meer asfalt vaak niet de oplossing is. Rijkswaterstaat benadrukt positieve effecten, zoals een afname van 14 tot 20 procent op de A13 en 28 procent op de N468. Maar opvallend is dat er geen cijfers worden gedeeld over wegen waar de verkeersdruk juist is toegenomen. 

Nu is de A27 aan de beurt. De snelweg wordt verbreed met een project dat maar liefst acht jaar duurt. Dit betekent jarenlange hinder voor zowel weggebruikers als omwonenden. Maar gezien de ervaringen uit het verleden rijst de vraag of dit wel de oplossing is voor de huidige problemen op de snelweg.

De weg naar meer files

De gangbare gedachte lijkt: investeer meer geld in asfalt, en de files zullen verdwijnen. Maar helaas, niets is minder waar. Files zijn net onkruid, hoe meer ruimte, hoe sneller ze terugkomen. Zo geeft Bert van Wee, hoogleraar Transportbeleid aan de Technische Universiteit Delft, aan, in een interview bij Brandpunt+: ‘Op de lange termijn zorgt meer asfalt uiteindelijk voor meer verkeer en dus voor meer files.’ Dit komt door het principe van de aangewakkerde vraag.

Aangewakkerde vraag, ontstaat door het vergroten van de wegcapaciteit. Bijvoorbeeld door het toevoegen van rijstroken. Dit leidt vervolgens niet tot minder files maar juist tot meer verkeer. In plaats van de verwachte afname van de verkeersdrukte, trekt de extra ruimte meer automobilisten aan, waardoor de files weer terugkeren. Het idee is simpel: zodra een weg minder files heeft, kiezen mensen die eerder andere vervoersmiddelen gebruikten, sneller voor de auto. Reizigers die voorheen het openbaar vervoer namen, carpoolden of liever buiten de spits reden om drukte te vermijden, stappen nu ook op de spitstijden in de auto. Ook automobilisten die voorheen liever niet de weg op gingen vanwege de verkeersdrukte, beginnen nu meer te rijden. Het gevolg is dat de nieuwe rijstroken al snel vol raken en de files keren net zo hard terug. Bovendien blijkt dat, naast toenemend verkeer, het ontbreken van snelle actie bij ongevallen een belangrijke factor is die bijdraagt aan langere files.

In Nederland is het fenomeen van toenemend verkeer na de aanleg van nieuwe wegen geen uitzondering. Uit onderzoek blijkt dat elke extra rijstrook al snel volledig wordt benut door het toenemende aantal automobilisten. Gegevens uit de periode 2000-2012 laten zien dat het aantal automobilisten op werkdagen met zo’n vier procent toenam na de verbreding. Interessant genoeg toont hetzelfde onderzoek aan dat niet alleen nieuwe automobilisten verantwoordelijk zijn voor deze stijging. Een deel van de toename komt door veranderingen in reistijd en routekeuze. Mensen passen hun rijgedrag aan, maar ook deze verschuivingen zorgen ervoor dat de wegen uiteindelijk weer vol raken.

Meer asfalt werkt niet

Het in 2015 geopende nieuwe gedeelte van de A4 tussen Delft en Schiedam is een klassiek voorbeeld van het principe van aangewakkerde vraag. In een eerder opiniestuk op geografie.nl werd al duidelijk dat de verkeersdrukte na de verbreding alleen maar toenam. De A4 werd in 2015 verbreed om de doorstroming te verbeteren en files te verminderen. Het nieuwe stuk snelweg blijkt een aanwakkerende werking te hebben op veel automobilisten, met als gevolg dat het drukker wordt op de rijstroken. Sinds de opening is de filedruk richting Amsterdam met 54 procent toegenomen, en richting Den Haag zelfs met 59 procent, volgens cijfers van de Verkeers Informatie Dienst. ‘Ergens moeten we beseffen dat we niet eindeloos nieuw asfalt kunnen blijven aanleggen. De effecten van de A4 Delft-Schiedam waren vooraf bekend, maar de weg moest en zou er komen,’ zegt John Witjes, voorzitter van de Stichting Batavier (Bewaking Afspraken Tracébesluit A4).

De tol van de A27

De A2 in 2012, de A1 in 2014 en de A4 in 2015 werden allemaal verbreed om de verkeersdrukte en bijbehorende files te verminderen. Wat al deze snelwegen gemeen hebben, is dat de oplossing slechts tijdelijk bleek. Na verloop van tijd ontstonden er weer enorme files, door de aangewakkerde vraag van het nieuwe asfalt. De geplande verbreding van de A27, die maar liefst acht jaar in beslag zal duren, zal op korte termijn veel overlast veroorzaken voor zowel weggebruikers als omwonenden. Maar de geschiedenis leert ons dat ook deze verbreding op lange termijn geen oplossing zal bieden en uiteindelijk hetzelfde resultaat oplevert, een filefuik waarin bestuurders vast komen te zitten. 

De verbreding van de A27 is daarnaast niet alleen een tijdelijke oplossing, maar heeft ook een ecologische tol. De verbreding van de snelweg kan leiden tot het verlies van leefgebieden voor planten en dieren. Dit was het geval bij voorgaande plannen voor de verbreding van de A27 bij Utrecht, waarbij een deel van het bos van Amelisweerd zou worden gekapt. Dit leidde tot demonstraties (kader). Ook kan de bredere snelweg leiden tot een toename van het verkeer, wat resulteert in hogere uitstoot van stikstofdioxide en fijnstof.

Eveneens eist het ook een tol van zowel weggebruikers als omwonenden. Werkzaamheden veroorzaken file’s en wegafsluitingen. Voor weggebruikers betekent dit een langere reistijd en -route. Voor omwonenden is de impact nog zichtbaarder. De constante aanwezigheid van machines en bouwverkeer is storend. Bomen en groene ruimtes verdwijnen, wat niet alleen de natuur aantast, maar ook de leefomgeving. Beide groepen betalen een prijs voor de verbreding van de snelweg, met ingrijpende gevolgen op hun dagelijks leven.

Oplossingen

Meer asfalt helpt niet. Wat werkt dan wel? De drukte op de weg moet minder worden.  We kunnen een belangrijke les halen uit de coronaperiode: de rol van flexibel werken. Toen mensen meer thuiswerkten en hun werktijden aanpasten, waren de snelwegen opvallend leeg. Dit laat zien dat een herziening van werkschema’s en -locaties grote impact kan hebben. Daarnaast kunnen investeringen in aantrekkelijke alternatieven, zoals beter openbaar vervoer en veilige fietsinfrastructuur, mensen stimuleren om vaker de auto te laten staan.

En volgens Bert van Wee hoogleraar Transportbeleid ligt er ook een oplossing in snellere actie bij ongelukken: ‘Als er een ongeluk gebeurt, dan moet er zo snel mogelijk gehandeld worden om de boel op te ruimen. Het beste werkt om meer teams in te zetten, op specifieke knelpunten, om bergingswerkzaamheden te verrichten. Op die manier staat het verkeer minder lang vast.’

Voor de A27 zijn deze oplossingen te laat, de verbreding gaat er komen, met alle gevolgen van dien.

BRONNEN

• Neeleman, J. (2016, 31 december). Nieuwe A4 veroorzaakt nieuwe files. Delft op Zondag. Geraadpleegd op 5 november 2024.
• Rijkswaterstaat. (z.d.). Doelen en resultaten. Rijkswaterstraat. Geraadpleegd op 5 november 2024.
• Speck, J., & Speck, J. (2018). Understand Induced Demand: Acknowledge that more lanes means more traffic. Walkable City Rules: 101 Steps to Making Better Places, 64-65.