Athlas Royal
Op de voorpagina van het Algemeen Handelsblad van zondag 3 augustus 1902 uit het archief van de Universiteitsbibliotheek van de UvA staat een bericht over de Tentoonstelling van Hulpmiddelen bij het Aardrijkskundig Onderwijs in het Stedelijk Museum te Amsterdam. Het artikel gaat over de achtergrond en de opzet van de tentoonstelling, compleet met plattegrond, en vermeldt tot in detail wat er te zien is. ‘Den tijd, besteed aan de beschouwing van deze werken, zal niemand zich beklagen’, aldus W. Toose, de schrijver van het stuk. Helemaal neutraal is hij niet. Toose is leraar aan de Amsterdamse Handelsschool, en de tentoonstelling bevat zeekaarten die hij zelf heeft aangeleverd. Een opvallend object dat in 1902 in een ‘glaskast’ in het Stedelijk te zien is, betreft de Athlas Royal, uit de bibliotheek van het Aardrijkskundig Genootschap. En daarmee ontmoeten we een goede bekende: dit is namelijk een van de topstukken uit de omvangrijke KNAG-bruikleen bij de Bijzondere Collecties van de UvA.
De Athlas Royal bestaat uit zeven dozen. In zes ervan zijn circa tachtig losse kaarten opgeborgen. De kaarten vertonen onderling vooral heel veel verschillen. De oudste zijn van het begin van de 17e eeuw, de jongste dateren van eind 18e eeuw. Ze representeren de hele toenmaals bekende wereld, met een fors accent op de Lage Landen. Dat rechtvaardigt de veronderstelling dat de Athlas Royal in onze contreien is samengesteld. Overigens is niet bekend door wie precies, of voor wie en met welk doel. Zo te zien is de royale verzameling kaarten een tamelijk willekeurig geheel, waarvan er ook niet meer dan een is gemaakt. De kaarten zijn vervaardigd door bekende en ook vaak minder bekende kaartenmakers van die tijd, uit binnen- en buitenland. Vanwege de verscheidenheid aan kaartmakers en de rijkdom aan plaatsen, landen en regio’s en omdat de Athlas Royal bestaat uit losse bladen in relatief goede conditie, zou je er zo een nieuwe tentoonstelling aan kunnen wijden. Het is dan wel zaak die zorgvuldig voor te bereiden. Anders bestaat het risico dat hij net zo kritisch wordt ontvangen als de tentoonstelling in 1902, in het Amsterdamse Stedelijk. Daarover schreef J.F. Niermeyer namelijk een pittig verslag van maar liefst veertien pagina’s in het Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap. Boeiende lectuur, maar daarover een andere keer.
De hier afgebeelde Caerte van de Vryheyd der Stadt Utrecht dateert uit het begin van de 18e eeuw, en zit in de ‘eerste doos’ van de Athlas Royal. De kaart is uitgegeven door Ioachim Ottens en vervaardigd door de Utrechtse drukker, uitgever en graveur Caspar Specht. Bijzonder is dat Utrecht (in rood) en het gebied waarover de stad jurisdictie uitoefende (ingekleurd) beide zijn weergegeven.
