De toekomst van urban farming

Stadslandbouw is hot. Volkstuinen beleven een revival, er verschijnen pop-uptuinen op braakliggende terreinen, er wordt geteeld op daken en er zijn mondjesmaat verticale stadsboerderijen. Ondertussen staan er in Nederland veel kantoorgebouwen leeg. Zijn die daar niet voor te gebruiken?

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek stond in 2019 6% van het totale kantoorvloeroppervlak in Nederland leeg, oftewel 3,3 miljoen vierkante meter. Toch zijn er maar weinig gebouwen waarin verticale landbouw plaatsvindt. Een mogelijke verklaring is dat de verbouw van gewassen in een aantal lagen boven elkaar duurder is dan in kassen of op landbouwpercelen. De huren in stedelijk gebied zijn vaak hoog. En om een kantoorgebouw of flat geschikt te maken voor gewasteelt zijn veel kostbare aanpassingen nodig. Daarbij gebruiken de belichting en klimaatbeheersing veel energie, al geldt dat ook bij intensieve teelt in kassen. 

Toch biedt verticale landbouw legio voordelen. Door de kweekbakken hoog op elkaar te stapelen kun je op een klein oppervlak aanzienlijke hoeveelheden voedsel verbouwen. Er wordt veel minder water gebruikt dan bij de reguliere landbouw en de productieomstandigheden zijn volledig te controleren. Er is geen afhankelijkheid van weer of klimaat, waardoor de oogst makkelijker te voorspellen is. Ook zullen er in de gecontroleerde omgeving minder bestrijdingsmiddelen nodig zijn. De teelt vindt plaats in de directe nabijheid van consumenten. Dat scheelt vervoerskilometers en -tijd en dat betekent verse aanvoer, minder bederf, minder brandstofverbruik en CO2-uitstoot en een beter leefmilieu.

Tuinbouw en visserij

Een andere vorm van stedelijke landbouw is tuinbouw op daken. Deze vergt minder aanpassingen aan de gebouwen en verbruikt minder energie dan verticale landbouw. De productie ligt echter ook lager, omdat er maar op één niveau verbouwd wordt.  Dak-akkerbouw is wel heel duurzaam. Op daken in steden is het vaak relatief warm, waardoor je hier planten kunt kweken die normaal gesproken uit mediterrane gebieden moeten worden aangevoerd, met alle (milieu)kosten van dien.

Een bijzondere optie is vis kweken, zoals tot 2018 gebeurde in Dakboerderij De Schilde in Den Haag. Bovenop het gebouw was een kas neergezet, en op de verdieping eronder bevond zich een viskwekerij. Het vervuilde water van de vistanks werd naar boven gepompt en diende als bemesting voor de planten in de kas. De planten filterden het water, dat vervolgens terugliep naar de vistanks. De Schilde bevond zich in een voormalig kantoor van Philips. Bij de opening in 2016 was het de grootste stedelijke boerderij in Europa. Er werden ook rondleidingen verzorgd en was het een locatie voor congressen. In 2018 ging De Schilde echter failliet.

Hoog energieverbruik

Een grote kostenpost bij verticale boerderijen is kunstlicht. In de kassenteelt worden vaak hogedruk-natriumlampen (HPS) gebruikt, die goedkoper zijn dan ledverlichting. Ledlampen werken echter net zo goed voor fotosynthese en gebruiken veel minder energie. Wageningen University and Research (WUR) onderzoekt het effect van verschillende kleuren led-licht op de groei van planten. Door te besparen op kleuren in het lichtspectrum die niet nodig zijn voor de groei, proberen de onderzoekers het energiegebruik van led verder terug te dringen. Dat maakt het gebruik aantrekkelijker. Omdat ledlampen niet heet worden, kun je ze tussen de planten plaatsen en dus dichter bij de vruchten, wat het vitamine C-gehalte verhoogt.

De recente stijging van de energieprijzen is zeer nadelig voor verticale landbouwprojecten en het is moeilijk te voorspellen hoe de markt zich in de toekomst ontwikkelt. Toch zijn de energieprijzen niet allesbepalend. Verticale landbouw levert ‘winst’ op het gebied van milieu, het efficiënt kweken van gewassen, en garanties voor vers voedsel uit eigen omgeving. Het is dan ook zinvol meer onderzoek te doen naar de mogelijkheden.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen in Girugten.

BRONNEN:

• Centraal Bureau voor de Statistiek (2019). Meeste oppervlakteleegstand bij kantoren en winkels.
• Verticale stadsboerderijen schieten als paddenstoelen uit de grond. Voor de wereld van morgen, 25 maart 2021.