De soek van Mutrah
Overspoeld door toeristen
In tien jaar tijd is de soek van Mutrah uitgegroeid tot een van Omans bekendste toeristische attracties. Van oktober tot april, de relatief koelere maanden, overspoelen iedere ochtend grote massa’s internationale cruisetoeristen de soek, die nog steeds fungeert als lokale markt. Niet iedereen is daar blij mee.
Toerisme in Oman is een relatief recent verschijnsel. Pas sinds twintig jaar kunnen buitenlanders het land bezoeken op een toeristenvisum. Van nog recenter datum is het cruisetoerisme. De luxe cruiseschepen, die een of twee dagen aanleggen in Bahrein (Manama), de Arabische Emiraten (Dubai, Abu Dhabi, Fujairah) en Oman (Muscat), komen er pas sinds een jaar of tien. Inmiddels is Oman een belangrijke toeristenbestemming geworden en de populariteit neemt nog toe. Het land biedt een grote variatie aan landschappen, een rijk historisch verleden en een vriendelijke, gastvrije bevolking. ‘Beauty has an address’, luidt een slogan van het ministerie van toerisme.
De haven Sultan Qaboos in Mutrah, vlakbij de hoofdstad Muscat, werd in het toeristenseizoen in 2010-2011 aangedaan door 84 cruiseschepen, met in totaal 128.255 passagiers die hier meestal één dag bleven. In 2011-2012 ging het al om 135 cruiseschepen met meer dan 250 duizend passagiers. De gemeente Muscat wil de capaciteit voor cruiseschepen verder opvoeren tot meer dan dertig duizend passagiers per dag in het winterseizoen. Daartoe wil ze de aantrekkelijkheid van Mutrah verstevigen – ook voor Omani, die in de achterliggende periode massaal in andere delen van de agglomeratie zijn gaan wonen. Zo moet de huidige scheefgroei tussen het afnemende aantal Omani (ruim 48 duizend personen) en het groeiende aantal migranten (meer dan honderveertig duizend) in Mutrah rechtgetrokken worden.
Historische ontmoetingsplek
De soek van Mutrah is de oudste overdekte markt van het sultanaat. Reeds in 1793, toen de huidige Al Bu Sai’di-dynastie aan het bewind kwam, werd Muscat de hoofdstad van het land, met Mutrah als belangrijkste havenstad. Tegenover de haven, omgeven door het gebergte, werd de soek een belangrijke ontmoetingsplek voor handelaren en karavanen uit het binnenland. In de vaak piepkleine winkeltjes aan de smalle, overdekte straatjes werden allerlei kruiden, wierook, rijst, kookolie en andere producten uit India, Pakistan en Zanzibar verkocht, evenals binnenlandse producten als dadels, halwa (zoetigheid), gedroogde vis, fruit, groenten, rozenwater en ander voedsel uit de kustgebieden en het binnenland van Oman. Zo’n veertig jaar geleden werd de souk bezocht door Omani die van heinde en verre op hun kamelen en ezels kwamen, en vaak dagen hadden gereisd. ‘Toen waren de winkeltjes ’s avonds dicht’, vertelt Muntheer, een man van een jaar of 50, die regelmatig met vrienden naar de soek komt voor een kopje Omani-koffie. ‘Er was nog geen elektrisch licht; vandaar dat het hier toen vaak souk al thalam genoemd werd, de donkere markt. Er lag zand op de vloer, de plafonds waren bedekt met lappen textiel en langs de zeekant stonden nog veel stalletjes met brood, vlees, groente en fruit.’
De afgelopen twintig jaar zijn in Muscat talloze winkelcentra gebouwd, waaronder een aantal shopping malls, die goed bereikbaar zijn met de auto. Veel Omani in Muscat gaan tegenwoordig dan ook naar de winkelcentra en kopen niet meer zo veel in de soeks. Het assortiment en de bedrijvigheid hebben zich daarop aangepast. In de soek van Mutrah speelt ook de opkomst van het cruisetoerisme een belangrijke rol. Zeker de hoofdstraat van de oude markt richt zich tegenwoordig sterk op de toeristische smaak, met een overweldigend aanbod van made in China shawls, bekers, Oman-magneten, enzovoort, en ook veel geïmporteerde confectie. Buiten de hoofdstraat is het aanbod wat traditioneler met lokale kleermakers die abayas (lange jurken voor vrouwen) op maat naaien of disdasha’s (overhemdgewaden voor mannen), ambachtslieden die gebruiks- of siervoorwerpen maken, zoals rijk versierde khanjars (dolken), en handeltjes met huishoudelijke artikelen, verf en gereedschappen. De achthonderd winkels en stalletjes van de soek leveren dus uiteenlopende producten aan zeer verschillende doelgroepen.
Verdringing
De drukte in het winterseizoen begint echter te schuren. De meeste cruisepassagiers maken een busrit door Muscat en doen dan ook de soek van Mutrah aan – meestal ’s ochtends. Grote aantallen bussen bezetten dan de schaarse parkeerplaatsen en de busladingen toeristen veroorzaken sterk geconcentreerde bezoekersstromen. In het toeristenseizoen gaan er per kwartier meer dan duizend mensen naar binnen. Geen wonder dat het komende en gaande publiek elkaar verdringt in de smalle straatjes.
De toeristen zijn er niet blij mee, zo blijkt uit interviews (‘Veel te vol’, ‘Wat een vloed van mensen’, ‘Verschrikkelijk druk’, ‘Meer toeristen dan lokale mensen’). Maar ook de Omaanse handelaren en verkopers vragen om veranderingen. ‘Wij tobben nu al met de gevolgen van zo’n honderd cruiseschepen in het winterseizoen en het worden er nog meer. Er moet iets gebeuren’, aldus Amith, die al vele jaren een familiebedrijf in de soek runt.
Veel (cruise)toeristen lijken onvoldoende voorbereid te zijn op Oman als een land met een traditioneel islamitische cultuur. De touroperators en gidsen wijzen erop dat korte broeken, minirokken, mouwloze T-shirts en laag uitgesneden blouses niet op prijs worden gesteld. Individuele westerse bezoekers houden meestal rekening met lokale kleedgewoonten, maar binnen de cruisegezelschappen is dat duidelijk veel minder het geval. Dat leidt tot spanningen en stereotyperingen binnen de Omani-gemeenschap. ‘Wij winkeliers kunnen de bezoekers niet voorschrijven wat zij aantrekken’, zegt een Indiase handelaar die vooral vrouwelijke klanten uit het binnenland heeft , die nog dikwijls gezichts- en lichaamsbedekkende kleding dragen. De winkeliers vrezen zelfs dat Omani wegblijven uit de soek, om niet geconfronteerd te worden met shorts, minirokken, laag uitgesneden blouses enzovoort.
Weinig profijt
Daar komt bij dat de meeste toeristen weinig geld uitgeven op de soek en in Mutrah; de meerderheid nog geen 40 euro en bijna een vijfde helemaal niets. Bovendien eten en slapen cruisetoeristen aan boord van hun schip, waardoor Mutrah belangrijke inkomsten misloopt.
Cruisetoerisme leidt op dit moment dan ook vooral tot extra druk op de voorzieningen en drukte op wegen en straten met sterke pieken vanwege het komen en gaan van cruiseschepen en bussen met toeristen. Het verstoort bovendien de sociaal-cultureelreligieuze waarden van het traditionele Omani en werkt stereotypering van westerse bezoekers (de hotpants-dragende cruisetoerist) in de hand. Terwijl er slechts marginaal economisch profijt is, omdat de meeste toeristen liever consumeren op het cruiseschip en een adequaat aanbod van producten en horeca in Mutrah ontbreekt.
Met de toekomstige groei van het cruisetoerisme liggen er belangrijke taken voor zowel de overheid als de bedrijfssector om de nadelige effecten van het cruisetoerisme te minimaliseren. Maar er zijn ook kansen. Door een aanbod van bijvoorbeeld goede sanitaire voorzieningen, bewegwijzering en toegang tot toeristische attracties, hoogwaardiger producten en souvenirs, en een ontwikkeling van lokale horeca en vermaak die aansluiten op de wensen van toeristen worden die geprikkeld meer geld uit te geven aan wal. Wellicht blijven de cruisetoeristen dan wel langer dan een dag in Oman.